Bardzo często możemy usłyszeć, że naród polski wywodzi się od walecznego ludu Sarmatów. Przez wieki została ukształtowana postawa wywodząca polską szlachtę od tego plemienia, zwana sarmatyzmem. Na początku pojęcie to miało zabarwienie pozytywne. Do jego cech można było zaliczyć rycerskość, szlachetność, odwagę, Sarmata był człowiekiem tolerancyjnym, który stał na straży i w obronie wiary w Europie. Jednak z upływem czasu sarmatyzm nabrał cech negatywnych i uważano, że stał się jednym z powodów upadku państwa. W dobie baroku, w literaturze polskiej ukształtowały się dwa, skrajne wizerunki sarmatyzmu. Przedstawiali je Wacław Potocki oraz Jan Chryzostom Pasek. W fragmencie „Pamiętników” opowiadającym o wojnie z Moskwą zarysowana przez autora postać czynnie uczestniczy w walce. Osoba ta, przedstawiona jest jako waleczny i odważny żołnierz, pełen wigoru, zawadiacki, czasami litościwy, ale jednocześnie chciwy łupów i dbały o własne sprawy. Najprawdopodobniej głównym bohaterem jest sam Pasek, który przedstawia siebie subiektywnie, nieco przesadzając i przytaczając liczne dowody swej odwagi i męstwa. Ukazuje dwa istotne zdarzenia związane wyłącznie z nim. Pierwsze z nich to walka z wrogim Rosjaninem, napaść na niego i wymierzenie mu śmiertelnego ciosu. W opisie tej bójki możemy zauważyć tendencję do przechwalania się, autor przesadnie podkreśla swoją waleczność i pewność siebie. W drugim zdarzeniu Sarmata spostrzega uciekającego wroga, ma zamiar wymierzyć mu cios lecz zauważa, że jest to młodzieniec, który trzyma w ręku krzyż i modli się do niego. Autor widząc nacierające na niego wojska i płacz chłopca, pozwala mu uciec, jednak przedtem zabiera jego krzyż. W wyżej opisanej sytuacji możemy zaobserwować zrozumienie i litość Paska dla młodego wroga, jednak z drugiej strony uwidacznia się również nieodparta chęć grabieży łupów wojennych, chęć zyskania dóbr materialnych. Autor opisuje także religijność szlachciców, która jest jednak bardzo ceremonialna i brak jej głębi oraz szczerości przeżyć. Język, którym został napisany ten tekst jest niezwykle barwny, ale również potoczny. Ukazane cechy Paska jako typowego Sarmaty możemy odnieść do ogółu szlachty. Są to przede wszystkim brak tolerancji, pijaństwo, powierzchowność, pewność siebie i skłonność do samochwalstwa. Zupełnie inny obraz polskiego sarmatyzmu przedstawia w swoich utworach Wacław Potocki. W mowie Chodkiewicza, we fragmencie „Wojny c hocimskiej”, możemy znaleźć wzory dawnych i zacnych polskich żołnierzy. Według autora osobą posiadającą cechy prawdziwego Sarmaty był właśnie Karol Chodkiewicz. Cechowała go przede wszystkim wierność ideologii swoich przodków. Był człowiekiem poważnym, statecznym, ale zarazem młodym duchem. Dobrze znał swoją przeszłość i był z niej dumny. W swojej wypowiedzi przywołuje sławne i zasłużone dla Polski postacie historyczne, a także wspomina bitwy, w których Polacy wykazali się sarmackim męstwem. Pragnie w ten sposób zmobilizować i pouczyć współczesną mu szlachtę, by nie zapominała o cnotach wykreowanych przez swoich przodków. Jednocześnie krytykuje społeczeństwo szlacheckie XVII-wiecznej Polski. Dostrzega przepaść między sarmackimi ideałami, a rzeczywistością. Upadek moralny szlachty podkreśla porównanie współczesnych Polaków do legendarnych Sarmatów. Chodkiewicz krytykuje przede wszystkim zanik tradycji rycerskiej, nieumiejętność wykorzystywania przywilejów i brak troski o dobro ojczyzny. Uważam, że utwory Potockiego i Paska umiejętnie ukazują nam dwa oblicza sarmatyzmu, który był jedną z podstawowych cech charakteryzujących polską szlachtę. Na przełomie wieków możemy zauważyć, że nie zawsze pojęcie to było poprawnie interpretowane i wcielane w życie przez Polaków, jednak błędy naszych przodków pozwalają nam lepiej i skuteczniej odnaleźć ideał legendarnego Sarmaty oraz upodabniać do niego współczesne społeczeństwo.