Przedstawiają system polityczny Szwecji pragnę na początku skupić się na genezie tego państwa. Mianowicie Szwecja należy do jednych z najstarszych państw w Europie, a jej system polityczny należy do tych posiadających najbogatsze tradycje. Wielu historyków za pierwszy szwedzki statut konstytucyjny uznaje proklamację na polach Mora koło Uppsali z 1319 roku. Zawierała ona gwarancję swobód kościelnych i szlacheckich oraz zobowiązanie króla do nienakładania nieuczciwych obciążeń na lud. Szwedzki parlament, który nosi nazwę Riksdag pochodzącą z XVI wieku, według historyków powstał w 1435 roku, kiedy miało to miejsce ogólnonarodowe zgromadzenie w Arboga. Z kolei pierwsza nowożytna konstytucja została uchwalona dopiero w czerwcu 1809 roku, po tym jak od władzy odsunięty został król Gustaw VI Adolf. Ta ustawa zasadnicza opierała się na monteskiańskiej zasadzie podziału i równowagi władz. Trwała długo bo aż do 1974 roku, a liczne poprawki wnoszone do niej w różnych czasach nadały jej żartobliwe miano tak zwanej. „szwedzkiej historii w formie paragrafów”. Według jej zapisów króle dzierżył całość władzy wykonawczej, zaś władzą ustawodawczą dzielił się z Riksdagiem. Jednak to Riksdag decydował o wysokości podatków, zaś ministrowie byli poddani jego kontroli. Występowała tu też ważna postać nazywana „ombudsmanem parlamentarnym”, która nadzorowała przestrzeganie prawa. W 1866 roku został zniesiony podział Riksdagu z czterech stanów na bikameralny parlament. Reprezentacja stanu ustąpiła miejsce reprezentacji jednostek. Jednak dostęp do parlamentu był bardzo ograniczony, ponieważ aż 90 procent ludności nie miała prawa głosu. W drugiej połowie XIX wieku powstały nowoczesne masowe partie polityczne. Walką o powszechne prawo wyborcze wyróżniało się dwóch reprezentantów socjaldemokraci i liberałowie, co było ich głównym celem. Ich starania doprowadziły najpierw do połowicznego sukcesu reformy w 1907 roku, gdzie prawo wyborcze zostało nadane mężczyzną od 24 roku życia, a następnie wprowadzono także prawa wyborczego dla kobiet w 1921 roku. Ostatecznie dopiero w 1917 roku zostało powszechnie zaakceptowane, iż to siła partii w Riksdagu będzie decydować o kompozycji przyszłych rządów. Od tego momentu de facto uznaję się początek nowoczesnego szwedzkiego parlamentaryzmu. Następnie w 1966 roku partię zawarły z sobą kompromis, na podstawie którego zapowiedziano zniesienie Izby Wyższej, co weszło w życie 1 stycznia 1971 roku, a także zmieniono system wyborczy, który dotychczas był najkorzystniejszy dla dużych partii. Nowy system zapewniał bardziej proporcjonalną reprezentację po przez wprowadzenie 4 procentowego progu wyborczego. Dodatkowo ustalono, że wszystkie wybory będą odbywać się tego samego dnia do Riksdagu, jak i do hrabstw i rad municypalnych, a ich kadencja będzie trwać 3 lata. Zmiany te oficjalnie wprowadzono i zastosowano w 1970 roku. W 1974 roku przyjęto nowy Instrument o Rządzie. Jego najbardziej kontrowersyjne ustaleniem było utrzymanie monarchii przy jednoczesnym pozbawieniu monarchy wszystkich mocy decyzyjnych. Głównym celem nowej konstytucji była jednak nie zmiana, a raczej kodyfikacja już obowiązujących praktyk, które zdążyły rozwinąć się w okresie obowiązywania poprzedniej konstytucji. Nowością było umieszczenie osobnego rozdziału poświęconego prawom człowieka, który później jeszcze rozbudowano. Następnie w 1993 roku, po długim okresie debat konstytucyjnych, przywrócono 4-letni czas kadencji Riksdagu i władz lokalnych, utrzymując zasadę łączonych wyborów.
