Przyczyny degradacji ustroju Rzeczypospolitej w XVII i XVIII wieku

Wiek XVII i XVIII , był to niezwykle tragiczny okres w dziejach naszego państwa, które przez wiele wieków odgrywało ważną rolę w Europie. Przyczyny degradacji ustroju Rzeczypospolitej można ująć w dwóch aspektach – wewnętrznym i zewnętrznym. Główną przyczyną w aspekcie wewnętrznym odegrała szlachta i jej uprzywilejowana pozycja. Szlachta poprzez wymuszenia zdobywała coraz więcej przywilejów, które spowodowały wzmocnienie ich pozycji i dawały pole do kolejnych żądań z ich strony. Wiek XVIII i rządy dynastii saskich Wettinów przyniosły Polsce najwięcej strat.

Wiek XVII i XVIII , był to niezwykle tragiczny okres w dziejach naszego państwa, które przez wiele wieków odgrywało ważną rolę w Europie. Przyczyny degradacji ustroju Rzeczypospolitej można ująć w dwóch aspektach – wewnętrznym i zewnętrznym. Główną przyczyną w aspekcie wewnętrznym odegrała szlachta i jej uprzywilejowana pozycja. Szlachta poprzez wymuszenia zdobywała coraz więcej przywilejów, które spowodowały wzmocnienie ich pozycji i dawały pole do kolejnych żądań z ich strony. Wiek XVIII i rządy dynastii saskich Wettinów przyniosły Polsce najwięcej strat. Nieudolność władców, przykładowo długi, do których doprowadził August II Mocny, a sytuację tą wykorzystała Rosja. Aspekt zewnętrzny określa położenie geopolityczne, które coraz bardziej dawało o sobie znać, wplątanie Rzeczpospolitej w wojnę północną oraz inne wojny toczone z Turcją czy Rosją, doprowadziło do ogromnego zniszczenia i zubożenia kraju. Na okres kilkunastu lat Polska stała się areną walk pomiędzy Rosją a Szwecją. Zmieniające się konfiguracje wywoływały w Polsce niestabilność. Na koniec ogromny wpływ na upadek ustroju miały przeprowadzone trzy rozbiory Polski przez Rosję, Prusy i Austrię. W XVII w. Rzeczpospolita brała udział w wielu wojnach. Główną przyczyną wybuchu wojen polsko-szwedzkich była rywalizacja obu państw o dominację na wybrzeżach Bałtyku i przejęcie kontroli nad handlem morskim. Dodatkowym powodem wrogości był spór między polską i szwedzką gałęzią dynastii Wazów. Bezpośrednią przyczyną wybuchu wojen była decyzja Zygmunta III o przyłączeniu szwedzkiej części Inflant – Estonii, do Polski w 1600 r. W 1655 r. rozpoczęła się najcięższa z wojen polsko-szwedzkich, która znana jest jako “Potop”. Król szwedzki Karol X Gustaw, wykorzystując wewnętrzne konflikty Rzeczypospolitej, próbował opanować całe państwo polskie. Początkowo jego wojska odnosiły błyskawiczne sukcesy. Wydawać by się mogło, że wojna zakończyła się całkowitym podbojem Rzeczypospolitej. Jednak niedotrzymanie przez Karola Gustawa zobowiązań wobec szlachty i magnaterii, jak również grabieże wojsk szwedzkich wywołały żywiołowy wybuch powstania. Ostatecznie wielkim wysiłkiem całego społeczeństwa udało się wyprzeć wojska szwedzkie z terenu Polski. W ostatnim okresie działań wojennych po stronie polskiej opowiedziały się Dania, Austria i Rosja, które obawiały się wzrostu potęgi szwedzkiej. Wojna zakończyła się pokojem w Oliwie w 1660 r. Nie zmienił on granic obu państw, jedynie Rzeczpospolita oficjalnie uznała przynależność Inflant do Szwecji. Konflikt polsko-turecki w XVII w. dzielił się na dwie części. Pierwsza z nich obejmuje lata 1620-1621, a druga 1672-1699. Spór polsko-turecki miał kilka przyczyn. Po pierwsze była to rywalizacja o opanowanie Mołdawii. Drugim powodem sporów były najazdy tureckich lenników – Tatarów na Polskę i wyprawy poddanych polskich – Kozaków na Turcję. Ostatecznie wielkie zwycięstwo wojsk polskich zostało przyjęte z entuzjazmem w całej Europie. Polska walczyła w ramach tzw. Ligi Świętej (Austria, Wenecja, papiestwo) utworzonej z inicjatywy króla Jana III Sobieskiego. Wojna trwała jeszcze aż do 1699 r. i zakończyła się pokojem w Karłowicach (1699 r.), który przywrócił Polsce utracone ziemie. W 1609 r. rozpoczęła się oficjalnie wojna