Kampinoski Park Narodowy oraz Puszcza Kampinoska – ochrona ich przyrody oraz swiadomosc ekologiczna mieszkanców gminy Czosnów

Spis tresci Wstep…………………………………………………………………………………………………………………..3

1. Charakterystyka Puszczy Kampinoskiej …………………………………………………………………5 1.1. Historia Puszczy………………………………………………………………………………………….5 1.2. Połoenie geograficzne ………………………………………………………………………………..6 1.3. Krajobraz……………………………………………………………………………………………………7
2. Charakterystyka Kampinoskiego Parku Narodowego……………………………………………….8 2.1. Historia powstania Kampinoskiego Parku Narodowego……………………………………..8 2.2. Połoenie ………………………………………………………………………………………………….8
3. Program ochrony srodowiska w Gminie Czosnów………………………………………………….10 3.1. Połoenie i demografia Gminy……………………………………………………………………..10 3.2. Zaobserwowane problemy w zakresie ochrony srodowiska………………………………11 3.3. Działania w zakresie poprawy stanu bezpieczenstwa ekologicznego i zwiekszenia swiadomosci ekologicznej społeczenstwa ………………………………….12 3.4. Co to własciwie swiadomosc ekologiczna?…………………………………………………….13
4. Ochrona Kampinoskiego Parku Narodowego oraz Puszczy Kampinoskiej …………………15 4.1. Zasady ochrony przyrody w Kampinoskim Parku Narodowym…………………………..15 4.1.1. Obszary ochrony scisłej…………………………………………………………………………15 4.1.2. Obszary ochrony czesciowej ………………………………………………………………….15 4.1.3. Obszary ochrony krajobrazowej ……………………………………………………………..15 4.1.4. Strefa ochronna……………………………………………………………………………………16 4.2. Społeczenstwo a Puszcza podstołeczna ………………………………………………………..16 4.2.1. Szkody wyrzadzane w obcowaniu z kampinoska przyroda………………………….16 4.2.2. Edukacja i dydaktyka w Kampinoskim Parku Narodowym…………………………..17 Wyniki ankiet oraz ich analiza ………………………………………………………………………………..19 Zakonczenie………………………………………………………………………………………………………..29 Bibliografia ………………………………………………………………………………………………………….30 3 Wstęp Temat poruszony w tej pracy dotyczył bedzie Kampinoskiego Parku Narodowego oraz Puszczy Kampinoskiej, a take nawiazania do ochrony przyrody i srodowiska na wymienionych obszarach w swiadomosci ekologicznej mieszkanców gminy Czosnów. Scharakteryzuje Park oraz Puszcze, a nastepnie obszar gminy. Przedstawie połoenie tych trzech terenów, demografie gminy i problematyke z jaka na co dzien sie borykaja. Temat pracy jest bardzo interesujacy – nie tylko dla osób studiujacych ochrone srodowiska czy te pokrewne kierunki – ale take dla mieszkanców gminy i okolic. Mona sobie uswiadomic jak codziennymi czynnosciami wpływa sie na otaczajace srodowisko i jakie sa tego skutki, nie koniecznie dobre. Na podstawie rónych zródeł : literatury, dokumentów oraz zródeł internetowych zbadam jak sytuacja ochrony srodowiska klaruje sie w gminie Czosnów, jakie gmina podejmuje działania, aby poprawic stan Kampinosu. Przeanalizuje dane na temat ochrony i dydaktyki na terenie Kampinoskiego Parku Narodowego. Bardzo wanym elementem jest równie swiadomosc ekologiczna mieszkanców gminy, która powinna byc ciagle rozwijana. Tematyka jest bardzo aktualna, a obowiazkiem mieszkanców gminy, tak blisko przylegajacej do Puszczy i Parku, jest zadbanie o dostateczny ład i porzadek na ich terenie oraz o własna edukacje w tym kierunku. Obecnie problem ochrony srodowiska na terenie gminy Czosnów reguluje dokument: · Program Ochrony Srodowiska dla Gminy Czosnów na lata 2010-2013 z perspektywa na lata 2014-2017. Natomiast podstawe funkcjonowania Kampinoskiego Parku Narodowego stanowia nastepujace akty prawne: · Rozporzadzenie Rady Ministrów z dnia 25.09.1997 r. w sprawie Kampinoskiego Parku Narodowego (Dz. U. Nr 132 z 1997 r. poz. 876) - okresla granice parku, granice strefy ochronnej (otuliny) oraz główne przepisy ochronne, · Art. 14 ust 7 i 10 ustawy z dn. 16 pazdziernika 1991 r. o ochronie przyrody – na jego podstawie tworzy sie Kampinoski Park Narodowy 4 Praca została podzielona na cztery zasadnicze czesci. W pierwszej oraz drugiej scharakteryzowane zostana obszary Kampinoskiego Parku Narodowego oraz Puszczy Kampinoskiej od strony historycznej, geograficznej oraz krajobrazowej. Trzecia czesc dotyczyła bedzie gminy Czosnów - połoenia, demografii, problematyki ochrony srodowiska. Czwarta zas czesc obejmie tematyke ochrony Kampinosu i Parku. Zostanie równie przeprowadzona ankieta wsród mieszkanców gminy, majaca na celu zbadanie swiadomosci ekologicznej ludzi w kontekscie ochrony Kampinoskiego Parku Narodowego oraz Puszczy. 5
