Czym jest totalitaryzm?

Totalitaryzm według encyklopedii PWN to „charakterystyczny dla XX-wiecznych reżimów dyktatorskich system rządów dążący do całkowitego podporządkowania społeczeństwa państwu za pomocą monopolu informacyjnego i propagandy (oficjalnej ideologii państwowej, obowiązującej obywateli), terroru tajnych służb, masowych monopartii;” . Zatem można powiedzieć, że totalitaryzm jest ustrojem, do którego dążą państwa po I wojnie światowej. Po wojnie narody są słabe i lud potrzebuje kogoś, kto przywróciłby im wiarę w ich państwo. Lud tak pragnie zjednoczenia nie tylko krajowego, ale też światowego, by nie było wojen, że jest skłonny ślepo podążać za każdą osobą, która daje nadzieje na spełnienie marzeń narodu. Tą sytuację w dwudziestoleciu międzywojennym wykorzystało trzech przywódców, którzy utworzyli trzy różne, ale bardzo podobne w swej strukturze i funkcjonowaniu ustroje: faszyzm, nazizm i komunizm.

Faszyzm – Włochy

Pierwszy ustrój, który zamierzam opisać to faszyzm. Narodził się on we Włoszech za sprawą Benito Mussoliniego. Faszyzm sprzeciwiał się demokracji parlamentarnej, zamiast której podawał silne przywództwo jednej osoby – dyktatora. Mussolini rozwinął gospodarkę w państwie wykończonym wojną i dał ludziom nadzieję na lepsze jutro. Jednak zapewniał on dobrobyt, tylko pod warunkiem, że ludzie byli mu posłuszni i solidarni wobec siebie nawzajem, oraz przede wszystkim kochali państwo i ustrój faszystowski. W przeciwnym razie byli poddawani terrorowi państwowemu, który egzekwowały bojówki, tzw. „czarne koszule” krwawo rozprawiające się z wszelką opozycją. Włoski Duce (wódz) miał ogromne poparcie społeczne w chwilach swego panowania, a państwo stało się wiodącym uczestnikiem życia tak gospodarczego jak i społecznego. We Włoszech, w czasach Mussoliniego znacząco wzrosła produkcja żelaza i stali, wielokrotnie wzrosła produkcja wyrobów tekstylnych, zmodernizowano i zelektryfikowano linie kolejowe, nastąpił rozwój masowego sportu, opieki socjalnej oraz ogromny wzrost wydatków na służbę zdrowia i szkolnictwo. Mimo, że Włochy odnosiły sukcesy gospodarcze i społeczne, kraj przeobrażał się powoli w państwo totalitarne. Jednak terror nigdy nie przyjął takich rozmiarów jak w Niemczech czy ZSRR. Faszyzm włoski różnił się od faszyzmu niemieckiego. Oficjalnie nie promował mordowania podbitych narodów czy okrucieństwa samego w sobie. Popierał zabijanie przeciwników ustroju i skazywał za poglądy, nie zaś za pochodzenie czy narodowość.