W latach 90 miał miejsce kryzys gospodarczy, co było powodem skierowania dyskusji na tematy ekonomiczne, a także w roku 1990 ogłoszenie przez premiera Szwecji I. Carlssona chęci wstąpienia tego państwa w szeregi Unii Europejskiej. Szwecja ostatecznie stała się członkiem tejże organizacji 1 stycznia 1995 roku. Jeżeli chodzi o konstytucję w Szwecji, to obecnie są cztery dokumenty mające statut konstytucyjny. Najważniejszy z nich uchwalony został w 1974 roku „Regeringsformen”, nazywany Instrumentem o Rządzie lub Aktem o Formie Rządów, który definiuje najważniejsze instytucję państwa i relację pomiędzy nimi. Pozostałe dokumenty to Akt o Sukcesji z 1810 roku, Akt o Wolości Prasy z 1766 roku oraz Podstawowe Prawo Swobody Wyrazu z 1991 roku. Specjalny status ma też Akt o Riksdagu z 1974 roku, aczkolwiek nie jest on zaliczany do “praw podstawowych”. Zmiany dokonywane w „grundlagar” czyli w prawach podstawowych, jak również w Akcie o Riksdagu, wymagają do wejścia w życie co do zasady nie tylko decyzji Riksdagu jednej kadencji, ale też odczekania do kolejnych wyborów i potwierdzenia tego przez nowy skład parlamentu. Głową państwa w Szwecji jest król lub królowa zasiadający na szwedzkim tronie, co jest zgodne z Instrumentem o Rządzie. Kolejność następstwa tronu regulowana jest przez Akt o Sukcesji z 1810 roku. Głowa państwa ma jedynie funkcję ceremonialne, stąd też nie poświęca mu zbyt dużo miejsca. W akcie występuję także wzmianka mówiąca o tym, że premier musi na bieżąco informować głowę państwa o sprawach narodowych. Głowa państwa przewodniczy Komitetowi Doradczemu Spraw Zagranicznych, który jest forum konsultacji rządu i Riksdagu w tej dziedzinie jak i również przyjmuje też ambasadorów i bierze udział w oficjalnych wizytach państwowych. Monarcha cieszy się specjalną pozycją prawną. Nie może być ścigany za wykroczenia, zaś te dokonane przeciw niemu są szczególnie surowo karane. Aktualnie w Szwecji od 1973 roku panuję Karol XVI Gustaw z dynastii Bernadotte. Żoną Karola XVI jest królowa Sylwia, trzy lata od niego starsza, pochodząca z rodziny niemiecko-brazylijskiej, z wykształcenia tłumaczka władająca biegle sześcioma językami. Zgodnie z wprowadzoną w 1980 roku poprawką do Aktu o Sukcesji, dziedzicem tronu jest najstarsze dziecko monarchy, bez względu na płeć. Akt o Sukcesji precyzuje, że król musi “wyznawać czystą wiarę ewangelicką, taką jaka została przyjęta i wyjaśniona w niezmienionej Konfesji Augsburgskiej i w Rezolucji z Uppsali z roku 1593”. Każdy członek rodziny królewskiej wyznający inną wiarę jest automatycznie pozbawiony prawa sukcesji. Dzieci monarchy muszą być wychowywane w Szwecji i nie mogą zmienić stanu cywilnego bez zgody rządu. Oprócz porzucenia wiary luterańskiej, członek rodziny królewskiej może więc stracić prawo sukcesji przez bycie wychowanym za granicą, zmianę stanu cywilnego bez zgody rządu lub też zostanie głową innego państwa bez zgody monarchy i Riksdagu. Następnie pragnę po krótce opisać funkcjonowanie parlamentu w Szwecji. W Riksdagu zasiada 349 posłów. 29 wieloosobowych okręgów wyborczych wybiera od 2 do 35 reprezentantów. Łączna liczba 310 miejsc rozdzielana jest pomiędzy okręgi wyborcze w oparciu o liczbę ludności zamieszkującej dany okręg. Jedynie te partie, które w skali kraju uzyskają 4 proc. głosów, otrzymują mandaty. Wraz z wyborami w 1998 roku wprowadzono system “głosów z pozytywną preferencją”. Obok głosu oddawanego na partię, wyborcy mogli odtąd wybrać także konkretnego kandydata na liście partyjnej. Jeśli liczba głosów oddana na danego kandydata wynosi przynajmniej 8 proc. całości oddanych głosów na partię w konkretnym okręgu wyborczym, wówczas