5. Charakterystyka Puszczy Kampinoskiej 1.1. Historia Puszczy Tereny Puszczy Kampinoskiej go XV wieku były własnoscia ksiaat mazowieckich. W roku 1467 zostały właczone do Korony. W owym czasie dobra te, wraz wchodzaca w ich skład puszcza, oddawane były w zastaw pienieny. W 1590 roku na terenie Korony został przeprowadzony podział dóbr królewskich na: stołowe czyli królewskie, z których dochody wpływały do skarbu nadwornego, i na królewszczyzny, czyli majetnosci skarbu publicznego. Puszcze wraz z dobrami kampinoskimi właczono do królewszczyzn. Od tej pory tereny te były oddawane w dzierawe, a kontrole nad nimi sprawował Sejm. O dzierawe dóbr puszczanskich ubiegali sie znaczacy obywatele Rzeczpospolitej. Spowodowane to było bogactwem surowca drzewnego oraz moliwoscia łatwego spławiania go Wisła. Rosły tu jedyne na Mazowszu sosny, zwane masztowymi. Były tak wysokie i proste, e przyjedali po nie kupcy, ciesle i szkutnicy a z Gdanska.1 Na obrzeach Puszczy zaczeły powstawac pierwsze osady. Z roku 1420 pochodza pierwsze dokumenty, w których wymieniony jest Vylkow - Wilków, a z 1489 Vyeczcza - Wiejca. W roku 1489 Kazimierz Jagiellonczyk dał Hieronimowi i Piotrowi z Nowego Miasta za sume 4800 florenów nastepujace osady puszczanskie: Vylkow, Vyeczcza, Gluszk - Głusk, Rybythwa - Rybitwa, Volya - Wola oraz - po raz pierwszy wymieniony pod ta nazwa - Campinos czyli Kampinos, wczesniej znany jako Byalemyasto. Wraz ze wzrostem zapotrzebowania na drewno zaczeto eksploatowac wnetrze puszczy. W latach trzydziestych XVIII wieku powstało tu nowe osadnictwo, zwane budniczym. Nazwa ta pochodzi od stawianych prowizorycznie bud, w których na czas karczowania lasu zamieszkiwali okresowo osadnicy. Tereny zamieszkiwane przez budników stały sie zaczatkiem pózniejszych wsi i rolnictwa w miejscu wykarczowanych lasów. Teren puszczy był arena niemal wszystkich wanych wydarzen z historii Polski. W 1410 roku zachodnim skrajem puszczy podaał ze swoim wojskiem pod Grunwald Władysław Jagiełło. W 1794 roku, podczas Insurekcji Kosciuszkowskiej północnym krancem puszczy maszerowała dywizja która dowodził 1 Por. M. Kann, Wierna puszcza, Warszawa 1972, s. 99. 6 Henryk Dabrowski. W okresie powstania styczniowego we wsi Kampinos znajdował sie sztab powstanczy, a puszcza dawała schronienie uciekajacej przed carska branka młodziey warszawskiej. Pamiatkami tego okresu sa: mogiła powstanców w Zaborowie Lesnym oraz Sosna Powstanców 1863 roku w Górkach Kampinoskich, na konarach której carscy ołnierze wieszali pojmanych powstanców. Najkrwawszy był jednak okres II Wojny Swiatowej. We wrzesniu 1939 roku rozbito tutaj idace na odsiecz Warszawie armia Poznan i armia Pomorze. Była to słynna Bitwa nad Bzura. Przez cała okupacje puszcza była schronieniem i miejscem szkolenia ołnierzy Armii Krajowej. Liczace około 3 tysiecy ołnierzy zgrupowanie AK na terenie Puszczy Kampinoskiej jako jedyne niosło realna pomoc stolicy gdy wybuchło Powstanie Warszawskie w 1944 roku. Pamiatkami z okresu wojny sa liczne cmentarze wojenne i rozsiane po całej puszczy samotne mogiły. Symbolem zbrodni hitlerowskich jest cmentarz mauzoleum w Palmirach z grobami ponad 2000 ofiar masowych egzekucji dokonywanych potajemnie w Puszczy Kampinoskiej i w innych lasach podwarszawskich w latach 1939-1941. Niezwykle ciekawa jest historia północnych obszarów Puszczy Kampinoskiej, a własciwie terenów znajdujacych sie pomiedzy granica lasu, a rzeka Wisła. Tereny te potocznie zwane Powisle Kampinoskie były corocznie zalewane przez wzbierajace wody Wisły. W XVIII wieku na tych terenach osadzono przybyszów obeznanych z gospodarowaniem na terenach zalewowych. Byli to Mennonici z Holandii oraz przewaajacy na tych terenach w pózniejszym okresie kolonisci narodowosci niemieckiej. Olendrzy, niezalenie od narodowosci tak ich nazywała miejscowa ludnosc, osiedlani byli na tak zwanym prawie holenderskim. Stanowiło ono, e osadnicy ci byli ludzmi wolnymi. Istnieja po dzis dzien slady usprawnien, które wprowadzili Olendrzy i które stały sie trwałym elementem kampinoskiego krajobrazu nadwislanskiego. 2 1.2. Położenie geograficzne Puszcza Kampinoska zwane sa dzisiaj lesne kompleksy, które połoone sa na dnie pradoliny Wisły, na północny zachód od Warszawy, na obszarze ograniczonym od wschodu i północy korytem Wisły, od zachodu korytem Bzury, od południa skarpa 2 http://www.kampinoska.waw.pl/historia/index.html, 1.05.2011r. 7 wysokiego tarasu Równiny Błonskiej, przebiegajaca od Plecewic, na zachodzie przez Kampinos, Grabine, Łubiec, Zaborów, Lipków i Wólke Weglowa do Młocin na wschodzie.3 1.3. Krajobraz Krajobraz Puszczy jest zdominowany przez dwa skontrastowane wzgledem siebie elementy – wydmy oraz bagna. Posród rozrosnietych w ogromne i skomplikowane formy morfologiczne kompleksów wydmowych, jest szansa na napotkanie bagienek, które pokrywaja dna miedzy wydmowych dolinek i kotlin. Posród rozległych mokradeł napotyka sie piaszczyste wyniesienia i wyderki. Kontrast dwóch wymienionych wyej, podstawowych typów puszczanskiego srodowiska doskonale podkresla odmiennosc szaty roslinnej. Na wydmach wystepuje bór sosnowy, na bagnach – lasy olszowo – brzozowe i łaki. W niszych zas miejscach, posród wydm, w kotlinkach i dolinkach miedzy wydmowych, rosnie wiecej drzew i krzewów lisciastych. Na błotach, wsród olszowego lasu – kepy sosny na gradach.4 Ten piekny krajobraz cechuje równolenikowy układ pasowy. Wyrónic mona trzy wybitne, układajace sie w sposób równolenikowy tarasy – zalewowy na północy, wydmowy w srodku i wysoki na południu. Taras wydmowy to własciwy taras Puszczy. Układaja sie na nim na przemian , w postaci wydłuonych równolenikowo pasów – dwa pasy wydmowe i dwa bagienne. 3 Por. L. Herz, Przewodnik po Puszczy Kampinoskiej, Warszawa 1980, s. 12-13. 4 Por. L. Herz, tamże, s. 14. 8
