Zrównoważony rozwój

Począwszy od Rewolucji Przemysłowej w XVIII, aż do czasów współczesnych globalny rozwój gospodarczy, prócz zmian natury społecznej przyniósł przede wszystkim zmiany w światowej strukturze ekonomicznej. Stawał się on coraz bardziej ekspansywny i wymagał coraz większego zapotrzebowania na surowce (m.in. węgiel) oraz produkty przemysłowe (przede wszystkim stal). Zwłaszcza w XX wieku w wyniku wydarzeń II WŚ-samych działań oraz późniejszych procesów odbudowy, a także będący jej pośrednim wynikiem późniejszy zimnowojenny wyścig zbrojeń oraz europejskie procesy integracyjne , a tym samym postępująca globalizacja wymusiła zintensyfikowaną produkcję, do czego potrzebne były kolejne surowce. To z kolei nie mogło obejść się bez wpływu na środowisko naturalne. Wzmożenie procesów antropopresyjnych ( wpływ człowieka na środowisko ) nie mogło odbyć się jednak bez reakcji ze strony społecznej, który wywołany przede wszystkim równoległym do tendencji globalizacyjnych wzrostem świadomości o los i przyszłość naszej planety. Wraz z rozwojem gospodarczym coraz większe znaczenie miała troska o zachowanie środowiska w jak najbardziej pierwotnym stanie i bez zachwiania równowagi ekologicznej. Programy organizacji międzynarodowych, a także poszczególnych państw świata mające na celu m.in. ratowanie wymierających gatunków czy ochronę dzikiej przyrody były coraz częściej praktykowane w ówczesnym świecie, a nowopowstałe organizacje pozarządowe takie jak WWF czy Greenpeace z czasem zyskiwały na znaczeniu a coraz to nowe ruchy i teorie proekologiczne miały niebagatelny wpływ na późniejszą politykę światową. Zaowocowało to przede wszystkim powołaniem na Konferencji Narodów Zjednoczonych w 1972 Programu Narodów Zjednoczonych do spraw Ochrony Środowiska, który w znacznym stopniu regulował te kwestie, jak i również podejmował odwieczny problem ekonomii jakim jest rzadkość zasobów. Dodatkowo w tym samym roku opublikowany przez Klub Rzymski (swoistego protoplastę ruchów ekologicznych) raport „Granice wzrostu” podejmował problem kwestię nadmiernego wzrostu demograficznego oraz ograniczonej ilości zasobów naturalnych- fakt, że ich ilość jest stała i nieodnawialna, a obecna eksploatacja spowoduje, że w przyszłości może ich zabraknąć. Najważniejszą ideą stało się więc to, by następnym pokoleniom pozostawić świat taki, aby nie ograniczać jego możliwości dalszego rozwoju, co miałoby miejsce w przypadku całkowitego wyeksploatowania któregokolwiek z zasobów naturalnych. Analiza ta podejmowała zagadnienia tego, co dziś nazywa się zrównoważonym rozwojem. Jednak sama koncepcja zrównoważonego rozwoju szerzej rozwinięta została jednak dopiero pod koniec XX wieku. Przełomem był rok 1987. Podczas posiedzenia powołanej 4 lata wcześniej Światowej Komisji ds. Środowiska i Rozwoju (and. The World Commission on Envoirment and Development- WCED), zaprezentowany został raport pt. „Nasza Wspólna Przyszłość”, określanym również „Raportem Brudtland”(od nazwiska przewodniczącej Komisji - norweskiej polityk Gro Harlem Brudtland). Historycznie wywodząca się od XIX-wiecznej niemieckiej idei efektywnego gospodarowania zasobami leśnymi przeniesiona została na pozostałe aspekty związane z szeroko pojętą ochroną środowiska naturalnego. Istotą zrównoważonego rozwoju, określanego jako „Sustainable Development” nie jest już więc tylko ochrona stricte środowiskowa w kontekście ograniczonych możliwości w stosunku do zaspokajania obecnych potrzeb, bez ingerowania o możliwość zaspokajania potrzeb przez przyszłe pokolenia, ale również zaspokojenie potrzeb tych których nie mają obecnie tej możliwości- czyli osób najbiedniejszych, przeciwdziałając między innymi rozwarstwieniu społecznemu, dyskryminacji i budowaniu równości szans- czemu również nadano niezwykle wysokie znaczenie. Kolejnym ważnym krokiem w budowaniu polityki zrównoważonego rozwoju był rok 1992. Odbyła się wtedy druga Konferencji Narodów Zjednoczonych na temat Środowiska i Rozwoju, która