Ochrona środowiska jest pojęciem niesłychanie szerokim. Można mówić o jej różnorodnych aspektach. Mieści się w jej zakresie istnienie organizacji ekologicznych oraz działania organów administracji publicznej, problemy zanieczyszczenia środowiska lokalnego oraz straty w środowisku odnoszące się do całej Ziemi. Często mówi się zanikaniu poszczególnych gatunków roślin i zwierząt oraz o zatruciu terenów uprawnych i leśnych. Bardzo istotnym problemem jest degradacja środowiska naturalnego w rozumieniu globalnym wynikająca z działania zdobyczy cywilizacji oraz kwestia działań ukierunkowanych na eliminację lub minimalizację skutków takiego rozwoju. Problemy ochrony środowiska dotyczą także naszego kraju. Częstym tematem dyskusji prasowych i audycji radiowych oraz telewizyjnych są między innymi: parki narodowe, budowa autostrad, problem produkcji, przetwarzania i utylizacji odpadów, zanieczyszczenie powietrza, wód i lasów. Głośne bywają działania organizacji ekologicznych protestujących przeciwko budowie dróg, elektrowni czy zapór wodnych. Nie wszystkie ich działania są jednak aż tak spektakularne, często są to inicjatywy odnoszące się do problemów środowiska lokalnego. W zakresie zainteresowania tych organizacji mieszczą się różne sprawy, czasem bardzo wyspecjalizowane, a czasem odnoszące się ogólnie do całego problemu ochrony środowiska naturalnego. Sprawami ochrony środowiska nie zajmują się jedynie organizacje ekologiczne, one są jedynie i aż głosem społeczeństwa w tych kwestiach. Pierwszoplanową rolę natomiast grają tu organy administracji publicznej - tak rządowej, jak i samorządowej. One, zgodnie z przepisami obowiązującego prawa, decydują o stanie wykorzystania oraz ochrony środowiska naturalnego i jego zasobów. To, jakie są to organy i jakie przysługują im kompetencje, jest właśnie tematem niniejszego opracowania. Uprawnienia i obowiązki organów administracji w zakresie ochrony środowiska zamieszczone są w wielu różnych aktach prawnych, ustawach oraz rozporządzeniach i zarządzeniach, dlatego tekst ten ma na celu wskazanie organów posiadających najbardziej istotne znaczenie, znaczenie określone przez wagę przysługujących im kompetencji.

Ustawa z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz. U. 1999 r. Nr 82 poz. 928) określa zakres działów administracji rządowej, oraz właściwości ministrów kierujących danymi działami. Właściwość ta określona jest w sposób ogólny, a ustalenie jej szczegółowego zakresu pozostawione jest dla przepisów wydanych na podstawie ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o organizacji i trybie pracy Rady Ministrów oraz o zakresie działania ministrów. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów wydane na tej podstawie omówione zostanie poniżej. W art. 5 ustawy o działach administracji rządowej dokonany jest podział administracji rządowej i jednym z działów jest środowisko (art. 5 pkt. 23). Ministrem kierującym tym działem jest obecnie Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa. Minister ten kieruje także innym działem administracji, a mianowicie gospodarką wodną. Art. 28 ustawy wskazuje, jakie sprawy należą do działu “środowisko”, są to:

1. ochrona i kształtowanie środowiska oraz racjonalne wykorzystywanie jego zasobów,
2. ochrona przyrody, w tym w parkach narodowych i krajobrazowych, rezerwatach przyrody, oraz ochrona gatunków roślin i zwierząt, prawem chronionych lasów, zwierzyny i innych tworów przyrody,
3. geologia,
4. gospodarka zasobami naturalnymi,
5. kontrola przestrzegania wymagań ochrony środowiska i badania stanu środowiska,
6. leśnictwo,
7. ochrony lasów i gruntów leśnych,