6. Charakterystyka Kampinoskiego Parku Narodowego. 2.1. Powstanie Kampinoskiego Parku Narodowego Ju w latach dwudziestych XX w. powstała idea utworzenia Parku. Lata trzydzieste jednak były przełomem – powstały wtedy w Puszczy Kampinoskiej pierwsze rezerwaty (Granica, Sieraków, Zamczysko), które w obecnych czasach znajduja sie w Parku pod ochrona scisła, a ich powierzchnia znacznie przekracza ta z minionych lat. Uchwała Rady Ministrów z dnia 16 stycznia 1959 r. (atualna podst. prawna ochrony i funkcjonowania parku - rozporzadzenie rady ministrów w sprawie KPN z dnia 25.09.1997 r. Dz U 132 poz 876)- utworzony został Kampinoski Park Narodowy – ,,Zielone Płuca” Mazowsza. W poczatkach swojego bytowania zajmował powierzchnie 40700 ha. Najwiekszymi sprzymierzencami i osobami zaangaowanymi w ycie Parku byli Jadwiga oraz Roman Kobendzowie, małenstwo które prowadziło na terenie Puszczy Kampinoskiej w latach 30-tych szerokie badania florystycznofitosocjologiczne (R.Kobendza) i geomorfologiczno-geologiczne (J.Kobendzina). Aktualnie Park zajmuje 38544 ha, w tym 68 ha zajmuje Osrodek Hodowli ubrów im. prezydenta RP Ignacego Moscickiego w Smardzewicach k. Tomaszowa Mazowieckiego w województwie łódzkim. Pod ochrona scisła 4 636 ha (22 wydzielone obszary). Ustanowiona w 1977 r. strefa ochronna wokół Parku, zwana otulina, ma powierzchnie 37 756 ha. Ponad 70% powierzchni Parku zajmuja lasy. Podstawowym gatunkiem lasotwórczym jest sosna, a dominujacym siedliskiem bór swiey. W krajobrazie Parku, niezwykle urozmaiconym, dominuja dwa kontrastujace ze soba elementy - wydmy i bagna. Park jest obszarem naleacym do sieci NATURA 2000 oraz Rezerwatem Biosfery (UNESCO MaB ).5 2.2. Położenie Park połoony jest zaledwie kilka kilometrów w pobliu granic administracyjnych Warszawy. Jest to najprawdopodobniej jedyny tak ogromny kompleks przyrodniczy na całym swiecie , który jest zlokalizowany na ,,przedmiesciach” Stolicy. 5 Por. http://www.kampinoski-pn.gov.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=27&Itemid=36, 2.05.2011r. 9 Park chroni pozostałosci dawnej Puszczy Mazowieckiej. Jego połoenie w tak bliskim sasiedztwie duej aglomeracji miejskiej, nie wpływa negatywnie na obszar Kampinosu w duym stopniu ze wzgledu na wiatry zachodnie, które przewaaja na terenie Mazowsza. Wrecz przeciwnie, Puszcza Kampinoska nazywana jest czesto “zielonymi płucami Warszawy”, poniewa srednio co 3 dni nawiewane jest nad stolice swiee, czyste powietrze. 10
7. Gmina Czosnów 3.1. Położenie i demografia gminy Czosnów Gmina Czosnów połoona jest w centralnej czesci województwa mazowieckiego, w południowowschodnim rejonie powiatu nowodworskiego. Ley ona w otulinie Kampinoskiego Parku Narodowego. Powierzchnia gminy obejmuje 128,34 km2 co stanowi 18,56% powiatu nowodworskiego. Odległosci od najbliszych wiekszych miast: · Warszawa 29 km · Płock 81 km · Łódz 144 km · Radom 131 km Przez teren gminy Czosnów przebiega kilka wanych szlaków komunikacyjnych. Najwaniejszym jest droga krajowa Nr 7 relacji: Gdansk -Warszawa - Radom - Kielce - Kraków - Chyne oraz drogi wojewódzkie: Nr 579 Kazun Polski - Radziejowice oraz Nr 575 Kazun Nowy - Kamion. Gmina Czosnów posiada dominujace funkcje: mieszkaniowych, usługowoprodukcyjnych, klimatyczno-przyrodniczych, turystycznych i rekreacyjnowypoczynkowych. Ze wzgledu na mało korzystne warunki glebowe i rozdrobnienie gospodarstw rolnych rolnictwo nie odgrywa istotnej roli. Czosnów staje sie w coraz wiekszym stopniu typowa gmina podmiejska. Aktualnie (dane za rok 2009 – GUS) gmina liczy 9063 mieszkanców. Gestosc zaludnienia wynosi 70 osób/km2. W wieku produkcyjnym znajduje sie 5437 mieszkanców, co stanowi 60%, młodziey i dzieci. Na terenie gminy mieszka 2175 osób tj. 24%, natomiast osób w wieku emerytalnym jest 1451 co stanowi 16%.6 6 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Czosnów na lata 2010-2013 z perspektywą na lata 2014-2017, s. 6-7. 11 3.2. Zaobserwowane problemy w zakresie ochrony środowiska Gmina Czosnów w Programie ochrony srodowiska zamiesciła problemy z jakimi boryka sie na co dzien, a które mona bedzie zniwelowac i sprawic, aby Czosnów funkcjonował według przyjetych norm srodowiskowych i chronił mieszkanców oraz otaczajaca przyrode: Tabela 1. Problemy z rónych dziedzin gospodarki i przyrody oraz cele postawione, aby je zredukowac. Lp. Obszar Zaobserwowany problem Cele do realizacji 1 Ochrona dziedzictwa przyrodniczego 2 Flora i lasy Przecietne zagroenie Ochrona lasów 3 Fauna ingerencja w obszary chronione Utrzymanie istniejacych form i zasad ochrony 4 Racjonalne uytkowanie zasobów naturalnych 5 Zanieczyszczenie powietrza okresowe i lokalne przekroczenia obnianie emisji 6 Gospodarka odpadami wg PGO 7 Gospodarka wodno-sciekowa niepełne skanalizowanie wzrost stopnia skanalizowania 8 Edukacja ekologiczna niska swiadomosc i wiedza ekologicznoprzyrodnicza poszerzanie wiedzy i propagowanie swiadomosci ekologicznej Zródło: Program Ochrony Srodowiska dla Gminy Czosnów na lata 2010-2013 z perspektywa na lata 2014-2017. 12 3.3. Działania w zakresie poprawy stanu bezpieczeństwa ekologicznego i zwiększenia świadomości ekologicznej społeczeństwa Poprawa stanu srodowiska, oddziaływan ludzi na teren jaki zamieszkuja oraz okolice – Kampinoski Park Narodowy oraz Puszcza Kampinoska, wymaga od gminy wdroenia działan majacych na celu wyedukowanie mieszkanców i ukształtowanie w nich postaw i swiadomosci ekologicznych. Ma równie za zadanie zapewnic osobom ja zamieszkujacym bezpieczenstwo ekologiczne. Tabela 2. Zadania postawione przez gmine na rzecz ochrony srodowiska i na bieaco realizowane. Lp. Cel/Zadanie Termin realizacji Koszty realizacji Podmiot Odpowiedzialny Zródła finansowania POPRAWA STANU BEZPIECZENSTWA EKOLOGICZNEGO Ochrona przed powodzia

