Poemat ten, będący wielką polską epopeją narodową, powstawał w latach 1832-1834. Wydanie w roku 1834 Pana Tadeusza nie stało się jednak literacką sensacją. Książka rozchodziła się bardzo słabo, przez wielu współczesnych Mickiewiczowi była krytykowana. Powszechnie nie rozumiano wielkości i nowatorstwa dzieła.

Mickiewicz opisuje życie i obyczaje szlachty w schyłkowym okresie Rzeczypospolitej szlacheckiej. W Panu Tadeuszu, oprócz średniej szlachty, pojawiają się również przedstawiciele arystokracji oraz drobnej szlachty zaściankowej. Głównym celem poety było, oprócz ucieczki od kłótni i swarów emigracji polistopadowej, ukazanie i obudzenie w narodzie uczuć patriotycznych, rozbudzenie nadziei na przyszłość. Z tego właśnie powodu pojawiają się w Panu Tadeuszu liczne nawiązania do walki narodowowyzwoleńczej, do okresu świetności Rzeczypospolitej, do postulatów łączenia walki politycznej z reformami społecznymi. Nie bez przyczyny tłem historycznym utworu jest kampania napoleońska (marsz wojsk Napoleona na Moskwę), bardzo wyraźny jest również kult Bonapartego, z którym Polacy na początku XIX w. wiązali ogromne nadzieje na odzyskanie niepodległości.

Pan Tadeusz jest dziełem wielowątkowym. Można w nim wyróżnić trzy zasadnicze wątki, które wyraźnie splatają się ze sobą, uzupełniając się nawzajem. Pierwszym wątkiem jest wątek miłosny, obejmujący dzieje budzenia się i rozkwitu uczucia między Tadeuszem i Zosią. Drugim jest spór o zamek, jaki wiodą ze sobą Sędzia i Hrabia, natomiast trzeci ukazuje działalność księdza Robaka, będącego emisariuszem przygotowującym grunt pod przyszłe powstanie.

Akcja poematu toczy się przez kilka letnich dni 1811 roku oraz w jeden dzień wiosenny roku 1812, w Soplicowie i w pobliskim zaścianku Dobrzyńskich.

Pan Tadeusz jest polską epopeją narodową. Świadczy o tym wiele cech gatunkowych: jest to utwór obszerny, dużych rozmiarów, pisany wierszem (trzynastozgłoskowcem), ukazujący losy wybranej grupy bohaterów (zwykłych, przeciętnych ludzi, przedstawicieli głównie średniej szlachty, choć pojawia się również arystokracja oraz drobna szlachta zaściankowa) na tle wydarzeń ważnych, przełomowych dla całego narodu (kampania napoleońska). Narrator jest wszechobecny, wszechwiedzący i obiektywny. Pojawiają się liczne opisy, zarówno statyczne, jak i dynamiczne, mające na celu opóźnienie, czyli retardację rozwoju wydarzeń i wzmożenie ciekawości czytelnika.

Wśród wielu pierwszo- i drugoplanowych bohaterów najważniejszym wydaje się być ksiądz Robak - Jacek Soplica. Jest to bowiem bohater romantyczny nowego typu, oprócz cech charakterystycznych dla bohaterów znanych z wcześniejszych utworów Mickiewicza posiada również cechy nowe, świadczące o ewolucji postaci. Jacek Soplica jest przede wszystkim postacią dynamiczną, zmieniającą się wewnętrznie w miarę rozwoju akcji. Jest również bohaterem samotnym, działającym w pojedynkę, podobnie jak wielu “tradycyjnych” bohaterów romantycznych (Giaur, Konrad Wallenrod, Konrad z III cz. Dziadów). Soplicę cechuje nieprzeciętność, wyróżnia się z tłumu, ma szansę osiągnąć w życiu znacznie więcej niż inni, przeciętni ludzie. To również jest cecha znana, nieprzeciętny był zarówno Konrad Wallenrod, Kordian, jak i Konrad. Podobnie jak jego literaccy poprzednicy, Jacek działa motywowany wysokimi pobudkami, przede wszystkim wielką, romantyczną miłością, która okaże się miłością nieszczęśliwą, tragiczną w skutkach. Po zabójstwie Stolnika Jacek będzie skłócony ze światem i z samym sobą, to kolejna cecha bohatera romantycznego (Giaur, Konrad…). Jako ksiądz Robak będzie postacią tajemniczą, pełną zagadek. Podobnie zagadkowy jest chociażby Konrad Wallenrod, o którym czytelnik początkowo wie bardzo niewiele, którego życie osnute jest mgłą tajemnicy.