polsko-rosyjska. Ostatecznie w Rosji wybuchło powstanie antypolskie i wojska polskie opuściły terytorium tego państwa. Wojna zakończyła się w 1619 r. rozejmem w Dywilinie, który przyniósł Polsce wielkie nabytki terytorialne na wschodzie. Na koniec Polska utraciła część ziem na wschodzie. W Rzeczypospolitej nastąpił również kryzys parlamentaryzmu, charakteryzujący się procesami niszczącymi od wewnątrz państwo i społeczeństwo. Rosły w siłę rody magnackie, stając się stopniowo elitą ekonomiczną, a przede wszystkim polityczną. Prowadziły własną politykę, przeciwstawiając się władzy królewskiej i uchwałom sejmowym. Wzrost wpływów magnaterii zaważył na zwartości całego państwa. Przede wszystkim przyczynił się w dużym stopniu do rozdrobnienia i rozczłonkowania średniej szlachty. Stało się to jedną z podstawowych przyczyn decentralizacji władzy w Polsce. Nad życiem politycznym kraju zaciążyło liberum veto. Skorumpowany sejm siedemnastowieczny zdemoralizowany został przez liberum veto. W opinii szlachty utrwaliło się przekonanie, iż liberum veto jest ich najważniejszym przywilejem. Liberum veto było przejaw Em największego kryzysu szlacheckiego parlamentaryzmu. Do coraz większego znaczenia dochodziły sejmiki, które również spowodowały decentralizacje władzy państwowej. Uchwały sejmików były nieomal prawem, natomiast same sejmiki stały się organem samorządu szlacheckiego. Stopniowo ważniejsze decyzje państwowe zaczęto podejmować na sejmikach. XVII i XVIII w. to okres panowania królów elekcyjnych. Kolejni królowie nie koniecznie pochodzili z Polski, więc dbali oni tylko o własne interesy, natomiast nie zależało im na poprawie stanu w Rzeczypospolitej. Rozbiory Polski w XVIII w. również spowodowały degradację ustroju w Rzeczypospolitej. W roku 1772 rozpoczął się I rozbiór Polski. Rzeczpospolita w wyniku I rozbioru straciła 30 % powierzchni państwa oraz około 37 % ludności. W kraju nie podniosły się żadne głosy sprzeciwu na to się stało. Inicjatywa drugiego rozbioru, podobnie jak pierwszego wyszła od Prus, które po przegranej wojnie w 1792 roku zaczęły domagać się, w zamian za pozostanie w koalicji przeciw Francji, wynagrodzenia ziemiami polskimi. Doszło do podpisania nowej konwencji rozbiorowej 23 stycznia 1793 roku w Petersburgu między Rosją i Prusami. Państwo polskie znalazło się pod całkowitym protektorem zaborców. Drugi rozbiór spowodowała upadek gospodarczy Rzeczypospolitej oraz rozerwanie więzi kształtującego się rynku krajowego. Skarb państwa był całkowicie wyczerpany, upadło rolnictwo, nastąpił krach bankowy. Mimo trudnej sytuacji politycznej i ekonomicznej Polacy zdecydowali się podjąć kroki mające na celu wywołanie powstania zbrojnego, które wybuchło w marcu 1794 roku. Upadek powstania spowodował III rozbiór Polski w 1795 roku i rozbicie polskiej państwowości. Zlikwidowano nazwę Królestwo Polskie, a Polska znikła z mapy Europy. Podsumowując, na degradację ustroju Rzeczypospolitej największy wpływ miała władza oraz szlachta. To one zapoczątkowały wciąż napływające problemy. Złe rządy, niezgoda wewnętrzna, brak skuteczności działania politycznego, rosnąca przewaga możnych, brak sprężystego rządu oraz egoistyczny stosunek szlachty do spraw państwa, królowie elekcyjni i liberum veto, to przyczyny tak licznych wojen. Wojny toczone przez Rzeczpospolitą w XVII w. pociągnęły za sobą tragiczne konsekwencje. Początkowo były to starcia pograniczne, przebiegające dla Rzeczypospolitej raczej zwycięsko. Jednak w miarę upływu czasu były one coraz trudniejsze i przynosiły coraz większe straty. Straty, jakie poniosła w tym czasie Rzeczpospolita były trudne do nadrobienia. Okazały się one tak bardzo dotkliwe, że cofnęły gospodarkę Polski i doprowadziły do zubożenia wszystkich warstw społeczeństwa. Widać z tego, że wszelkie konsekwencje zapoczątkowały wewnętrzne problemy Rzeczypospolitej związane z nieefektywnym sprawowaniem władzy w państwie.