Zapewnienie bezpieczeństwa jest podstawowym celem, które powinno spełnić państwo w stosunku do swoich obywateli. W celu zapewnienia korzystnych warunków funkcjonowania jednostkom i grupom społecznym, dających im poczucie szansy rozwoju oraz braku zagrożeń, prowadzona jest określona polityka społeczna. Celem niniejszej pracy jest definicja bezpieczeństwa społecznego i porównanie podstaw jej stosowania w Polsce i wybranych krajach UE. Do opracowania mojej pacy przyjęłam następującą definicję, która pokazuje istotę polityki społecznej oraz wskazuje na jej systemowy charakter: Polityka społeczna to działalność państwa, podmiotów samorządowych i pozarządowych organizacji zmierzająca do kształtowania odpowiednich warunków pracy i bytu, pożądanych struktur społecznych oraz stosunków społeczno-kulturowych, w których przy aktywności ludności będzie możliwe zaspokojenie potrzeb społeczeństwa na poziomie możliwym w danym okresie . Tak ujmowaną politykę społeczną można utożsamiać z dążeniami państwa do zapewnienia bezpieczeństwa społecznego w rozumieniu stwarzania ludziom warunków do trwania, przetrwania i rozwoju. Punktem wyjścia dla tej definicji nie jest tylko istnienie określonych problemów i zagrożeń jako źródła polityki społecznej, lecz przyjęcie tezy, że źródłem i głównym celem tej polityki stanowi taki rozwój społeczny i gospodarczy, który zapobiega powstawaniu ostrych kwestii społecznych. W przedstawianym ujęciu polityka społeczna ma wymiar krajowy, regionalny, jak również lokalny. Można wydzielić trzy główne podsystemy tworzące system bezpieczeństwa społecznego. Są to : • podsystem publiczny – obejmuje działalność realizowaną przez instytucje rządowe oraz samorządy lokalne; • podsystem nieformalny – obejmuje wsparcie społeczne i wymianę świadczeń oraz usługi pomiędzy rodziną, przyjaciółmi, sąsiadami; • podsystem ochotniczy – oparty na idei samopomocy, wykorzystujący inicjatywy społeczności lokalnych. Działalność ta nazywana bywa wolontariatem.

Istotnym czynnikiem oddziałującym na kształt powstającego systemu bezpieczeństwa społecznego jest postępująca decentracja władzy państwowej i związana z tym reforma administracji. W wyniku tego procesu rośnie w systemie bezpieczeństwa społecznego rola samorządów lokalnych. Podstawowe założenie funkcjonowania sfery publicznej w państwie bezpieczeństwa socjalnego zasadza się na programie kompensacyjnym, czyli wyrównawczym. Program ten przewiduje wyrównywanie różnic, które pojawiają się w społeczeństwie nie tylko na tle rozwoju ekonomicznego, ale również ze względu na sposób organizacji życia zbiorowego. Kompensacja obejmuje różnice, które nie powstały jako rezultat świadomego wyboru czy też braku woli oraz nie wynikają z przyjętego przez jednostkę i grupy społeczne stylu życia. W kręgu jej oddziaływań są także różnice wynikające z dysfunkcji psychofizycznych lub będące następstwem zdarzeń i sytuacji o charakterze losowym, na które jednostka nie ma wpływu. Idea budowania systemu bezpieczeństwa społecznego, zwłaszcza w takich warunkach gospodarczych, politycznych i społecznych, jakie istnieją w naszym kraju, powinna uwzględniać potrzebę poszukiwania rozwiązań, które nie osłabią motywacji do działania, a tym samym nie ograniczą inicjatyw i zaangażowania jednostek w aktywnym kreowaniu swego bytu i przyszłości. Wraz ze wzrostem wolności i swobody działania zwiększać się musi również indywidualna odpowiedzialność za następstwa własnych decyzji. W konstrukcji systemu bezpieczeństwa społecznego dąży się więc do równowagi, która polega na łączeniu zwiększania swobody działania jednostki i grup społecznych ze wzrastającą odpowiedzialnością za podejmowaną aktywność . Podstawowe cele, które należy osiągnąć w zakresie kształtowania bezpieczeństwa społecznego, znajdują się w uchwalonej 2 kwietnia 1997 roku Konstytucji RP. Gwarantuje ona między innymi prawa: • do zabezpieczenia społecznego (art. 67); • do ochrony zdrowia (art. 68); • do nauki (art. 70). Do najważniejszych instytucji systemu bezpieczeństwa społecznego