Między Awangardą a Modernizmem

Sztuka nowoczesna silnie związania jest z pojęciem modernizmu w filozofii i zjawiskiem awangardy. Twórcy awangardowi zaś zdecydowanie przeciwstawiają się twórczości dotychczasowej i torujących drogę nowym zjawiskom eksperymentatorskim, współbrzmiącym z całokształtem przemian cywilizacyjnych, społecznych i technologicznych. Jerzy Jastrzębski w swoim tekście mówi o odmiennym podejściu do problemu zagrożenia przez Witkacego, Schulza i Gombrowicza. Jerzy Jastrzębski, uważa, że awangardowość jest czynnikiem wpływającym na poczucie zagrożenia. Swoją opinię popiera twórczością trzech artystów. Pierwszy z nich to Witkacy.

Sztuka nowoczesna silnie związania jest z pojęciem modernizmu w filozofii i zjawiskiem awangardy. Twórcy awangardowi zaś zdecydowanie przeciwstawiają się twórczości dotychczasowej i torujących drogę nowym zjawiskom eksperymentatorskim, współbrzmiącym z całokształtem przemian cywilizacyjnych, społecznych i technologicznych. Jerzy Jastrzębski w swoim tekście mówi o odmiennym podejściu do problemu zagrożenia przez Witkacego, Schulza i Gombrowicza. Jerzy Jastrzębski, uważa, że awangardowość jest czynnikiem wpływającym na poczucie zagrożenia. Swoją opinię popiera twórczością trzech artystów. Pierwszy z nich to Witkacy. Tutaj mamy do czynienia z katastrofizmem - gdzie świat zmierza ku zagładzie, a przez zewnętrzną i wewnętrzną destrukcje, kultura i tradycyjny ład są zagrożone. ,,Szewcy’’ - Witkacego są potwierdzeniem na powyższe stwierdzenie. Witkacy, tworząc ,,Szewców’’, dał wyraz właśnie swojemu lękowi o losy cywilizacji. Uważał on, że kryzys nadciąga nieuchronnie i łączy się z uprzedmiotowieniem człowieka, zanikiem potrzeb metafizycznych, deprecjacją wartości duchowych jak sztuka, religia, filozofia. Kolejnym autorem jest Bruno Schulz, ukazuje on swoje obawy poprzez zabiegi literackie , jak mityzacja i oniryzm. Swoje lęki ukazuje w zbiorze opowiadań ,,Sklepy Cynamonowe’’ . Na plan pierwszy wysuwa się rzeczywistość zmitologizowana i zdeformowana. Podobnie jak w marzeniu sennym, bohater powraca do czasów swego dzieciństwa, przypomina sobie sylwetki ojca, matki, bliskich i znajomych. Marzenia są zniekształcone. Obraz jest falujący, płynny, przedmioty i ludzie dowolnie zmieniają kształty. Akcja rozgrywa się w małym, miasteczku, nietrudno jest dopatrzeć się tu nawiązań do rodzinnego Drohobycza. Najważniejszym problemem, jaki Schulz porusza w swoich utworach, jest problem ojca. Ojciec próbuje wyzwolić się spod przytłaczającej małomiasteczkowej atmosfery. Ujawnia się tu jego, a zarazem autora, obsesja. Jest to lęk przed redukcją, odczłowieczeniem, sprowadzeniem człowieka do roli manekina. Proza Brunona Schulza jest pełna obaw przed zdegradowaniem człowieka do przedmiotu, manekina. Manekiny są symbolami odczłowieczenia, bezduszności. Dla autora “Sklepów cynamonowych” stanowiło to symbol ugrzęźnięcia człowieka w świecie prymitywnej erotyki, codzienności, nijakości. Ludzie są potępieni, skazani, nie mogą wyzwolić się, zrzucić z siebie krępującej ich formy plastikowego manekina. Ostatni z nich , Witold Gombrowicz, wyrażający się w sposób absurdalny i groteskowy. Mówi o sytuacji człowieka w świecie. Swój problem przedstawił w powieści „Ferdydurke’’ . Jest to parodia powieści tradycyjnej , Gombrowicz stosuje metodę deformacji jako narzędzie pokazywania świata. Na pierwszy plan wysuwa się problem Formy, którą Gombrowicz różnie nazywa: gębą, pupą. To rodzaj wytwarzającego się w kontaktach międzyludzkich schematu, który musi zostać zrealizowany, by jednostka mogła być zrozumiana. Przed Formą nie ma ucieczki, bowiem bezformie grozi wypchnięciem poza nawias społeczeństwa. W istocie każdy bunt jest przyjęciem jakiejś innej maski, gęby. Forma to nie sztuczność, bowiem naturalność, oryginalność w ogóle nie istnieje. Nie ma żadnego prawdziwego ja, jest tylko Forma. Dorosłość to często pozór kryjący w sobie wtórną niedojrzałość. Dzieciństwo jest stanem nie wyzwolonym od formy, nie do końca naturalnym, również dzieci podlegają kontroli społeczeństwa. Dzieciństwo to również próba buntu wobec oczekiwanej dojrzałości - to odmowa przybierania gotowych, poważnych i akceptowalnych “gęb”. Awangardowość, odnajdujemy również w „Procesie” Franza Kaffki. Autor również ma obawy przed tym aby człowiekowi nie odebrano wolności . Jest to powieść o zniewoleniu człowieka przez panujące prawo. Los bohatera zależy od urzędników. Sąd stanowi całe społeczeństwo. To właśnie urzędy decydują o życiu i losach człowieka . Taki świat jest zbiurokratyzowany, zaś jednostka jest pozbawiona cech ludzkich. Jest jedynie kukiełką kierowana przez władzę, pozbawioną własnej woli. Kafka ostrzega nas przed biurokratyzacją, każe w każdej sytuacji zachować ludzką godność i indywidualizm. W takim świecie człowiek się gubi, jest niepewny swojego losu i skazany na przegraną.