ów kandydat przesuwa się automatycznie na czołową pozycję listy partyjnej. Z perspektywy wyborców jest niewątpliwą wadą systemu oddanie partiom niemal całkowitej kontroli nad listami. Mimo zaznaczającego się trendu dawania większego zakresu decyzji w ręce wyborców, pozycja partii jest wciąż niepodważalna. Jeżeli chodzi o stosunki Riksdagu z rządem. Jedną z podstawowych zasad systemu parlamentarnego jest kontrola rządu przez parlament. Od wprowadzenia parlamentaryzmu w 1917 roku aż do 1971 roku zasada, że rząd musi zrezygnować, jeśli nie cieszy się już poparciem większości parlamentarnej obowiązywała jedynie na mocy pewnego konwenansu. Częściowa reforma konstytucyjna przeprowadzona w 1971 roku dała prawne podstawy dla głosowania wotum nieufności wobec rządu. Zgodnie więc z pisaną zasadą, do obalenia rządu wymagana jest bezwzględna większość parlamentarna. Zapewnia to rządom stabilność, nawet tym nie mającym dużego poparcia w Riksdagu, jako że każde wstrzymanie się od głosu w takim przypadku oznacza de facto poparcie dla rządu w takim głosowaniu. Razem z nową konstytucją, wprowadzone zostały nowe zasady dotyczące formowania rządu. Jedną z najważniejszych cech instytucjonalnych szwedzkiej demokracji parlamentarnej jest jej tzw. “negatywny parlamentaryzm”. O ile “pozytywny parlamentaryzm” wymaga poparcia rządu przez większość parlamentu, w “negatywnym parlamentaryzmie” wystarcza tolerowanie go przez większość, niekoniecznie zaś aktywne wspieranie. W ramach tej kategorii szwedzkie zasady są niezwykłe w dwójnasób. Po pierwsze, od 1 stycznia 1975 roku głowa państwa, monarcha, został wyłączony z procesu formowania rządu. Po drugie, nieco inaczej niż w modelu wygląda procedura głosowania w sprawie osoby premiera. Wygląda to w ten sposób, że przewodniczący Riksdagu wysuwa kandydaturę, która zostaje odrzucona tylko jeśli ponad połowa posłów zagłosuje przeciw kandydaturze. Dlatego też wszyscy kandydaci proponowani przez przewodniczącego od 1975 roku aprobowani byli już w pierwszym głosowaniu. Wotum nieufności może być głosowane w odniesieniu do konkretnego ministra, ale jeśli dotyczy premiera, to cały gabinet, w wypadku jego przegranej, musi zrezygnować. Próby stosowania tej procedury w stosunku do premiera pojawiły się dotąd 4-krotnie, po raz ostatni w 2002 roku - nigdy nie były jednak skuteczne. Głosowania takie służą raczej demonstracji niezadowolenia z polityki rządu. W wypadku, gdy wynik głosowania jest przesądzony prawdopodobna jest także rezygnacja z urzędu ministra przed głosowaniem. Tak stało się np. w 1988 roku, gdy minister sprawiedliwości zrezygnował, by uniknąć usunięcia go z urzędu. W latach 90. ubiegłego stulecia wprowadzono dwie znaczące zmiany w funkcjonowaniu wewnętrznej struktury Riksdagu. Wprowadzono nową procedurę budżetową oraz komitet „EU-namnden”. Pierwsza z nich została wymuszona problemami finansowymi, związanymi z tym, że procedura budżetowa była źle koordynowana i podatna na nadmierne zwiększanie wydatków. Parlament nie podejmował dotąd decyzji w sprawie całego budżetu, a każdą jego część dyskutowano i głosowano osobno. Wszystkie liczby dodawano i powstawał budżet. Reforma to zmieniła. Riksdag uchwala teraz cele budżetowe obowiązujące przez 3 lata. Głosowanie w sprawie rocznego budżetu odbywa się na jesieni, przed rozpoczęciem roku budżetowego. Budżet podzielony jest na 27 obszarów, zaś Riksdag decyduje o limitach wydatków w poszczególnych obszarach oraz o alokacji środków w ich obrębie. Komitet „EU-namnden” powołano w związku z przystąpieniem Szwecji do Unii Europejskiej w celu monitorowania