państwa należą: Sejm: (Komisja Polityki Społecznej i Rodziny; Komisja Edukacji, Nauki i Młodzieży; Komisja Łączności z Polakami za Granicą; Komisja Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej; Komisja Zdrowia; Komisja Mniejszości Narodowych i Etnicznych), Senat: (Komisja Polityki Społecznej i Zdrowia; Komisja Nauki Edukacji i Sportu; Komisja Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej; Komisja Emigracji i Polaków za Granicą). Podmioty wykonawcze i ich zadania: Prezydent, Premier, Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej, jego agendy i terenowa administracja specjalna; Ministerstwo Edukacji i jego terenowa administracja specjalna; Komisje inicjują ustawy, opracowują dezyderaty pod adresem rządu. Komisje senackie zajmują się na ogół ustawami już uchwalonymi przez Sejm. Przygotowują stanowiska Senatu w sprawie ustaw uchwalonych przez Sejm. Senat ma również uprawnienia ustawodawcze i może zgłaszać projekty ustaw do Sejmu. Prezydent jest gwarantem ciągłości władzy państwowej, czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie bezpieczeństwa państwa. Problematyka polityki społecznej podczas kadencji Prezydenta A. Kwaśniewskiego jest umiejscowiona na szczeblu podsekretarza stanu. Władza wykonawcza – szczebel rządowy: określa podstawowe kierunki i mechanizmy polityki społecznej, koordynuje działania strategiczne i programy zmian w ramach instytucji rządowych, definiuje podstawowy zakres świadczeń, określa standardy jakości świadczeń, monitoruje działania szczebli rządowych, monitoruje działania szczebli regionalnych w ramach koordynacji polityki Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego; Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji; Ministerstwo Finansów; Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi; Rządowe Centrum Studiów Strategicznych (w jego strukturze działa Rządowa Rada Ludnościowa); Główny Urząd Statystyczny. regionalnej, prowadzi sprawozdawczość i badania reprezentacyjne dotyczące przebiegu procesów społecznych i gospodarczych, nadzoruje i kontroluje sektor publiczny. Podmioty kontrolne i ich zadania: Najwyższa Izba Kontroli (podstawową jednostką w strukturze NIK w sferze polityki społecznej jest Departament Pracy, Spraw Socjalnych i Zdrowia); Rzecznik Praw Obywatelskich; Rzecznik Praw Dziecka; Państwowa Inspekcja Pracy; Podmioty sądownictwa. Kontrola realizacji ustawowych zadań państwa w obszarze polityki społecznej. Stoi na straży praw i wolności obywateli. Dla polityki społecznej szczególnie istotne są funkcje: prewencyjna, diagnostyczna , kontrolna, kreującą. Podejmuje działania chroniące dzieci przed przemocą, okrucieństwem, brakiem opieki, wyzyskiem, demoralizacją, zaniedbaniem oraz złym traktowaniem. Analizuje ryzyko socjalne związane z pracą zawodową i warunkami jej wykonywania. Do zakresu je działania należy między innymi: nadzór i kontrola przestrzegania przez zakłady prawa pracy, analiza przyczyn wypadków w pracy i chorób zawodowych, opiniowanie projektów aktów prawnych z zakresu prawa pracy oraz inicjowanie prac legislacyjnych w tej dziedzinie. Wpływają zarówno na niektóre obszary polityki społecznej (sądy pracy i ubezpieczeń społecznych, sądy rodzinno-opiekuńcze, jak również na poczucie bezpieczeństwa obywateli związane z praworządnością w państwie). Na szczeblu samorządowym politykę społeczną realizuje: Województwo (marszałek i jego urząd); Powiat; Gmina. Uzupełnianie działalności szczebla rządowego w ramach kompetencji samorządów, określanie własnych programów polityki społecznej, finansowanie własnych programów, koordynacja działań i tworzenie warunków współpracy w ramach polityki międzyregionalnej; monitorowanie prowadzonej działalności, współdziałanie z sektorem niepublicznym, interwencyjne działania w sytuacji pojawienia się trudnych kwestii socjalnych, nadzorowanie i kontrola. W systemie bezpieczeństwa społecznego państw Unii w porównaniu do Polski znacznie większą rolę odgrywa podsystem świadczeń rynkowych. Ze względu na zamożność