8. łowiectwo. Ustępy 2 i 3 artykułu 28 ustawy wskazują, że “Ministrowi właściwemu do spraw środowiska podlega Główny Inspektor Ochrony Środowiska” oraz sprawuje on nadzór nad Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz nad działalnością Państwowego Gospodarstwa Leśnego “Lasy Państwowe”. Minister, będąc członkiem Rady Ministrów ma określone obowiązki zarówno wewnątrz tej struktury, jak i poza nią. Wewnętrzne obowiązki ogólnie określone są w art. 34 ust. 1, który mówi, że: “Minister jest obowiązany do inicjowania i opracowywania polityki Rady Ministrów w stosunku do działu, którym kieruje, oraz do przedkładania w tym zakresie inicjatyw i projektów aktów normatywnych na posiedzenia Rady Ministrów. W zakresie działu, którym kieruje, minister wykonuje politykę Rady Ministrów i koordynuje jej wykonywanie przez organy, urzędy i jednostki organizacyjne, które jemu podlegają lub są przez niego nadzorowane.” Działalność ministra poza Radą Ministrów polega głównie na sprawowaniu nadzoru nad podległymi jednostkami, i w tym zakresie jego obowiązki uregulowane są zgodnie z treścią art. 36 ustawy, w odrębnych przepisach. Aktem prawnym dotyczącym bezpośrednio spraw ochrony środowiska jest ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (Dz. U. 1994 r. Nr 49 poz. 196 ze zm.). Celem jej jest określenie zasad ochrony i racjonalnego kształtowania środowiska, zmierzające do zapewnienia współczesnemu i przyszłym pokoleniom korzystnych warunków życia oraz realizacji prawa do korzystania z zasobów środowiska i zachowania jego wartości. Dokonuje ona wskazania podstawowych kierunków ochrony środowiska w odniesieniu do powierzchni ziemi oraz kopalin, wód i środowiska morskiego, powietrza, świata roślinnego i zwierzęcego, walorów krajobrazowych oraz wypoczynkowych środowiska, zieleni w miastach i wsiach, ochrony środowiska przed hałasem i wibracjami oraz przed promieniowaniem. Ustawa określa obowiązki jednostek organizacyjnych i osób fizycznych w kwestii ochrony środowiska przy korzystaniu z jego zasobów. Określa także wymogi ochrony środowiska w działalności inwestycyjnej, co odnosi się do sposobów działania w trakcie realizacji różnego rodzaju budów, na wszystkich etapach tego procesu, poczynając już od prac projektowych. Dla realizacji tych zasad ustawa nadaje organom administracji różnorakie kompetencje. W zakresie ochrony wód oraz środowiska morskiego:
9. Wojewoda w drodze decyzji ustala warunki prowadzenia robót polegających na regulacji wód oraz budowie wałów przeciwpowodziowych oraz robót melioracyjnych, odwodnień budowlanych oraz innych robót ziemnych zmieniających stosunki wodne (art. 20).
10. Rada powiatu w drodze uchwały ogranicza lub zakazuje używania jednostek pływających lub niektórych ich rodzajów na określonych ciekach lub zbiornikach wodnych, jeżeli jest to konieczne do utrzymania środowiska we właściwym stanie (art. 23).
11. Minister właściwy do spraw środowiska w porozumieniu z Ministrem Transportu i Gospodarki Morskiej wprowadza, w drodze rozporządzenia ograniczenia lub zakazy używania jednostek pływających lub niektórych ich rodzajów na wodach żeglownych (art. 23). W zakresie ochrony powietrza:
12. Starosta, wykonujący zadanie z zakresu administracji rządowej, na obszarze, na którym nastąpiło przekroczenie dopuszczalnych stężeń substancji zanieczyszczających, może, w drodze decyzji, nałożyć na jednostkę organizacyjną prowadzącą działalność powodującą wprowadzanie substancji zanieczyszczających obowiązek prowadzenia pomiarów stężeń tych substancji w powietrzu (art. 28).
13. Wojewoda jest organem właściwym do wydawania decyzji, o których mowa w pkt. 1, dla przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, o których jest mowa w art. 30 ust. 1 pkt. 1 ustawy o dostępie do informacji… (Dz. U. 2000 r. Nr 109 poz. 1157).
14. Starosta, wykonujący zadanie z zakresu administracji rządowej, któremu jednostka organizacyjna wprowadzająca do powietrza substancje zanieczyszczające przedstawia dokumentację odpowiadającą wymaganiom określonym w przepisach wydanych na podstawie art. 29 ust. 3. ustawy o ochronie środowiska wydaje decyzję ustalającą rodzaje i ilości substancji zanieczyszczających dopuszczonych do wprowadzania do powietrza. Decyzją tą mogą być nałożone dodatkowe obowiązki wynikające z potrzeb ochrony powietrza przed zanieczyszczeniem. Kopię decyzji starosta przekazuje właściwemu wojewodzie (art. 30).