Wspieranie działan podmiotów prywatnych i publicznych na rzecz ograniczania zjawiska „niskiej emisji” poprzez stosowanie Technologii wykorzystujacych paliwa ekologiczne, ogrzewanie z wykorzystaniem biomasy. 2013 bd gmina srodki własne gminy 2. Modernizacja sprzetu OSP, doposaenie jednostek stray poarnej w sprzet do ratownictwa technicznochemiczno- ekologicznego. 2013 bd gmina, KP PSP srodki własne gminy, WK PSP KP , fundusze celowe, Samorzad Województwa Mazowieckiego ZWIEKSZENIE AKTYWNOSCI OBYWATELSKIEJ I PODNOSZENIE POZIOMU SWIADOMOSCI EKOLOGICZNEJ SPOŁECZENSTWA 1. Zapewnienie społeczenstwu powszechnego dostepu do informacji o srodowisku 2013 bd gminy gmina srodki własne 2. Wspieranie imprez masowych o tematyce ekologicznej zadania ciagłe bd gmina, powiat, organizacje ekologiczne, WFOSiGW srodki własne gminy, powiatu, fundusze celowe 13 3. Edukacja społeczenstwa w zakresie roli ochrony przeciwpoarowej lasów, efektywnosci energetycznej, oszczedzania wody, Ochrony przed hałasem. zadania ciagłe bd gmina, organizacje ekologiczne srodki własne gminy, powiatu, fundusze celowe, organizacje ekologiczne 4. Kształtowanie proekologicznych postaw konsumpcji w celu zminimalizowania ilosci powstajacych odpadów i kontynuacja ich segregacji. zadania ciagłe bd gmina, organizacje ekologiczne srodki własne gminy, organizacje ekologiczne Zródło: Program Ochrony Srodowiska dla Gminy Czosnów na lata 2010-2013 z perspektywa na lata 2014-2017. 3.4. Co to właściwie świadomość ekologiczna? Na poczatek naley wytłumaczyc znaczenie słowa ,,swiadomosc’’ – oznacza ono przytomnosc, jasnosc zmysłów i rozsadek. Prawidłowo ukształtowana swiadomosc stosownie ujawnia sie w zachowaniu człowieka i efektywnych jego poczynaniach. Dodajac przymiotnik ,,ekologiczna” otrzymujemy termin za którym kryje sie : rozumne działanie człowieka czy te całego społeczenstwa w obliczu wymogów srodowiska. To rozumienie mechanizmów działania przyrody oraz swiadomosc granic jej eksploatacji i ograniczen, do których musimy sie podporzadkowac. Taki jest pierwotny rodowód wiekszosci ruchów krzewiacych idee ekologiczna. Omawiana tu “najczystsza” forma swiadomosci, musi stac sie potoczna swiadomoscia - prawna i obyczajowa, wdrukowywana w podswiadomosc człowieka ju od chwil narodzin i dalej przekazywana z pokolenia na pokolenie w sposób automatyczny. Swiadomosc ekologiczna jest czescia swiadomosci społecznej. W. Markiewicz okresla ja jako całokształt czy zespół idei, wartosci, postaw, pogladów, przekonan i opinii, wspólnych dla całych grup społecznych, okreslajacych sposób myslenia całego społeczenstwa, zinstytucjonalizowanych i utrwalonych w historycznie ukształtowanych formach ycia zbiorowego.7 7 K. Górka, B. Poskrobko, W. Radecki, „Ochrona środowiska. Problemy społeczne, ekonomiczne i prawne”, op.cit. s.28-29. 14 Mieszkancy gminy Czosnów zobligowani sa do ochrony przyrody, srodowiska i przyczyniania sie o dbałosc w istnieniu Puszczy Kampinoskiej oraz Kampinoskiego Parku Narodowego jako ,,sasiedzi” tak pieknej okolicy. Ich swiadomosc ekologiczna musi byc kształtowana i wzbogacana o nowe, przyszłosciowe informacje, które maja wykorzystywac w praktyce. 15 4. Ochrona Kampinoskiego Parku Narodowego 4.1. Zasady szczególnej ochrony przyrody w Kampinoskim Parku Narodowym 4.1.1. Obszary ochrony ścisłej Obszary ochrony scisłej (sa to dawne rezerwaty scisłe) obecnie zajmuja 12% obszaru Parku. Sa to najcenniejsze sanktuaria natury, w których człowiek nie ingeruje w naturalne procesy przyrodnicze. W Kampinoskim Parku Narodowym istnieja 22 obszary ochrony scisłej o łacznej powierzchni 4638 ha. Kady z nich posiada własna nazwe, pod która mona go znalezc w słowniku krajoznawczym. 4.1.2. Obszary ochrony częściowej Tereny te stanowia 80,4% Parku i maja łaczna powierzchnie 30 990 ha. Stosuje sie tam róne zabiegi pielegnacyjne, majace na celu ukształtowanie przyrody w taki sposób , aby przywrócic jej naturalny charakter, własciwy dawnej Puszczy Kampinoskiej, a zniszczony przez długie lata uytkowania gospodarczego. W Puszczy przez całe dziesieciolecia prowadzono nadmierny wyrab. Rabunkowa gospodarka człowieka spowodowała zachwianie stosunków przyrodniczych. W miejsce wycietego drzewostanu lisciastego i mieszanego sadzono niewłasciwe dla danego siedliska gatunki drzew, głównie sosne, której obecna dominacja ma sztuczna geneze. W granicach Parku wcia znajduja sie grunty prywatne i zagrody wiejskie, które jednak w miare srodków budetowych sa od wielu lat sukcesywnie wykupywane. 