społeczeństw nie jest on tak elitarną usługą jak w przypadku państw biedniejszych. W głównych celach polityki społecznej państwa Unii występuje wiele oczywistych podobieństw. Wynikają one między innymi z obowiązku przestrzegania przez rządy tych państw wspólnych uregulowań prawnych wynikających na przykład z Karty Socjalnej Wspólnoty Europejskiej czy też Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Każda Polityka społeczna ma jednak swoją specyfikę. Na podstawie typologii Richarda Timussa i Gosty’ego Esping-Andersena można wyróżnić trzy główne modele polityki społecznej charakterystyczne dla wysoko rozwiniętych państw gospodarki rynkowej. Są to: • model liberalny – popierany przez siły neokonserwatystów i liberałów, • model motywacyjny (korporacyjny, socjalna gospodarka rynkowa) – popierany przez socjalliberałów, • model instytucjonalno-redystrybucyjny – popierany przez socjaldemokratów . Rozwiązania systemowe w poszczególnych państwach nie opierają się jednak wyłącznie na założeniach jednego modelu. Przejawiają się w nich elementy przypisane różnym ujęciom teoretycznym.Spośród krajów Unii Europejskiej najbliższa modelowi liberalnemu jest Wielka Brytania. Choć również w tym przypadku występują dość wyraźnie rozwiązania charakterystyczne dla innych ujęć. Wskazuje się, że bezpieczeństwo społeczne to obowiązek zarówno obywateli, jak i państwa. System ten ma dwoisty charakter. Obowiązkowe ubezpieczenia społeczne, powszechna służba zdrowia i zasiłki rodzinne gwarantują wszystkim obywatelom pewne minimum socjalne niezbędne do utrzymania się i do zaspokojenia podstawowych potrzeb. Zwiększenie poziomu tych usług leży już w obowiązku jednostek. Mogą one same skorzystać np. z ubezpieczeń dobrowolnych lub też podjąć inne działania, które według nich doprowadzą do osiągnięcia zadowalającego poziomu zabezpieczenia socjalnego i stworzą dogodne warunki do rozwoju. W krajach Unii najczęściej mamy jednak do czynienia z polityką społeczną zbliżoną do modelu instytucjonalno-redystrybucyjnego. Najwyraźniej uwidacznia się on w politykach państw skandynawskich. Ich podstawowe założenie zasadza się na następujących przesłankach : • Zaspokojenie niektórych potrzeb jest na tyle ważne dla jednostki i dla społeczeństwa, że nie można pozwolić, aby było ono uzależnione od jakichkolwiek innych czynników niż istota samej potrzeby (np. zamożność, przynależność do systemu ubezpieczeniowego, posiadanie rodziny). • Zdominowanie procesu zaspokojenia podstawowych potrzeb przez struktury, takie jak: wspólnota lokalna, organizacje charytatywne, przedsiębiorstwa prywatne, rodzina, uzależnia człowieka od nich i zdaje go na łaskę podmiotów świadczących te usługi. Podważa to istotę praw socjalnych i często prowadzi do upokorzenia jednostki. • Programy społeczne powinny gwarantować człowiekowi nie tylko równe warunki startu życiowego, ale równość szans rozwoju przez całe życie. • Państwo to podstawowy podmiot, który jest w stanie skutecznie wypełniać funkcje socjalne. System oparty na takich założeniach posiada następujące cechy : • Wszechstronność – programy socjalne obejmują wszystkie główne rodzaje ryzyka socjalnego (rozciąga się nad obywatelem od kolebki aż do grobu). • Duży stopień instytucjonalizacji – prawo do normalnego standardu życia zostało oddzielone w dużym stopniu od kryteriów rynkowych. Wiele świadczeń przysługuje tylko z tytułu obywatelstwa lub zamieszkiwania w danym kraju. Najbardziej wyrazistymi przejawami programów społecznych, w których instytucjonalizacja osiągnęła najpełniejszy wymiar, są: powszechny i zasadniczo bezpłatny system ochrony zdrowia oraz system oświaty, emerytury i renty socjalne przysługujące wszystkim bez wyjątku ludziom starym i inwalidom, zasiłki rodzinne wypłacane na każde dziecko, ogromna rozbudowa systemu publicznych usług socjalnych dla ludzi starych i niepełnosprawnych. Reprezentatywnymi przykładami modelu motywacyjno-korporacyjnego są Niemcy i Austria. Dominują w nich programy o charakterze ubezpieczeniowym. Wysokość świadczeń w