Podstawowe prawa obywatelskie

Zacznijmy od pojęcia. Czym są prawa obywatelskie? Są to konstytucyjnie zagwarantowane prawa obywatelskie danego państwa, których celem jest ochrona jego interesów. II rozdział Konstytucji RP z roku 1997 brzmi: „Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela”. Sam fakt umiejscowienia tego rozdziału prawie na samym początku tej Ustawy Zasadniczej, oznajmia nam, że treść jego jest niezwykle ważna. W zasadach ogólnych art. 30 Konstytucji RP na pierwszym miejscu została umiejscowiona „godność”, która jest przyrodzona i niezbywalna oraz stanowi ona źródło wszystkich wolności i praw człowieka i obywatela. W artykule tym zawarte jest również pojęcie równości wobec prawa (bez względu na płeć, kolor skóry, wyznanie, wiek) oraz pojęcie obywatelstwa jak i również jakie prawa i wolności mają mniejszości etniczne i narodowe. Konstytucja RP porządkuje katalog wolności, praw i obowiązków, i nadaje poszczególnym rodzajom wolności i praw swoją nazwę. Mamy zatem: a) wolności i prawa osobiste b) wolności i prawa polityczne c) wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne Wolności obywatelskie, to uprawnienia obywatela danego państwa; prawo jedynie określa ich granice, a obywatel może korzystać z wolności, o ile przestrzega tych prawnie ustalonych granic. Prawa osobiste i polityczne mają głównie charakter jednostkowy, czyli dotyczą każdego obywatela z osobna. Prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne mają trzy wymiary: 1) prawa jednostkowe, 2) prawa grupowe, 3) zamierzenia państwa w zakresie polityki społecznej (np. równy dostęp do służby zdrowia) I tak wśród swobód osobistych Konstytucja wymienia następujące prawa i wolności:

1. prawo każdego człowieka do ochrony życia (bez odniesienia do drażliwej kwestii „życia poczętego” oraz kary śmierci);
2. zakaz stosowania tortur, okrutnemu i poniżającego traktowania lub karania, zakaz poddawania eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez zgody zainteresowanej osoby;
3. prawo do nietykalności osobistej i gwarancja bezpieczeństwa osobistego: a) zakaz bezprawnego pozbawienia wolności, zasada sądowej kontroli pozbawienia wolności, uprawnienia osoby pozbawionej wolności, b) zasada nullum crimen sine lege i domniemania niewinności;
4. prawo do obrony i obrońcy z wyboru lub z urzędu;
5. prawo do rzetelnego sądu- niezależnego, bezstronnego i nie zawisłego, działającego bez nieuzasadnionej zwłoki, jawnie; zasada, że orzekanie w I instancji każda ze stron może zaskarżyć; 6)prawo do ochrony prywatności, w tym: tajemnica korespondencji, nienaruszalność mieszkania, których ograniczenia mogą nastąpić tylko z przyczyn i na warunkach określonych ustawą: prawo każdego do zachowania w tajemnicy informacji dotyczących jego osoby, wskazanie granic zbierania przez władze publiczne informacji o obywatelach oraz zasada ustawowego określenia zasad i trybu gromadzenia informacji;
6. wolność wyboru miejsca pobytu i zamieszkania oraz wjazdu i powrotu do kraju;
7. wolność sumienia i religii;
8. wolność komunikowania się tzn. wolność pozyskiwania i rozpowszechniania informacji oraz wyrażania swoich poglądów, zakaz koncesjonowania wydawnictw i zakaz cenzury prewencyjnej;
9. wolność twórczości artystycznej i badań naukowych, wolność nauczania;
10. zakaz ekstradycji obywateli polskich oraz osób podejrzanych o popełnienie przestępstwa politycznego bez użycia siły;
11. prawo azylu. Jako wolności i prawa polityczne Konstytucja uznaje:
12. wolność zgromadzeń;
13. wolność zrzeszania się
14. prawo do uczestnictwa w życiu publicznym: a) prawo wyborcze, b) prawo obywateli do dostępu do służby publicznej na zasadach równości; c) prawo do informacji o działalności władz i instytucji publicznych, d) prawo inicjatywy ustawodawczej;
15. prawo składania petycji, wniosków oraz skarg zbiorowych i indywidualnych do organów publicznych. Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne to:
16. prawo do ochrony własności i prawo dziedziczenia;
17. swoboda działalności gospodarczej;
18. wolność wyboru zawodu i miejsca pracy, zakaz pracy przymusowej, obowiązek prowadzenia przez państwo polityki zmierzającej do pełnego, produktywnego zatrudnienia, zasada ochrony pracy przez państwo i jego nadzoru nad warunkami jej wykonywania, ustawowe określenie minimalnego wynagrodzenia;
19. prawo do ochrony warunków pracy oraz ustawowego określenia dni wolnych od pracy, płatnego urlopu, maksymalnych norm czasu pracy;
20. prawo do nauki: bezpłatne nauczanie w szkołach publicznych z możliwością ustawowego wprowadzenia opłat za naukę w publicznych szkołach wyższych, wolność nauczania i tworzenia szkół niepublicznych, autonomia wyższych uczelni;
21. prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy- w zakresie i formach określonych przez ustawy;
22. prawo do opieki zdrowotnej świadczonej przez publiczną służbę zdrowia- na zasadach określonych ustawą: obowiązek władz publicznych zapewnienie opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom w podeszłym wieku i niepełnosprawnych;
23. obowiązek państwa zapewnienia prawnej ochrony rodziny i praw dziecka;
24. obowiązek państwa tworzenie warunków bezpieczeństwa ekologicznego i obowiązek ochrony środowiska przez władze publiczne;
25. obowiązek władz publicznych prowadzenia polityki sprzyjającej zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych obywateli;
26. obowiązek władz publicznych ochrony, w zakresie określonym ustawami, konsumentów, użytkowników i najemców przez praktyki zagrażającymi ich zdrowiu i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. W polskiej ustawie zasadniczej obowiązki jednostki znajdują się w jednym rozdziale z prawami i wolnościami. Konstytucyjny katalog obejmuje 6 obowiązków, zaliczamy do nich wierność Rzeczypospolitej Polskiej i troski o dobro wspólne oraz dbałość o stan środowiska, przestrzeganie prawa RP (art. 83), ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych tj. podatków (art. 84), obrona RP (art. 85). W Konstytucji wskazano ponadto jakie środki ochrony praw i wolności przysługują obywatelom. Gwarancje ochrony praw i wolności człowieka w Polsce zapewniają powołane między innymi w tym celu instytucje państwowe, takie jak: sądy powszechne, Naczelny Sąd Administracyjny, Trybunał Konstytucyjny, Rzecznik Praw Obywatelskich oraz organizacje pozarządowe.