4.1.3. Obszary ochrony krajobrazowej Powierzchnia obszaru ochrony krajobrazowej wynosi 7,6% całkowitej powierzchni Parku – to jest 2916 ha. Została w nich zachowana tradycyjna dla regionu rolnicza gospodarka rodzinna, istnieja wioski i pojedyncze sadyby ludzkie, uprawiane sa pola i wypasane łaki. Celem ochrony nie jest tu stworzenie prymitywnego skansenu, lecz zachowanie – przy pełnym wykorzystaniu nowoczesnych srodków gospodarowania – rolniczego pejzau kulturowego o znacznym stopniu naturalnosci, który w otoczeniu aglomeracji warszawskiej w dramatyczny sposób zanika. 16 4.1.4. Strefa ochronna Otulina – tak własnie nazywa sie potocznie strefa ochronna. Rozciaga sie ona wokół Parku na powierzchni 37 756 ha. Słuy natomiast zabezpieczeniu kampinoskiej przyrody przed niewłasciwym zagospodarowaniem, urbanizacja i przemysłem, który mógłby byc wprowadzony w miejsca dla Parku niekorzystne. Plany zagospodarowania przestrzennego gmin leacych w otulinie musza byc uzgadniane z dyrektorem Parku. W otulinie wystepuja róne formy gospodarczego uytkowania terenów. W strukturze uytkowania gruntów dominuja uytki rolne, co wskazuje na rolniczy charakter obszaru. Warunki produkcji rolniczej sa bardzo zrónicowane, najbardziej sprzyjajace wystepuja w obrebie Równiny Łowicko-Błonskiej (czesc gminy Leszno, Kampinos). Mało korzystne zas, wystepuja na terenach przylegajacych do Warszawy w gminie Stare Babice, a take w gminie: Czosnów, Leoncin, Brochów.8 4.2. Społeczeństwo a Puszcza podstołeczna 4.2.1. Szkody wyrządzane w obcowaniu z kampinoską przyrodą Parki Narodowe odznaczaja sie szczególnym bogactwem walorów przyrodniczych i pieknem krajobrazów, a puszcza podstołeczna, mimo powanych zniszczen ustepuje pod tym wzgledem innym parkom narodowym, a niekiedy nawet je przewysza. Do najpospolitszych ze szkód naley – obłamywanie gałezi i pedów na bukiety czy dekorowanie samochodów, zrywanie chroni0nych roslin i kwiatów, niszczenie grzybów, wycinanie napisów na pniach drzew, zanieczyszczanie wody, zabijanie poytecznych płazów i gadów. Bardzo czesto spotyka sie wydeptane uprawy lesne, rozkopane mrowiska, zburzone ptasie gniazda. Nie braknie take pogorzelisk po wznieconych przez niedbalstwo poarach, porzuconych opakowaniach po produktach spoywczych, potłuczonych butelek czy te stert papierów. Czasami zdarzaja sie te szkody wyrzadzane w rezerwatach scisłych, stale naraonych na nieopatrzne niszczenie resztek pierwotnej roslinnosci. Niszczone sa okazy zajmujace nieraz ostatnie stanowiska zanikajacych lub ginacych gatunków roslin.9 8 Studium uwarunkowań zagospodarowania przestrzennego obszarów chronionych w województwie mazowieckim: Kampinoski Park Narodowy, s. 14. 9 Por. J. Bobiński, L. Chociłowski, W odstępach podstołecznej puszczy, Warszawa 1967, s. 168-169, 170. 17 Jak czesto niebacznie porzucona tlaca sie zapałka lub papieros, czy te niedokładnie zgaszone ognisko staja sie przyczyna poaru, w którym gina nie tylko najcenniejsze drzewostany, ale take wszystko co w nich yje. W dzisiejszych czasach, kiedy wytwarza sie ogromne ilosci odpadów w gospodarstwach domowych, czasami nie wiadomo co z nimi zrobic. Ludzie nie pomysla, aby zatrudnic firme, zajmujaca sie wywozem, segregacja i recyklingiem odpadów, tylko bezmyslnie wywoa mnóstwo worków do lasu, do pobliskich rowów. Czy nie naley takiego zachowania potepiac? 4.2.2. Edukacja i dydaktyka w Kampinoskim Parku Narodowym Parki Narodowe maja wpisane w swoje statuty obowiazki do prowadzenia działalnosci edukacyjnej w zakresach: ekologii, ochrony przyrody i wiedzy o przyrodzie. Przyczyna tego było to, e edukacyjna funkcja Parków znacznie wzrosła, kiedy uswiadomiono sobie jak wany i istotny jest kontakt z przyroda i srodowiskiem i nauczanie prawidłowych postaw. 10 Stan otaczajacego srodowiska w ogromnej mierze zaley od samych ludzi. Problemem jest tylko to, aby ten oczywisty fakt rozpowszechnił sie posród całego społeczenstwa i wpływał na codzienne ycie i zachowania. Trzeba biernosc zmienic w działanie. Ogólnym celem edukacji ekologicznej jest popularyzowanie idei ochrony przyrody oraz podnoszenie swiadomosci społecznej w odniesieniu do problemów ochrony srodowiska. Poczatki edukacji w Kampinoskim Parku Narodowym siegaja 1964 r. Wówczas w budynku dawnej kasjerówki byłego Nadlesnictwa Kampinos rozpoczeło działalnosc Muzeum Puszczy Kampinoskiej. W 1974 r. wytyczono w Parku trzy scieki przyrodnicze umoliwiajace zwiedzajacym bezposrednie zapoznanie sie z poszczególnymi elementami przyrody: ze swiatem roslinnym, zwierzecym, procesami przyrodniczymi, budowa geologiczna. Nastepnym krokiem było utworzenie w 1990 r. Osrodka Dydaktyczno-Muzealnego im. Jadwigi i Romana Kobendzów w Granicy, który był pierwsza tego typu jednostka w polskich Parkach Narodowych. Połoenie Parku u wrót stolicy powoduje, e rocznie odwiedza go prawie milion osób. Aby sprostac wcia 10 Por. L. Herz, Puszcza Kampinoska – Przewodnik, Pruszków 2006, s. 57-58. 18 wzrastajacemu zainteresowaniu edukacja ekologiczna, w 1997 r. oddano do uytku Centrum Edukacji Kampinoskiego Parku Narodowego w Izabelinie. Coraz powszechniej edukacje ekologiczna traktuje sie jako jedna z dziedzin kształcenia, która ma pomóc społeczenstwu w uzyskaniu przekonania, e:

