BOGURODZICA :

• Jest najstarszym zachowanym polskim utworem poetyckim (i zarazem najstarszą polską pieśnią religijną).
• Istnieje kilka wersji datowania utworu, według najbardziej rozpowszechnionej pochodzi on z XIII wieku.
• Przypuszcza się, że nie była oparta na żadnym wcześniejszym literackim wzorcu, ale jest utworem oryginalnym
• Pieśń odwołuje się do ikonograficznego motywu deesis - jednoczesnego ukazania postaci Maryi i Jana Chrzciciela, jako pośredników w modlitwie do Chrystusa.
• Forma utworu odzwierciedla ideę hierarchicznego porządku, wszystkie elementy kompozycyjne są ściśle uporządkowane. W tym dostrzega się podobieństwo ze średniowieczną kulturą łacińskiego Zachodu (np. św. Tomasza z Akwinu).
• Intelektualny charakter pieśni, jej ścisłe oparcie na prawdach teologicznych, także wydaje się korespondować ze scholastycznym dążeniem do uzgodnienia wiary i rozumu.
• Kompozycja oparta jest na paralelnych zwrotach do Matki Boskiej (litanijność utworu). Treść kolejnych strof : I. Prośba do Matki Boskiej o pośredniczenie w modlitwach kierowanych do Chrystusa, pomoc w uzyskaniu łask. II. Zbiorowa modlitwa, przywołująca wstawiennictwo św. Jana Chrzciciela. Zbiorowy podmiot, reprezentujący cały lud Boży, prosi o łaski w życiu doczesnym i - po śmierci - łaskę zbawienia i życia wiecznego. Wszystkie strofy zwieńczone są litanijnym zwrotem do Chrystusa - “Kyrieleison”, czyli po grecku “Panie zmiłuj się nad nami”. Forma językowa utworu: “Bogurodzica” jest określana mianem arcydzieła, także dzięki swej formie językowej. Pomimo, iż jest najstarszym zachowanym polskim tekstem poetyckim, napisana jest bardzo kunsztownie, zawierając bogactwo środków językowych. Są to między innymi:
• Apostrofy - bezpośrednie zwroty do adresata - Maryi.
• Kontakia - dodawane do podstawowego tekstu dalsze kunsztowne strofy, z licznymi rymami wewnętrznymi
• Asylabizm - typowa cecha średniowiecznego wiersza zdaniowo-rymowego, czyli brak stałej liczby sylab w wersach.
• Zróżnicowanie intonacyjne - poszczególne klauzule (czyli zakończenia wersów lub członów wersów) zyskują wyrazistość dzięki intonacji wznoszącej (tzw. antykadencji) lub opadającej (kadencji).
• Zastosowanie rymów wewnątrz- i międzywersowych (żeńskich) Archaizmy:
• Leksykalne (nieużywane dziś wyrazy): np. zwolena (wybrana), gospodzin (pan), zbożny (dostatni lub pobożny), przebyt (bytowanie, życie);
• Fonetyczne (odmienna w stosunku do dzisiejszej forma dźwiękowa): sławiena (sławiona), Krzciciel (Chrzciciel)
• Fleksyjne (archaiczne formy odmiany wyrazów): rozkaźniki takie jak: zyszczy (zjednaj), spuści (obdarz)
• Składniowe: bogiem sławiena (sławiona przez Boga lub ze względu na Boga)
• Słowotwórcze: Bogurodzica (innym przypadek w zroście - rodzica komu? Zamiast kogo?) Bogurodzica w kontekście “Lamentu świętokrzyskiego”: W przeciwieństwie do “Lamentu Świętokrzyskiego”, podkreślającego ludzkie cierpienie Maryi, w “Bogurodzicy” jest ona wywyższona poprzez swe boskie macierzyństwo. Jest istotą najbliższą Bogu, ale też bliską człowiekowi, stąd jest najlepszą pośredniczką ludzkich modlitw.