Nazizm - Niemcy

Po I wojnie światowej Niemcy, jako pokonane i odpowiedzialne za wojnę, zostały potraktowane surowo i zostało na nie nałożone wiele kar, na mocy traktatu wersalskiego. Niemcy plan odnowy po wojnie zaczęły od uchwalenia nowej konstytucji i zmiany nazwy na Republikę Weimarską. W 1920 z Niemieckiej Partii Robotniczej wykształciła się Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników – NSDAP, która przez hasła socjalistyczne, propagandę i metody terrorystyczne zyskiwała coraz więcej zwolenników. Jednym z przywódców tej organizacji był trzydziesto-jedno letni wówczas Adolf Hitler – inicjator faszystowskiego puczu (zwanego piwiarnianym), który jednak zakończył się niepowodzeniem i Hitler trafił do więzienia. Tam napisał Mein Kampf (Moja Walka), w której ostro krytykował postanowienia traktatu wersalskiego, który uważał za spisek żydów z całego świata przeciw narodowi panów – Herrenvolk (Niemcom). Po wyjściu z więzienia wrócił jako przywódca NSDAP, a w 1933 roku prezydent Paul von Hindenburg mianował Hitlera kanclerzem Niemiec dzięki czemu niemieccy faszyści demokratycznie doszli do władzy rozpoczynając okres dyktatury nazistowskiej i stały się państwem totalitarnym. Hitler rozpoczął zwalczanie opozycji własnymi jednostkami paramilitarnymi (SA), a po śmierci Paula von Hindenburga przejął po nim stanowisko prezydenta i stanął ponad prawem, zaś jego wola stanowiła „najwyższe prawo” w państwie, które nazwał III Rzeszą. Gdy Adolf zyskał sobie, dzięki propagandzie, określenie ojca ojczyzny niemieckiej i najlepszego wodza kraju, począł zbroić Rzeszę i przygotowywać się do rozpoczęcia kolejnej wojny w imię ideałów, które wcześniej wymyślił i spisał w Mein Kampf – książce, która stała się „biblią” nazistów. Ideologia nacjonalistyczna Niemiec głosiła, iż niemcy byli rasą panów, którzy muszą uzyskać „przestrzeń życiową”, ponieważ duszą się na terenach, które dał im traktat wersalski. W 1935 roku uchwalono ustawy norymberskie „O obywatelstwie Rzeszy, O ochronie niemieckiej krwi oraz niemieckiego honoru”, które formalnie wprowadzały segregację rasową (grupa uprzywilejowana – Niemcy, podludzie – Żydzi, Cyganie itd.). W 1938 miała miejsce tzw. „noc kryształowa”, czyli atak na synagogi i sklepy żydowskie oraz rozpoczęło się zakładanie obozów koncentracyjnych. Hitler rok później złamał wszystkie postanowienia wersalskie i rozpoczął II wojnę światową. Naziści zabijali ludzi ze względu na ich pochodzenie i pragnienie poszerzania swoich granic. Komunizm – ZSRR

„Komunizm to ideologia robotników głosząca program całkowitego zniesienia własności prywatnej, obalenia kapitalizmu, zbudowania społeczeństwa bezklasowego. To również ustrój totalitarny oparty na terrorze partii komunistycznej, a w gospodarce kierujący się centralnym planowaniem i likwidacją własności prywatnej, na rzecz państwa, czyli rządzących tym państwem.”  W ten sposób powstają tak naprawdę dwie klasy: robotnicy, którzy nie mają nic – czyli są równi, oraz władający państwem, którzy mają wszystko. Komunizm w Rosji zaczął szerzyć Włodzimierz Lenin, który był inicjatorem dwóch rewolucji w Rosji i obalenia cara. Doprowadziło to do wprowadzenia przez niego ustroju komunistycznego, który w założeniu miał uratować gospodarkę rosyjską po I wojnie światowej. Wynikiem tych działań było znacjonalizowanie przemysłu i handlu, chłopi zostali zmuszeni do oddawania darmowych kontyngentów żywnościowych, problem zaopatrzenia próbowano rozwiązać wprowadzeniem kartek żywnościowych. W latach 1918-21 miały miejsce pierwsze przypadki przekształcania wsi w spółdzielnie rolnicze. Na skutek tego produkcja przemysłowa spadła o 50%, a ok. 5 mln ludzi zmarło z głodu. Po śmierci Lenina, władzę po nim wywalczył Józef Stalin, który natychmiast przypieczętował zmianę praw i ustrojów społecznych oraz politycznych konstytucją w 1936 roku. ZSRR było w niej ukazane jako państwo socjalistyczne chłopów i robotników, która gwarantuje wszelkie swobody i prawa obywatelskie, jednak nie miało to żadnego pokrycia w rzeczywistości. Ludzie byli uciskani przez rząd, głodowali, a gospodarka rosyjska upadała.

Bibliografia:  A-Z Mała Encyklopedia PWN – wydanie trzecie pod redakcją Marii Sajko, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000 s.830, hasło: totalitaryzm  O Polsce i Polakach – pod redakcją Bogusława Kubisza, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2004 s.311  http://historia.opracowania.pl/polityka_pa%C5%84stw_totalitarnych/komunizm_w_zsrr/  Dzieje II Wojny Światowej – David Jordan, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2009 s. 12  http://dwudziestolecie.com/systemy-totalitarne-w-europie-w-okresie-dwudziestolecia-miedzywojennego/