znacznej mierze uzależniona jest od uzyskiwanych dochodów. Mimo to np. Niemcy są uważane za państwo o szerokiej sieci socjalnej. Gwarantują bardzo wysoki poziom opieki medycznej, która finansowana jest w połowie przez państwo, miasta i gminy, a tylko w niewielkiej części przez przedsiębiorstwa prywatne. Znaczący udział w utrzymaniu szpitali mają także związki kościelne. Państwo stworzyło również bardzo dobre warunki do rozwoju edukacji. Wspiera finansowo młodzież studiującą. Ubodzy uczniowie i studenci otrzymują stypendia państwowe będące w zasadzie bezprocentową pożyczką, którą spłaca się przez 20 lat po ukończeniu nauki . Spośród krajów Europy Zachodniej najsłabiej rozwinięte systemy polityki społecznej występują w krajach śródziemnomorskich (oprócz Francji). Prawa socjalne stanowią tam jedynie częściowo zinstytucjonalizowaną obietnicę, a prawo do pracy i pomocy ze strony władz publicznych jest urzeczywistniane w niewielkim zakresie. W panującym tam modelu głównymi podmiotami polityki społecznej są: rodzina, różne organizacje obywatelskie i wspólnoty lokalne, Kościół oraz organizacje charytatywne. W ostatnich latach zaczyna się ujawniać jeszcze jedna tendencja w organizacji systemu bezpieczeństwa społecznego. Podkreśla ona takie elementy jak: znaczenie szczebla lokalnego, samostanowienie, rozwój odpowiedzialny ekologicznie, równość i pokojowa koegzystencja różnych kultur. W myśl tych poglądów głównymi podmiotami świadczącymi pomoc powinny być różne organizacje społeczeństwa obywatelskiego opierające się na zasadzie samopomocy i pomocy wzajemnej. Z układów pomiędzy świadczącymi pomoc i jej odbiorcami muszą zostać usunięte wszelkie powiązania zawierające elementy władcze. Podsumowując, można stwierdzić że wśród czynników oddziaływania państwa na bezpieczeństwo społeczne niewątpliwie dużą rolę do odegrania ma polityka społeczna rozumiana nie tylko jako przeciwdziałanie określonym zagrożeniom, ale przede wszystkim w kategoriach kreowania godnego społeczeństwa i państwa będącego prawdziwą ojczyzną dla wszystkich jego obywateli. Ważnym obszarem kreowania oblicza społeczeństwa jest edukacja. Powinna ona być czynnikiem przygotowującym ludzi do współzawodniczenia w ramach gospodarki rynkowej, ale także wprowadzać w świat wartości społecznych niezbędnych do współżycia w demokratycznym społeczeństwie. Porównując podstawy bezpieczeństwa w Polsce i wybranych przeze mnie krajach UE stwierdzić można, że każde państwo posiada model pomocy społecznej dla obywateli. Niektóre z państw obejmują pomocą szeroką grupę społeczną inne nieco mniejszą, zostawiając pole do działania również dla obywateli. Bezpieczeństwo społeczne jest ważnym czynnikiem wpływającym na bezpieczeństwo obywateli. Dokonując ocen bezpieczeństwa społecznego państw, powinno się brać pod uwagę istnienie obiektywnych czynników świadczących o występowaniu zagrożeń lub pozytywnych trendów w życiu społecznym, lecz należy również uwzględniać subiektywne odczucia społeczne dotyczące określonych zjawisk. Ludzka aktywność wywoływana jest bowiem nie tyle przez bodźce dochodzące ze środowiska, ile raczej w wyniku odpowiedniej ich interpretacji i przypisywania im znaczeń. Te dwa obszary wiedzy, na podstawie, której będą formułowane oceny, powinny się wzajemnie uzupełniać.

Bibliografia

-Fiszer J., Republika Federalna Niemiec, Warszawa 1994. -Frąckiewicz L., Kotlarz D., Polityka społeczna. Wybrane zagadnienia, Katowice 1994. -Jacher W., Zagadnienia integracji systemu społecznego, Warszawa 1976. -Księżopolski M., Polityka społeczna. Wybrane problemy porównań międzynarodowych, Katowice 1999. -Kurzynowski A., Polityka społeczna – warunki realizacji i skuteczności, [w:] Teoretyczne problemy nauki o polityce społecznej, praca pod red. J. Auletnera i J. Daneckiego, Warszawa 1999. -Pisz Z., Baza danych jako narzędzie polityki społecznej w regionie, [w:] Teoretyczne problemy nauki o polityce społecznej, praca pod red. J. Auletnera i J. Daneckiego, Warszawa 1999 -Turnowiecki W., Polityka społeczna, Gdańsk 2002.