RENESANS(odrodzenie) – połowa XIV – końca XVI w. - narodził się we Włoszech. W Polsce- od końca XV w. (XVI)

*Ludzie renesansu uważali, że odrodzili sztukę i naukę po upadku, do którego doszło w dobie średniowiecza.

*Renesans to czasy burzliwego rozwoju sztuki i nauki, okres wielkich odkryć geograficznych, a także prawdziwego kultu starożytności, której dzieła stały się niedościgłym wzorcem dla pisarzy, poetów i artystów europejskich.

*Humanizm (humanus-ludzki)- światopogląd renesansowy, stawiający człowieka oraz jego potrzeby duchowe i materialne w centrum zainteresowania. Ideałem humanisty był człowiek, który kształcił się i znał łacinę, grekę i hebrajski. Początkowo był ruchem umysłowym, zmierzającym do nowego odczytania dorobku kultury starożytnej.

*Czynnikiem, który sprzyjał szybkiemu przepływowi nowych idei był wynalazek druku. Była to prawdziwa rewolucja.

*Reformacja- 1517rok- ruch religijny zmierzający do zreformowania Kościoła rzymskiego, który w rezultacie doprowadził do powstania niezależnych od papiestwa Kościołów protestanckich. Luter wygłosił 95 tez przeciw odpustom.

*W Polsce główną rolę zaczęła odgrywać szlachta. Przyjęcie renesansowych ideałów przyśpieszył ślub Zygmunta Starego z Boną Sforzą.

HASŁA RENESANSU:

-Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce – Terencjusz -Człowiek jest kowalem swojego losu – Giovanni Pico della Mirandola -Człowiek jest miarą wszechrzeczy- Protagoras -Do źródeł

RENESANSOWI HUMANIŚCI: ARTYŚCI:

• Francesco Petrarca -Leonardo da Vinci -Giovanni Boccaccio -Michał Anioł -Giovanni Pico della Mirandola -Rafael -Erazm z Rotterdamu -Niccolo Machiavelli -Mikołaj Kopernik -Tomasz Morus -Andrzej Frycz Modrzewski -Jan Kochanowski

KONCEPCJA CZŁOWIEKA RENESANSU(najważniejsze osiągnięcie renesansu):

• człowiek jako istota najdoskonalsza po Bogu -podkreślano niezwykłą godność ludzką -przez duszy uczestniczy w świecie idei, zaś przez ciało w świecie materii
• może zbliżyć się do Boga, przewyższając nawet aniołów lub żyć jak zwierzę
• człowieczeństwo nie jest darem lecz zadaniem -Nie urodziłem się człowiekiem, lecz uczyniłem się nim. - Erazm z Rotterdamu

*Literatura renesansu skupia się na ludzkich, ziemskich sprawach *Twórczość Kochanowskiego poświęcona jest człowiekowi, zagadkom ludzkiej natury, ludzkim cierpieniom ale i triumfom. Szukał drogi życia, chciał pokazać ludzką godność, uczył jak mądrze rozwijać swoje człowieczeństwo, przypominał, że każdy wybór drogi życia otwiera nowe możliwości, ale też wiąże się z różnymi obowiązkami. Służba zbiorowości-ojczyźnie, rodzinie,przyjaciołom- jest jedną z najważniejszych powinności człowieka renesansu.

GIOVANNI PICO DELLA MIRANDOLA - „MOWA O GODNOŚCI LUDZKIEJ”

*Bóg jest ukazany jako ojciec, architekt, artysta, mędrzec- chciał żeby wszystko było piękne *Motyw deux artifex- motyw Boga artysty. *To co Bóg stworzył jest pierwszym dziełem sztuki, niedościgłym wzorem dla innych twórców *Ukazuje, że człowiek jest kowalem własnego losu *Człowiek ma podziwiać to co Bóg stworzył *Bóg daje człowiekowi różne możliwości i talenty, rolą człowieka jest odkrycie do czego jest przeznaczony.

Mirandola zakładał, że wszystko co możemy spotkać po prostu „JEST” , np. minerały. Tylko część z tych rzeczy „ŻYJE”, np. drzewo. Nieliczni „CZUJĄ” np. zwierzęta, ale tylko człowiek „MYŚLI”. Uważał, że człowiek z tego najwyższego punktu może spać i stać się tylko CZUĆ ,np. człowiek zakochany, ŻYĆ jak np. człowiek który pije lub BYĆ jak np., narkoman.