• wszystkie składniki srodowiska przyrodniczego oraz przedmioty bedace wytworem człowieka sa od siebie zalene
• kady człowiek swoim zachowaniem wpływa na srodowisko i kady jest odpowiedzialny za jego stan obecny i przyszły
• tylko swiadome korzystanie z przyrody daje gwarancje zachowania wszystkich jej składników dla nastepnych pokolen. Oferta edukacyjna adresowana jest do wszystkich zwiedzajacych, ale szczególnie do dzieci i młodziey. Edukacja ekologiczna prowadzona przez obie placówki dydaktyczne oraz inne słuby parku ma na celu:
• kreowanie wartosci naszego dziedzictwa przyrodniczego, koniecznosci jego ochrony oraz własciwych form wykorzystania,
• zaznajamianie z funkcjami pełnionymi przez park narodowy oraz wyjasnianie prowadzonych na jego terenie działan ochronnych,
• ułatwienie zwiedzajacym kontaktu z przyroda i poznania jej tajników. 11 11 Por. http://www.kampinoski-pn.gov.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=71&Itemid=79, 4.05.2011r. 19 Wyniki ankiet oraz ich analiza W ramach pracy zaliczeniowej z sozologii, przeprowadzone zostało badanie ankietowe majace na celu zbadanie poziomu wiedzy oraz swiadomosci ekologicznej mieszkanców gminy Czosnów, w kontekscie ochrony srodowiska i przyrody w Kampinoskim Parku Narodowym oraz Puszczy Kampinoskiej. Ankieta została przeprowadzona w prywatnym mieszkaniu w Debinie, gdzie osoby zainteresowane badaniem zgłaszały sie, otrzymywały wydrukowane pytania i odpowiadały na nie. Wypełnianie druków trwało 2 miesiace, wszystkie ankiety zostały wypełnione całkowicie i poprawnie. W badaniu wzieło udział 50 osób, zamieszkałych pobliskie wsie naleace do gminy Czosnów. Wsród respondentów najwiecej było osób w wieku 19 ÷ 21 lat, co stanowiło 43%. Najmniejsza grupe stanowili ludzie w wieku 22 ÷ 30 lat, bo 9%. Pod wzgledem osiagnietej edukacji 36% badanych to ludzie z wykształceniem zawodowym, najmniej stanowiły osoby z podstawowym 10% .(tabela 3.) Tabela 3. Skład osobowy, uwzgledniajacy wiek oraz wykształcenie ankietowanych [opracowanie własne] Wiek Wykształcenie [Przedział] [Ilosc osób] [%] [Rodzaj] [Ilosc osób] [%] 15 ÷ 18 12 24 Podstawowe 5 10 19 ÷ 21 23 46 Srednie 11 22 22 ÷ 30 5 10 Zawodowe 18 36 Powyej 31 10 20 Wysze 16 32 Razem 50 100 Razem 50 100 20 Najwiekszy udział w badaniu mieli meczyzni, których przystapiło 28, to jest – 56%. Kobiet było nieco mnie, bo 22 i stanowiły one 44%. Wykres 1. Uwzgledniajacy udział osób według płci [opracowanie własne] Pod wzgledem miejscowosci z jakich pochodzili respondenci przewage zdobyli mieszkancy Debiny, których stawiło sie a 42 osoby co stanowi 84% wszystkich. Do ankiety przystapiła natomiast 1 osoba z innej miejscowosci – co daje 2%. Wykres 2. Uwzgledniajacy udział osób według miejsca zamieszkania [opracowanie własne] 21 Kwestionariusz zawiera 9 pytan zamknietych oraz 4 pytania dotyczace płci, wieku, wykształcenia i miejsca zamieszkania respondentów. W pytaniu pierwszym ankietowani mieli odpowiedziec, czy segreguja odpady, aby nie zanieczyszczac otaczajacego srodowiska. Zdecydowana wiekszosc, niezalenie od płci i poziomu edukacyjnego, bo 74% odpowiedziała, twierdzaco, zaznaczajac, e namawia do segregacji odpadów rodzine oraz najbliszych znajomych. Stosunkowo niedua grupa, bo ok. 16% nie wie i nie orientuje sie, czy w ich domostwach organizowana jest selektywna zbiórka i segregacja wytworzonych odpadów. Niewiele mniej osób, bo 10% nie segreguje odpadów twierdzac, e jest to dla nich tylko strata czasu. Naley sie tylko cieszyc z tego, e tak potena grupa ludzi stara sie dbac o otaczajace srodowisko i nie chce pozwolic, aby utoneło ono w odpadach. Swiadczy to take o wysokiej wiedzy w tematyce ekologii i gospodarki odpadami co jest zadowalajacym sukcesem. Wykres 3. Czy segreguje Pan/Pani odpady aby nie zanieczyszczac otaczajacego srodowiska?[opracowanie własne] 22 Drugie pytanie dotyczyło zainteresowania ankietowanych obecnym stanem srodowiska Kampinoskiego Parku Narodowego oraz Puszczy Kampinoskiej. Celem było zorientowanie sie czy ludzie wiedza cokolwiek na temat terenów, w pobliu których mieszkaja i czy wykazuja checi, aby zwiekszyc obszar swoich zainteresowan w tej dziedzinie. Wykres 4. Czy interesuje sie Pani/Pan obecnym stanem srodowiska Kampinoskiego Parku Narodowego oraz Puszczy Kampinoskiej? [opracowanie własne] Widac, e ponad połowa osób stara sie zdobywac informacje o srodowisku pobliskiego Kampinosu, niestety niepokojace jest , e prawie 40% nie wie i nie chce dowiedziec sie nic na temat Puszczy. Kolejne pytanie dotyczyło czestosci w czytaniu artykułów, przegladaniu strony Kampinoskiego Parku Narodowego czy te innej formy aktywnosci intelektualnej w tym kierunku. Celem było przeanalizowanie czy ludzie, którzy czesto potrafia dniami surfowac po Internecie, maja chwile czasu, aby zajrzec na strone Kampinosu i