15. Wojewoda jest organem właściwym do wydawania decyzji, o której mowa w pkt. 3, dla przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, o których jest mowa w art. 30 ust. 1 pkt. 1 ustawy o dostępie do informacji… (Dz. U. 2000 r. Nr 109 poz. 1157) (art. 30).
16. Organy właściwe do wydania decyzji ustalającej rodzaje i ilości substancji zanieczyszczających dopuszczonych do wprowadzenia do powietrza (starosta lub wojewoda) może także nałożyć na jednostkę organizacyjną obowiązki wynikające z potrzeb ochrony powietrza w drodze odrębnej decyzji (art. 30).
17. Wojewódzki inspektor ochrony środowiska działający w porozumieniu odpowiednio z wojewodą lub starostą, niezależnie od zastosowania innych środków przewidzianych prawem, może wydać decyzję o wstrzymaniu działalności powodującej naruszenie, w razie naruszenia przez jednostkę organizacyjną ustaleń decyzji, o której mowa w pkt. 3 i 4 (art. 31).
18. Wojewódzki inspektor ochrony środowiska w wypadkach określonych w pkt. 6, na wniosek zainteresowanego może ustalić termin do usunięcia naruszenia, a w razie nieusunięcia go w tym terminie - wstrzyma działalność powodującą naruszenie (art. 31).
19. Wojewoda może, w drodze rozporządzenia, w celu ograniczenia zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzi, zapobieżenia zniszczeniu środowiska lub zabytków, określić dla terenu województwa lub jego części jakość albo rodzaje paliw dopuszczonych do stosowania przez jednostki organizacyjne, wprowadzające do powietrza substancje zanieczyszczające powstałe w wyniku parowania paliw przy przeładunku oraz substancje zanieczyszczające powstające w procesach spalania między innymi w silnikach spalinowych, oraz przez osoby fizyczne, a także sposób realizacji i kontroli tego obowiązku (art. 31a).
20. Wojewoda, na wspólny wniosek wojewódzkiego inspektora sanitarnego i wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska w porozumieniu z właściwymi starostami, może określić, w drodze rozporządzenia, alarmowe poziomy stężeń zanieczyszczeń dla terenu województwa lub jego części oraz określić zakres działań zmierzających do ograniczenia emisji zanieczyszczeń do powietrza, a w szczególności: o tryb i sposób ogłaszania stanów alarmowych, o listę jednostek organizacyjnych obowiązanych do ograniczenia lub zakazu emisji, o tryb uzgadniania sposobu i zakresu ograniczenia emisji, o sposób organizacji i ograniczeń lub zakazu ruchu pojazdów, maszyn i urządzeń napędzanych silnikami spalinowymi na obszarze, na którym ogłoszono stan alarmowy, o postępowanie organów, instytucji i jednostek organizacyjnych oraz zachowanie się obywateli w razie ogłoszenia stanu alarmowego (art. 32).
21. Wojewoda, w przypadku stwierdzenia przekroczenia alarmowych poziomów stężeń na podstawie udostępnionych przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska wyników badań i obserwacji oraz ocen i prognoz stanu środowiska, ogłasza stan alarmowy w sposób określony w rozporządzeniu, o którym mowa w pkt. 9 (art. 32).
22. Wojewoda może ogłosić stan alarmowy, o którym mowa w pkt. 10, w przypadku, gdy z przeprowadzonych analiz i prognoz wynika, że występująca sytuacja może doprowadzić do osiągnięcia lub przekroczenia określonych w rozporządzeniu wojewody alarmowych poziomów stężeń.
23. W przypadkach, o których mowa w pkt. 10 i 11, wojewoda informuje o obowiązkach wynikających z tego stanu w lokalnych środkach masowego przekazu.
24. O wprowadzeniu stanu alarmowego wojewoda powiadamia wojewodów z sąsiednich województw. W zakresie ochrony zieleni w miastach i wsiach:
25. Wojewoda ustala rodzaje środków chemicznych, jakie mogą być stosowane na ulicach, placach i drogach publicznych oraz warunki ich stosowania (art. 44).
26. Rada gminy może ustanowić park na obszarach gminy pokrytych drzewostanem o charakterze parkowym, stanowiącym własność gminy lub Skarbu Państwa, oraz określić jego granice i sposób wykonywania ochrony (art. 47).