Zmiana w tradycyjnie już pojmowanym modelu bohatera romantycznego polega na tym, że po wewnętrznej przemianie, już jako ksiądz Robak, Jacek przestaje działać w pojedynkę, staje się częścią ogromnego przedsięwzięcia, mechanizmu, będzie odtąd służył wielkiej idei odzyskania przez Polskę niepodległości jako jeden z wielu anonimowych emisariuszy.

Cechą Pana Tadeusza jako wielkiego dzieła romantyzmu jest synkretyzm gatunkowy, czyli łączenie różnych gatunków literackich, w tym przypadku poematu epickiego, sielanki, eposu i gawędy. Dzieło Adama Mickiewicza cechuje również wiele mistrzowskich opisów przyrody; ludzi, przedmiotów.

Pan Tadeusz jest również w dużym stopniu utworem realistycznym. Świadczą o tym zgodne z rzeczywistością obrazy z życia szlachty i magnaterii polskiej, częste nawiązywanie do faktów historycznych oraz świetne szkice psychologiczne przedstawionych w książce bohaterów.

Epopeja Adama Mickiewicza jest uważana za największe arcydzieło poezji polskiej. Duży wpływ na tę ocenę ma język, jakim utwór ten jest napisany. Jest to język niezwykle urozmaicony, bogaty w kunsztowne przenośnie i porównania oraz wiele innych środków artystycznych.

Biografia autora Adam Mickiewicz urodził się 24 XII 1798 r. w Zaosiu koło Nowogródka, zmarł 6 XI 1855 r. w Konstantynopolu. Był synem Mikołaja - adwokata przy sądach nowogródzkich - i Barbary z Majewskich. Po ukończeniu szkół dominikańskich w Nowogródku wstąpił w 1815 r. na uniwersytet w Wilnie, gdzie uzyskał solidne wykształcenie w zakresie filologii klasycznej, literatury ojczystej i historii. Od września 1819 r. objął posadę nauczyciela szkoły średniej w Kownie. Należał w owych czasach do Towarzystwa Filomatów i Filaretów i z tego powodu został osadzony w więzieniu (w klasztorze ojców Bazylianów w Wilnie), gdzie przebywał od 23 X 1823 r. do 21 IV 1824 r. Następnie został zesłany do Rosji. Przebywał m.in. w Petersburgu i Odessie. W Rosji poznał wielu wybitnych tamtejszych pisarzy. W 1829 r. znalazł się w Niemczech, a następnie w Rzymie, gdzie dowiedział się o wybuchu powstania listopadowego. W kwietniu 1831 r. wyruszył przez Genewę i Paryż - do Wielkopolski, którą opuścił w marcu 1832 r., po czym przez Drezno udał się z powrotem do Paryża. Tam ożenił się w roku 1834 z Celiną Szymanowską. W 1839 r. objął w Lozannie katedrę profesora literatury rzymskiej, a w latach 1840-1844 piastował urząd profesora w katedrze literatur słowiańskich, utworzonej w Collègè de France. W 1844 r. za swą antyklerykalną postawę i propagowanie idei Andrzeja Towiańskiego został zawieszony w czynnościach profesora. W lutym 1848 r. przebywał w Rzymie, gdzie uzyskał audiencję u Piusa IX, a później zorganizował ochotniczy Legion Polski. Po objęciu władzy przez Napoleona III zaniechał działalności politycznej i podjął pracę jako bibliotekarz w paryskiej Bibliotece Arsenału. We wrześniu 1855 r. wyjechał do Konstantynopola z zamiarem tworzenia oddziałów polskich mających wystąpić przeciwko Rosji. W mieście tym zmarł nagle, najprawdopodobniej na cholerę. Jego ciało zostało przewiezione do Paryża, a obecnie spoczywa w podziemiach katedry wawelskiej.