zorientowac sie w aktualnych wydarzeniach, aby poczytac ciekawostki odnosnie Parku. Poniszy wykres ukae kiedy ostatnio mieszkancy gminy Czosnów wertowali wyej wspomniane artykuły: 23 Wykres 5. Kiedy ostatnio czytał/a Pani/Pan artykuły dotyczace KPN? [opracowanie własne] Łatwo zauwayc, e wiele osób mimo, e kiedys czytało artykuły tego typu, niestety nie pamietaja ju o czym one były i kiedy do nich siegali. Kilka dni temu i miesiac temu łacznie artykuły czytało 33% ankietowanych, 8% osób nie czytuje tego typu tekstów, zas rok temu 16% ludzi czytało i zapamietało ten fakt. W pytaniu czwartym respondenci zostali zapytani czy biora udział w akcjach ekologicznych na terenie Parku oraz Puszczy. Wykres 6. Czy bierze Pani/Pan udział w akcjach ekologicznych na terenie Parku, Puszczy? [opracowanie własne] 24 Twierdzaco zdeklarowało sie a 66% osób, natomiast 34% osób nie bierze udziału w tego typu akcjach. Trudno stwierdzic co nimi kieruje – czy brak czasu i ochoty na dodatkowe zajecia, czy zmeczenie codzienna praca czy te niechec do wysiłku fizycznego. Warto czasem przezwycieyc własne lenistwo i zachowac sie jak ekologiczny obywatel. Piate pytanie dotyczyło swiadomosci ekologicznej. Czy edukacja ekologiczna i zwiekszanie swiadomosci jest potrzebne czy nie. Zdania były podzielone: Wykres 7. Jak Pani/Pan sadzi – czy zwiekszanie swiadomosci i edukacja ekologiczna sa potrzebne? [opracowanie własne] 78% ankietowanych potwierdziła, e edukacja ekologiczna powinna byc wpajana w kadego człowieka od najmłodszych lat. Aby kady pózniejszy ruch, kada decyzja nie była zgubna dla srodowiska. Tacy ludzie daja przykład osobom, które nie miały nigdy stycznosci z uswiadamaianiem ekologicznym – w tym przypadku jest to 14% osób, oraz tym, którzy maja fatalne podejscie do tej tematyki i uwaaja, e kady powiniem według własnego sumienia traktowac przyrode i srodowisko przyrodnicze. 25 Kolejne dwa pytania: szóste oraz siódme dotycza zbadania wiedzy na temat zanieczyszczenia srodowiska w pierwszym przypadku – Puszczy i Parku, w drugim zas miejsca zamieszkania. Wykres 8. Czy wie Pani/Pan w jakim stopniu jest zanieczyszczone srodowisko KPN oraz Puszczy? [opracowanie własne] Wiekszosc badanych osób - 62%, niestety nie ma pojecia o stanie zanieczyszczenia srodowiska, zapewne nie próbuje sie nawet dowiedziec niczego na ten temat. Wykres 9. Jak ocenia Pani/Pan stan zanieczyszczenia srodowiska w Pani/Pana miejscowosci? [opracowanie własne] Zanieczyszczenie w gminie Czosnów jest w fazie stopniowej. Prawidłowo odpowiedziało 62% osób, które orientuje sie w sytuacji srodowiskowej własnego miejsca zamieszkania, niestety pozostałe 32% oraz 6% naley zachecic do 26 zagłebienia sie w swiadomosc ekologiczna swojej miejscowosci. Bedzie to korzystne i dla nich i dla przyrody. Przedostatnie pytanie dotyczy pojemników do segregacji odpadów plastikowych. Ma na celu sprawdzenie czy ankietowane osoby orientuja sie minimalnie w podstawach selektywnej zbiórki opadów . Wykres 10. W pojemnikach jakiego koloru segregowane sa butelki plastikowe? [opracowanie własne] Problemy z okreslaniem kolorów pojemników na surowce wtórne w pewien sposób tłumaczy to, e w gminie Czosnów nie sa wystawione oznaczone kontenery, natomiast kady mieszkaniec jest zobligowany do zawarcia umowy z firma, która regularnie bedzie odbierała odpłatnie posegregowane odpady. Z powodu opłat wielu mieszkanców nie korzysta z usług firm, tylko wywozi odpady do lasów, rowów lub pali w przydomowych piecach. Na szczescie jest wprowadzony system kar, kiedy osoba z gminy przyjdzie do gospodarstwa i zweryfikuje obecnosc kontenerów na smieci oraz umowy zawartej z wybrana firma. Prawidłowo odpowiedziało 21% ankietowanych – jest to stanowczo zbyt mała liczba osób. 27 Ostatnie pytanie dotyczy swiadomosci ekologicznej i praktycznego jej zastosowania. Ankietowany miał wcielic sie w osobe spacerujaca, która zauwaa sytuacje, e ktos rzuca smieci na ziemie zamiast do smietnika. Ma to zbadac zaangaowanie ludzi w ochrone przyrody i hamowanie ludzi przed takimi postepkami, które rujnuja srodowisko, zasmiecajac cały krajobraz pieknej okolicy gminy. Wykres 11. Czy zwraca Pani /Pan uwage osobie, która rzuca np. papierek na ziemie zamiast do smietnika? [opracowanie własne] Niestety wyniki nie sa zbyt zadowalajace. Jedynie 4% ankietowanych ma odwage zwrócic uwage osobie zasmiecajacej teren, 10% osób czesto zdarza sie takie postepowanie, 56% osób sporadycznie widzi takie sytuacje i reaguje na nia, zas 30% przyznało, e niegdy nie miało odwagi powiedziec komus, e zle postepuje. Kade ludzkie działanie tkwi we wnetrzu człowieka i prawie kade ma ekologiczny wymiar. Człowiek, w sposób swiadomy lub nieswiadomy, wpływa na otaczajaca go przyrode. Działalnosc ludzi w srodowisku przyrodniczym datuje sie od zarania dziejów. W miare rozwoju ,powstawania społeczenstw, zmian kulturowych, postepu techniki, siła oddziaływania człowieka na srodowisko wzrastała i nadal wzrasta. Oczywiscie jest to proces nieunikniony, zmiany sa i nadal beda i to te bedzie sie wiazało z ingerencja w przyrode. Problemem pozostaje