27. Usunięcie drzew i krzewów z terenu nieruchomości może nastąpić za zezwoleniem wójta, burmistrza albo prezydenta miasta. Organ ten może uzależnić udzielenie zezwolenia od przesadzenia drzew lub krzewów we wskazane przez niego miejsce, jeżeli takie przesadzenie jest możliwe, albo od zastąpienia drzew lub krzewów przewidzianych do usunięcia innymi drzewami lub krzewami (art. 48).
28. Zezwolenie na usunięcie drzew lub krzewów z terenu nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków wydaje wojewódzki konserwator zabytków (art. 48).
29. Opłatę za usunięcie drzew lub krzewów ustala się udzielając zezwolenia na ich usunięcie (art. 86).
30. Wójt, burmistrz $tu $albo prezydent miasta odracza jednostce organizacyjnej na okres dwóch lat termin uiszczenia opłaty za usunięcie drzew lub krzewów, jeżeli zezwolenie przewiduje możliwość przesadzenia ich w inne miejsce. Jeżeli przesadzone drzewa lub krzewy zachowały żywotność po terminie dwóch lat od dnia ich przesadzenia lub nie zachowały żywotności na skutek siły wyższej lub klęski suszy, wójt, burmistrz albo prezydent miasta umorzy należność z tytułu ustalonej opłaty za usunięcie drzew lub krzewów (art. 86c). W zakresie ochrony środowiska przed hałasem i wibracjami:
31. Starosta, wykonujący zadanie z zakresu administracji rządowej, na podstawie pomiarów poziomu hałasu w środowisku, dokonuje oceny warunków akustycznych i jeżeli hałas w środowisku przekracza dopuszczalny poziom, starosta określa, w drodze decyzji, dla jednostek organizacyjnych dopuszczalny poziom hałasu przenikającego do środowiska (art. 51).
32. Organem właściwym do wydania decyzji, o dopuszczalnym poziomie hałasu przenikającego do środowiska, dla przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, o których jest mowa w art. 30 ust. 1 pkt. 1 ustawy o dostępie do informacji… (Dz. U. 2000 r. Nr 109 poz. 1157), jest wojewoda (art. 51).
33. Decyzja ostateczna, o której mowa w pkt. 1, może być uchylona lub zmieniona przez organ, który ją wydał, w razie: o zmiany rodzaju terenu powodującej podwyższenie lub obniżenie dopuszczalnego poziomu hałasu, o zmiany norm i przepisów dotyczących ochrony środowiska przed hałasem, o powstania nowych źródeł hałasu przenikającego do środowiska (art. 51).
34. W przypadku przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu określonego decyzją, o której mowa w pkt. 1, wojewódzki inspektor ochrony środowiska może nakazać wstrzymanie działalności powodującej przekroczenie.
35. W przypadkach określonych w pkt. 4, na wniosek zainteresowanego, wojewódzki inspektor ochrony środowiska może ustalić termin usunięcia przyczyn przekroczenia dopuszczalnego poziomu hałasu, a w razie nieusunięcia ich w tym terminie nakaże wstrzymanie działalności powodującej przekroczenie (art. 51).
36. Rada gminy może uchwalać przepisy gminne ustanawiające ograniczenia w korzystaniu z urządzeń technicznych oraz środków transportu i komunikacji stwarzających uciążliwości dla środowiska w zakresie hałasu i wibracji lub ograniczenia czasu ich pracy (art. 52). Na omówieniu nowej ustawy o dostępie do informacji o środowisku i jego ochronie oraz ocenach oddziaływania na środowisko kończę niniejsze opracowanie na temat kompetencji organów administracji mających znaczenie w odniesieniu do spraw ochrony środowiska. Jak było widać, są to uprawnienia o charakterze bardzo zróżnicowanym i czasem nie koniecznie bezpośrednio skierowane są one na zabezpieczanie zasobów naszego otoczenia. Mimo to, związek ich ze środowiskiem bezsprzecznie istnieje, organy te mają bowiem ogólny obowiązek brania pod uwagę wymogów ochrony środowiska przy podejmowaniu każdej decyzji. Trzeba też powiedzieć, że tak w omówionych tu ustawach, jak i w wielu innych, zamieszczono wiele przepisów kompetencyjnych przewidujących wydanie przepisów wykonawczych, mających za zadanie uszczegółowienie często ogólnych postanowień ustawowych.

Bibliografia:

1. Ustawa z dnia 4 września 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz. U. 1999 r. Nr 82 poz. 928)
2. Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 r. o ochronie i kształtowaniu środowiska (Dz. U. 1994 r. Nr 49 poz. 196 ze zm.)