Idealizm jest pojęciem, które bardziej pasuje do epoki romantyzmu niż pozytywizmu. Jest to postawa sprzeczna wobec realizmu. Idealistą jest człowiek, który w swoim życiu kieruje się szlachetnymi zasadami, gotowy do wyrzeczenia się własnego szczęścia w myśl dobra ogólnego. Świat, w którym żyje, wyobraża sobie jako byt doskonały, co oczywiście nie przystaje do rzeczywistości. Jest marzycielem, wciąż oderwanym od spraw przyziemnych. W myśl wyznawanej idei jest w stanie uczynić wszystko, bowiem to ona stanowi motor jego postępowania. Bolesław Prus stworzył w swej powieści trzy postacie idealistów: Ignacego Rzeckiego - czeka na nadejście nowego Napoleona, wierzy w odrodzenie niepodległości oraz braterstwa narodów, Stanisław Wokulski - nie dostrzega oczywistych wad Izabeli Łęckiej, idealizuje uczucie do niej, oraz Julian Ochocki - arystokrata-naukowiec, który dla wynalazków poświęcił wszystkie środki finansowe i życie osobiste, chce naprawiać świat dzięki swym odkryciom.

Głównym przedstawicielem tego pokolenia idealistów jest wskazany przez Prusa Ignacy Rzecki. Mówi sam o sobie:

„Ja jestem człowiek z innej epoki, nawet nazywają mnie bonapartystą i romantykiem”

Jest on rzeczywiście zagorzałym bonapartystą, wiernym zwolennikiem Napoleona. Cześć do wodza przekazał mu jego ojciec. Mimo odejścia w niepamięć Napoleona Rzecki cały czas wierzy w to, że któryś z jego potomków przywróci czasy świetności wielkiego wodza. Jest idealistą politycznym. jego życie to sklep. Zasady którymi się kieruje to nieskazitelna uczciwość obowiązkowość, sumienność. Rzecki z ogromnym zainteresowaniem śledzi wydarzenia polityczne, interpretując je często opacznie, wyolbrzymiając wpływ potomków Napoleona na losy Europy. Wyrazem jego patriotyzmu był jego udział w Wiośnie Ludów (1848) na Węgrzech. Rzecki wszędzie dopatruje się jakiejś wielkiej polityki, gdy Wokulski usycha z miłości do Izabeli, Rzecki wierzy, że jego dziwne zachowanie ma związek z działalnością polityczną Stacha. Z powodu zapatrzenia na politykę Rzecki często nie jest w stanie dobrze ocenić otaczającej go rzeczywistości, żyje w świecie własnych marzeń i złudzeń.

Reprezentantem drugiego, przejściowego pokolenia jest Stanisław Wokulski. Jest to główny bohater powieści. Jednak jego idealizm zasadniczo różni się od idealizmu Rzeckiego, bo dotyczy sfery miłości. Wokulski z pozoru wydawał się człowiekiem twardo stąpającym po ziemi, ale niestety uległ wyobrażeniom o romantycznej miłości i stracił dla niej głowę. Wszystkie uczucia przelał na obiekt swych westchnień, jakim była arystokratka Izabela Łęcka. Stach widział w niej anioła, idealną nieziemską istotę o boskich cechach. Sam podsycał i pielęgnował w pamięci ten sztuczny, wytworzony przez własną fantazję obraz, który przecież tak bardzo odbiegał od rzeczywistości. To dla niej Wokulski robi interesy na wojnie, dla niej wkrada się w łaski jej ojca, dla niej organizuje spółkę handlową. Dlatego rozczarowanie było dla niego tak bolesne. Izabela okazała się zimną kobietą z krwi i kości, a nie aniołem o szlachetnych cechach. Ten idealizm doprowadził Wokulskiego do życiowej porażki, nawet skłonił do próby samobójczej.

Najmłodsze pokolenie idealistów w powieści Bolesława Prusa reprezentuje arystokrata-naukowiec Julian Ochocki. Marzący o nowej cywilizacji, świecie bez granic, barier, o planecie ludzi wolnych równych i szczęśliwych. Odrzucił wygodne i pasożytnicze życie, jakie wiedli przedstawiciele jego warstwy społecznej, a w zamian sensem swego życia uczynił naukę. Jak każdy pozytywista w niej widział nadzieję na poprawę warunków życia ludzkości, postęp cywilizacyjny. Miejsce miłości do kobiety zajęły eksperymenty badawcze. Ochocki zrezygnował z życia osobistego w zamian za możliwość maksymalnego oddania dla nauki. W gronie arystokracji uchodził za niegroźnego wariata. Odciął się przecież od elitarnej warstwy społecznej, nie żył tak jak oni, miał inne ideały i wzorce. Podobnie jak wielu młodych i ambitnych przedstawicieli swego pokolenia zmuszony był prowadzić badania za granicą. Decydowało o tym słabe zaplecze techniczne w Polsce, ale tez brak wsparcia ze strony otoczenia i państwa.

Konrad jest bohaterem III cz. “Dziadów” Mickiewicza. Wykreowany został na bardzo tajemniczą postać, która większy kontakt zdaje się mieć z siłami nadprzyrodzonymi, niżeli z rzeczywistością.

Bez wątpienia jest wcieleniem postawy indywidualistycznej. Realizuje postulaty estetyki romantycznej. Jest osobą, dla której losy kraju są sprawą najważniejszą, na tyle, że potrafił zbuntować się przeciwko Bogu mówiąc: “Ja czuje nieśmiertelność, nieśmiertelność tworze, Cóż ty większego mogłeś zrobić, Boże? Wielka Improwizacja jest jedynym tego typu utworem w literaturze polskiej. Jest popisem wielkiej sztuki poetyckiej, ale i prezentacją wielkiej indywidualności polskiego romantyzmu. Konrad jest jedyną postacią w literaturze, która nie waha się - w imię swych ideałów - nazwać Boga Carem. Jest to wielka indywidualność, ale nie wolna od błędów.

Idealiści polscy umierają, wyjeżdżają lub znikają w tajemniczych okolicznościach. Nie realizują swoich celów, jednak taka pesymistyczna interpretacja nie jest do końca uprawomocniona. Słowa non omnis moriar, które pojawiają się w zakończeniu powieści Bolesława Prusa, można odnieść do wszystkich trzech pokoleń idealistów. Możliwe, że słowa te są wyrazem nadziei, że będą w społeczeństwie ludzie, pragnący poświęcić się dla dobrych idei, i że wygrają oni walkę z rzeczywistością. Tak jak i w “Lalce” jak i w “Konradzie” występują bohaterowie, którzy musieli poświęcić się, dla realizacji własnych marzeń.