JAN KOCHANOWSKI- PIEŚŃ XIX- „O dobrej sławie”

*renesansowy manifest godności człowieka- jest inspirowana przez filozofię renesansu, przywodzi charakterystyczny dla tej epoki obraz człowieka. *Człowiek- dąży do doskonałości, by potwierdzić swoje człowieczeństwo. *Bóg obdarzył człowieka wieloma darami. Każdy ma jakiś talent, który można rozwinąć bądź zmarnować. Przed każdym stoi droga sławy jak i hańby czy zapomnienia. Ten kto żyje jak zwierzę i nie wykorzystuje Bożych darów nie jest godzien miana człowieka. *myśli, zdania, idee dotyczące Boga *życie warto poświęcić męstwu *wojna religijna -trzynastozgłoskowiec- sylabik -sylabizm- system metryczny- wszystkie wersy mają równą ilość sylab -podmiot ma światopogląd chrześcijański

JAN KOCHANOWSKI- PIESŃ XXIV *manifest dumy poetyckiej- twórca nie musi bać się śmierci, czeka go bowiem nieprzemijająca sława. *NON OMNIS MORIAR- nie wszystek umrę *nawiązanie do Horacego (Iw. p.n.e.) -podmiot liryczny- człowiek pióra- znany na całym świecie, wiedział, że zyska sławę -zdaje sobie sprawę z tego, że tworzy coś co wszyscy będą znali -średniówka- występowanie w wersach dłuższych niż 8 sylab pauzy rytmicznej wewnątrz wersu

2.Klasycyzm I. Odkrycia geograficzne *świat- nieograniczone pole ludzkiej aktywności- można było po nim wędrować w poszukiwaniu jego dziwów i skarbów *Krzysztof Kolumb- odkrycie Ameryki *Amerigo Vespucci- opisał Amerykę *Ferdynand Magellan- podróż dookoła świata II. *ludzie renesansu uważali, że świat trzeba podziwiać, jak dzieło sztuki, które stworzył Bóg III. *kult człowieka nie wykluczał głębokiej religijności *Bóg- dobry ojciec IV.Klasycyzm *przedstawienie świata rozumnie uporządkowanego i prawdopodobnego- ład, harmonia, porządek *styl w sztuce, światopogląd CECHY: -porządek- świat jest uporządkowany, artysta powinien więc dążyć do ładu w swoim dziele -jasność i prostota- zasady funkcjonowania świata są jasne i prosta -harmonia- wszystkie elementy świata dopełniają się -synteza-artyści zmierzają do syntezy i uproszczenia -uniwersalizm- HYMN DO BOGA- Jan Kochanowski -manifest stylu klasycznego -hymn- utwór liryczny o charakterze pochwalnym, patetyczny język, podniosły charakter -podmiot liryczny- zbiorowy -tekst apostroficzny -13 zgłoskowiec- średniówka -regularna budowa stroficzna -styl patetyczny, język wyszukany i podniosły -wyliczenia- paralelizmy składniowe -treść współgra z formą -anafory= uporządkowanie *motyw artifex- Bóg artysta *Bóg- wszechobecny, ogarnia całą rzeczywistość, architekt i budowniczy, Dobroczyńca – nie krze a obdarowuje *świat jest piękny bo jest harmonijny, powtarzający się rytm odtwarzania tworzy ład i porządek *ludzie są wierni, wdzięczni, nie są zachłanni, nie rządają bogactwa, a najważniejsza dla nich jest miłość *relacja Bóg- człowiek → ojciec- dzieci *każda rzecz ma swoje miejsce i swój czas

Renesansowa koncepcja Boga, Świata i Człowieka.

Światopogląd człowieka renesansowego znacznie różni się od średniowiecznego. Ukształtowany został głównie przez humanizm. Radykalnie zmienił się stosunek człowieka do kwestii wiary, inaczej pojmowano Boga, świat i miejsce człowieka w nim.

• Bóg zmienia swe oblicze, ze średniowiecznego – karzącego Pana na renesansowego – dobrego i miłosiernego Ojca. *W hymnie J. Kochanowskiego Czego chcesz od nas Panie podmiot liryczny wyraża swą głęboką wdzięczność i uwielbienie dla wszechmocnego Boga, który stworzył tak wspaniały i piękny świat. Pochwała architektury doskonałego świata jest jednocześnie pochwałą Stwórcy. Wiara staje się radosnym przeżywaniem obecności Boga w świecie.

*Panuje pełna harmonia oraz prostota, uniwersalny styl wszystko łączy w całość.

Hymn Jana Kochanowskiego porządek- artysta oddaje porządek, harmonia,rytm pór roku, wszystko ma swoje miejsce, elementy świata wzajemnie się dopełniają, rytm dobowy; podmiot liryczny jest zbiorowy; humanizm-człowiek w centrum wszechświata obecny jest topos Boga artysty

Hymn jest utworem slylu klasycznego ze względu na: harmonijność świata, wszystkie elementy jego wzajemnie się dopełniają; uniwersalizm, gatunek: hymn jest uniwersalny, powszechnie stosowany, podniosły, rymy parzyste, paralelizmy składniowe, regularna budowa wiersza -składnia,słownictwo- jasne, występują anafory, powtórzenia,jest zgodny z wymową gatunku, nie jest zbyt ozdobny, proporcja między treścią a budową.