była de facto odpowiedzią na Raport Klubu Rzymskiego i Raport Brudtland Przyjęto tam dokument o nazwie „Agenda 21” który regulował polityczne i społeczne aspekty wdrożenia projektu zrównoważonego rozwoju w życie. Prócz poruszonych wcześniej zagadnień nt. ochrony środowiska precyzował on m.in. zasady gospodarowania zasobami naturalnymi, zarządzania odpadami w ogólnym pojęciu, przeciwdziałanie wylesieniu i pustynnieniu obszarów planety czy kompleksową ochronę klimatu i atmosfery. Dodatkowo poruszał także kwestie społeczne, tj: walka z ubóstwem, edukację dotyczącą zrównoważonego rozwoju, rolę organizacji pozarządowych czy władz lokalnych, zaznaczał również rolę kobiet, a już przede wszystkim młodzież i dzieci, którzy w przyszłości będą świadkami i spadkobiercami programów przyjętych na samym szczycie i rezultatów przyjętych rozwiązań. Najważniejszym aspektem Agendy 21 jest jednak określenie takich kwestii jak międzynarodowe mechanizmy i instrumenty prawne służące do realizacji polityki zrównoważonego rozwoju, zakładającą przede wszystkim współpracę międzypaństwową, a przede wszystkim wskazał mechanizmy i środki finansowania przyjętych założeń. Prawie 500 stronnicowy dokument stał się podstawowym źródłem ogólnoświatowego i kompleksowego projektu ratowania planety w aspekcie nie tylko w kontekście zrównoważonego rozwoju, ale również pod kątem szeroko zakrojonej współpracy międzynarodowej w ujęciu globalnym. Znaczenie nie tyle samych postanowień Agendy, ale cel projektu zrównoważonego rozwoju szybko znalazł swoje odzwierciedlenie w polityce wewnętrznej poszczególnych państw, czy międzynarodowych organizacji. Założenia przyjętej w 2001 roku przez Unię Europejską Strategii Zrównoważonego Rozwoju określa sposoby realizowania przyjętych założeń i wyzwań wobec polityki zrównoważonego rozwoju w oparciu o trzy podstawowe założenia jakimi są: ochrona środowiska, sprawiedliwość społeczna i rozwój gospodarczy wobec następujących aspektów: transport, klimat, konsumpcja/produkcja, gospodarowanie zasobami, zdrowie, walka z ubóstwem i sprawy społeczne, a stopień ich realizacji określony będzie według przyjętych przez UE wskaźników zrównoważonego rozwoju SDI. Również przyjęte Polityki Horyzontalne (czyli kluczowe kierunki na których powinien oprzeć się rozwój UE) a także przyjęta Strategia „Europa 2020” porusza przede wszystkim aspekt zrównoważonego rozwoju w oparciu troskę o środowisko naturalne i zmiany społeczno-gospodarcze poprzez m.in. emisję gazów mających wpływ na klimat, wykorzystywaniu alternatywnych źródeł energii czy poprawie ogólnych warunków dla rozwoju i konkurencyjności gospodarek państw członkowskich. Kraje członkowskie (w tym Polska) natomiast włączyły założenia zrównoważonego rozwoju w swoje zapisy konstytucyjne(art. V), co dodatkowo podniosło rangę spraw związanych z tym zagadnieniem. Jednakże sprostanie wyzwaniom zrównoważonego rozwoju będzie możliwe jedynie dzięki zintegrowaniu polityki środowiskowej, gospodarczej i społecznej nie tylko w skali państwa, lecz przede wszystkim w skali globalnej. Wymagać to będzie traktowania zasobów środowiska jak ograniczonych zasobów gospodarczych oraz wykorzystywania kapitału przyrodniczego w sposób pozwalający na zachowanie funkcji ekosystemów w perspektywie długookresowej, co nie jest do końca widoczne w polityce niektórych światowych mocarstw takich jak USA, Rosja, Chiny, Indie, czy obecnie również Brazylia, których polityka konsumpcyjna w znacznym stopniu odbiega od przyjętych założeń zrównoważonego rozwoju, co w znacznym stopniu zaburza sprawne jej realizowanie. To jednak wymagać będzie nie tylko zmian w gospodarce ale przede wszystkim w świadomości samych społeczeństw, a to z kolei wymaga intensyfikacji działań informacyjnych, edukacyjnych i prorozwojowych co już jest wyzwaniem o wiele większej skali i wymagać będzie dużo więcej wysiłku. Czy jest na to czas i czy nie jest już jednak na to za późno, przekonamy się pewnie w najbliższej, niepewnej przyszłości.