jedynie to, w jaki sposób to nastapi. Czy ludzie beda do tego przygotowani i czy nie dopuszcza do katastrofalnych zagroen. To, czy 28 zdołaja im podołac, zaley nie tylko od poziomu rzetelnej wiedzy na temat rzeczywistych przyczyn zagroen oraz sposobów przeciwdziałania im, ale take od wraliwosci na problemy ekologiczne. Wyniki badan dostarczaja istotnych wniosków - nasuwaja pilna potrzebe edukacji mieszkanców gminy Czosnów. Edukacja jest niezmiernie wana w ochronie przyrody, bowiem tylko człowiek swiadomy czuje sie odpowiedzialny za stan srodowiska przyrodniczego. Jedynie osoba o wysokiej swiadomosci ekologicznej dostrzega, e przyroda jest konieczna dla naszego przetrwania i jednoczesnie człowiek tak bardzo od niej zaley. Analiza danych uzyskanych w badaniu ankietowym dała mało spójny obraz swiadomosci ekologicznej mieszkanców gminy Czosnów. Z jednej strony dla wiekszosci respondentów ochrona srodowiska jest wartoscia odczuwalna, wobec której ma sie pewne powinnosci, z drugiej strony nie w pełni identyfikuja swoje nawet najdrobniejsze działania z wpływem na stan srodowiska. Wiedza na temat segregacji odpadów jest niska, nie znaja oznaczen i kolorów pojemników przeznaczonych do segregacji. Stosunkowo dua liczba osób nie widzi wiekszego sensu w działaniach zmniejszajacych ilosc odpadów, bo nie wiedza bezposrednich i wymiernych dla nich korzysci. Podstawa kształtowania swiadomosci ekologicznej jest rzetelna wiedza, dotyczaca srodowiska przyrodniczego oraz czynników, których współdziałanie wpływa na stan srodowiska. Aby byc w pełni swiadomym swoich poczynan wzgledem przyrody, srodowiska, naley sie zagłebic w jej tajniki, wziac ciekawy artykuł do reki, poczytac przewodnik, ksiake o Kampinosie i zaczac działac. Bo tylko działanie i praca moe zmienic wszystko diametralnie. 29 Zakończenie Reasumujac, Kampinoski Park Narodowy i Puszcza Kampinoska to kompleksy, jakich mało na swiecie. Maja wartosc mentalna, historyczna, krajobrazowa. Sasiedztwo tak mocnej gminy Czosnów powinno wspierac działalnosc i ,,ycie” Kampinosu. Gmina stara sie działac w zgodzie z zasadami ochrony srodowiska wdraajac zadania i cele postawione, aby dbac o przyrode. ,,Program Ochrony Srodowiska dla Gminy Czosnów na lata 2010-2013 z perspektywa na lata 2014-2017” przewiduje mnóstwo zmian majacych na celu dobro otaczajacej okolicy , a take uswiadamianie mieszkanców jak wana jest dbałosc o to co jest najpiekniejsze i najbardziej wartosciowe. Wanym elementem realizacji takiego Programu jest równie współpraca ze strony mieszkanców gminy Czosnów. Powinni oni dayc do tego, eby odpadów powstawało w miare moliwosci jak najmniej. Mysle, e przy wspólnej pracy efekty mona uzyskac, jednak wszyscy musza sie w taki plan zaangaowac. Gmina powinna w wiekszy sposób uswiadamiac mieszkanców o istniejacych problemach, stawic na edukacje ekologiczna, która w obecnych czasach jest szalenie wana. Musi ona byc wpajana od samego poczatku małemu człowiekowi, aby pózniej w dorosłym yciu nie popełniał on kardynalnych błedów wzgledem srodowiska, w którym przyszło mu yc. Gmina Czosnów wywiazuje sie stopniowo z postawionych sobie celów. Z ankiet przeprowadzonych na rzecz tej pracy wynika jednoznacznie – brakuje mieszkancom Czosnowa i okolic podstawowych wiadomosci z zakresu ekologii i gospodarki odpadami. Człowiek niewyedukowany czesto przechadza sie sciekami Puszczy lub Parku, zbacza z nich, zasmieca teren rónymi resztkami jedzenia, tworzywami sztucznymi, pali ogniska. I nie zdaje sobie sprawy, e postepuje karygodnie i wbrew przyjetym zasadom. Zdarza sie równie, e ludzie wkraczaja na tereny ochrony scisłej i niszcza rosliny bedace pod ochrona. Czy tak postepuje w pełni swiadoma osoba? Chyba nie i powinnismy starac sie to zmienic jak najszybciej. Kampinos - ,,Zielone Płuca” Mazowsza powinny istniec jak najdłuej w niezaburzonym przez czynniki zewnetrzne rytmie i nie stanowic dla człowieka jedynie miejsca do składowania własnych odpadów. 30 Bibliografia

1. Bobinski J., Chociłowski L., W odstepach podstołecznej puszczy, Warszawa 1967, s. 168-169, 170.
2. Górka K., Poskrobko B., Radecki W., Ochrona srodowiska. Problemy społeczne, ekonomiczne i prawne, Warszawa 1998, s. 28-29.
3. Herz L., Przewodnik po Puszczy Kampinoskiej, Warszawa 1980, s. 12-13,14.
4. Herz L., Puszcza Kampinoska – Przewodnik, Pruszków 2006, s. 57-58.
5. Kann M., Wierna puszcza, Warszawa 1972, s. 99.
6. http://www.kampinoska.waw.pl/historia/index.html, 1.05.2011r.
7. http://www.kampinoskipn. gov.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=27&Itemid=36 2.05.2011r.
8. http://www.kampinoskipn. gov.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=71&Itemid=79 4.05.2011r.
9. Program Ochrony Srodowiska dla Gminy Czosnów na lata 2010-2013 z perspektywa na lata 2014-2017, http://www.czosnow.bip.org.pl/?tree=2195 , data ostatniej aktualizacji 1.02.2011r., s. 6-7.
10. Studium uwarunkowan zagospodarowania przestrzennego obszarów chronionych w województwie mazowieckim: Kampinoski Park Narodowy, http://www.mbpr.pl/images/zpp/1.Kampinoski%20Park%20Narodowy.pdf, s. 14.