Podstawowe wyznaczniki epoki:

-Odejście od średniowiecznego uniwersalizmu i ascezy; -Odrodzenie ludzkości, odnowienie antyku; -Zainteresowanie człowiekiem i jego miejscem w świecie; -Powstanie nowożytnego piśmiennictwa, intensywny rozwój sztuki, a zwłaszcza rozkwit malarstwa, rzeźby i architektury; -Epoka Wielkich Odkryć Geograficznych i przełomowych wynalazków (wynalezienie druku); -Powstanie utworów w językach narodowych (a nie, jak dotąd po łacinie);

Główne tematy, motywy i koncepcje renesansu: -Liczne nawiązania do antyku, zasada powrotu do źródeł, moda na twórczość Horacego, Wergiliusza, Terencjusza, powrót do filozofii epikurejczyków i stoików, nauka łaciny i greki na uniwersytetach; -Zwrot ku indywidualnemu człowiekowi i jego problemom, (hasło: człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce – Terencjusz), opisywanie uczuć człowieka, zaś świata jako pola ludzkiej aktywności; -Afirmacja życia we wszystkich jego przejawach, widzenie świata jako miejsca pełnego harmonii i porządku; -Humanizm – z łac. humanus, czyli „ludzki”; główny prąd ideowy epoki stawiający człowieka w centrum zainteresowania (antropocentryzm) wszystkich nauk, a także literatury i sztuki. Poszukiwano odpowiedzi na pytanie o istnienie człowieka i jego sens, przede wszystkim poprzez studiowanie dzieł starożytnych; -Reformacja – z łac. reformatio, czyli „przekształcenie”; ruch religijny, który początek swój wziął z dyskusji nad rolą Kościoła w głoszeniu słowa Bożego. Za jego początek uznaje się wystąpienie Marcina Lutra w 1517 roku w Wittenberdze przeciwko odpustom. Odrzucał on pisma ojców Kościoła, opierając swą wiarę wyłącznie na Piśmie Świętym. Do rozwoju ruchu przyczynił się Jan Kalwin opowiadający się za predestynacją. Reformacja postulowała zmiany w Kościele skutkiem czego było powstanie wielu wyznań protestanckich. Wpłynęła także na umysłowość epoki m.in. poprzez przełożenie Biblii na języki narodowe czy liczne polemiki i dyskusje; -W literaturze nastąpiło odejście od aminowości na rzecz jednostkowej sławy wzorem Horacego, który w swej twórczości upatrywał źródło wiecznej sławy i trwania (por. Pieśń XXIV z Ksiąg wtórych Jana Kochanowskiego); -Motyw wsi, jako miejsca spokojnego i bezpiecznego, najodpowiedniejszego dla harmonijnego rozwoju człowieka, który poprzestaje na małym, żyje w zgodzie z przyrodą (por. Żywot człowieka poczciwego Mikołaja Reja); nawiązanie do poezji bukolicznej; -Motyw Fortuny – bogini losu, której atrybutem jest koło, na które jedni wchodzą, a inni zeń spadają; -Motyw Arkadii – krainy wiecznej szczęśliwości, którą można odnaleźć na ziemi, szczególnie na wsi; -Motyw radości życia, wynikającej z kontaktów z naturą oraz z zabawy; najlepszym sposobem na osiągnięcie szczęścia było zachowanie umiaru, tzw. złotego środka; -Motyw miłości duchowej i zmysłowej (m.in. sonety Petrarki poświęcone Laurze); -Motyw sprawowania władzy, poszukiwania idealnej formuły państwa, w którym panowałaby wśród obywateli równość i sprawiedliwość (por. twórczość Piotra Skargi, Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Jana Kochanowskiego).

Gatunki renesansu: -fraszka (nawiązująca do starożytnych epigramatów i anakreontyków); -pieśń – utwór liryczny o poważnej tematyce, podzielony na strofy; -tren – utwór elegijnych poświęconych zmarłej osobie, zaliczany do liryków żałobnych, (najczęściej wybitnej – w polskiej twórczości nowatorsko gatunek ten wykorzystał Kochanowski, poświęcając cykl trenów zmarłej córce – Urszulce); -nowela – za wzór tego niewielkiego utworu epickiego o ograniczonych wątkach i silnie wyznaczonym punkcie kulminacyjnym uważa się nowelę Sokół Boccaccia; -sonet – utwór liryczny mający swe korzenie we Włoszech, składa się zawsze z 14 wersów, ma budowę stroficzną (dwie strofy czterowersowe i dwie trójwersowe o odpowiednim układzie rymów); -kazanie – gatunek literatury stosowanej, z założenia forma ta przeznaczona jest do publicznego wygłoszenia. Nadawcą kazania jest duchowny, a odbiorcami wierni. Celem utworu jest przekazanie nauki moralnej i religijnej (np. Kazania sejmowe Piotra Skargi); -dramat elżbietański – zreformowany przez Williama Szekspira dramat odrzucający zasadę trzech jedności, zasadę decorum oraz obecność chóru, wprowadzający też nowy typ bohatera cechującego się wewnętrzną dynamiką, działającego pod wpływem emocji, o złożonej psychice.