rządu w kontekście reprezentowania przezeń kraju w Radzie Unii Europejskiej. Komitet pozwala nadzorować ministrów, nie posiada jednak praw regularnego komitetu Riksdagu, czyli nie mogąc wysuwać własnych propozycji polityk czy kierować spraw na forum całego parlamentu. Konstytucja daje posłom do Riksdagu prawo zadawania ministrom pytań odnośnie kwestii objętych kompetencjami rządu. Jest to w wielu przypadkach użyteczne, gdyż zmusza danego ministra do poświęcenia uwagi konkretnej kwestii, udzielenia posłowi informacji, a czasem i do działania. Z poselskiego punktu widzenia korzystny jest też fakt przyciągnięcia uwagi mediów. Obecnie istnieją trzy formy takich pytań. Pierwsza z nich to wprowadzone w 1991 roku cotygodniowe, transmitowane przez telewizję sesje, w których pytania zadawane są ustnie, a odpowiedzi są formułowane bezpośrednio przez ministrów. Posłowie mają też prawo formułowania pytań w formie pisemnej oraz interpelacji. O ile na te pierwsze odpowiedź może być przedstawiona tylko na piśmie, o tyle te drugie mogą wywołać debatę parlamentarną. W takiej debacie możliwa jest bezpośrednia dyskusja danego posła na forum parlamentu z ministrem, w którego obszarze odpowiedzialności znajduje się dyskutowana kwestia. Następnie chciałbym przedstawić funkcjonowanie rządu szwedzkiego. Obecnie rząd liczy łącznie z premierem 22 ministrów. Konstytucja z 1975 roku pozwala premierowi mianować zastępcę, jednak możliwość ta wykorzystywana jest w praktyce stosunkowo rzadko, zaś sama pozycja ma raczej charakter jedynie honorowy. Jednocześnie jednak zaznacza się dominująca w stosunku do pozostałych pozycja szwedzkiego Ministerstwa Finansów. W zasadzie to minister finansów, który odpowiada za przygotowanie budżetu państwa, ma większe czasami niż premier, możliwości nadzorowania innych ministerstw. Jednak konstytucja daje premierowi szerokie uprawnienia odnośnie nominacji, jak i zwalniania ministrów. Poszczególni ministrowie, w przeciwieństwie do wielu innych krajów, nie stoją na czele agencji państwowych wprowadzających politykę publiczną. Podlegają one całemu gabinetowi, nie zaś konkretnym ministrom odpowiedzialnym za dany obszar. Ministrowie ci natomiast rozmawiają, konsultują się i wymieniają informacje z agencjami wdrażającymi politykę w obszarze, za który są odpowiedzialni. W praktyce mogą jednak wpływać na działania agencji choćby przez kontrolę nominacji na najwyższe stanowiska, czy też kontrolę procesu przygotowań danej linii polityk, w ramach określonych przez Riksdag. Rozwiązanie to cieszy się poparciem szerokiego spektrum partii politycznych w Szwecji. Partię polityczne po raz pierwszy partie polityczne wspomniane zostały w konstytucji w wyniku reformy, która weszła w życie z początkiem 1971 roku. Konstytucja z 1975 roku definiuje je jako “każde zrzeszenie lub grupę wyborców, która pojawia się w wyborach pod konkretną nazwą”. W podziale na partie lewicowe i prawicowe w tradycyjnym skandynawskim modelu 5-partyjnym, wyróżnić można następujące partie: Partię Lewicy, Socjaldemokratyczną Partię Robotniczą Szwecji, Partię Centrum, Ludową Partię Liberalną oraz konserwatywną Umiarkowaną Partię Jedności. Tradycyjna jest w Szwecji pewna stabilność preferencji partyjnych wyborców. Aczkolwiek, od początku lat 70. XX wieku schematy głosowania zaczynają się zmieniać. Mniej wyborców jest zdeklarowanymi zwolennikami jednej partii, zaś większa ich liczba decyduje o tym, na którą partię oddać swój głos w późniejszym etapie kampanii wyborczej. Jednocześnie zarysowuje się zjawisko rosnącej nieufności do politycznych instytucji, w tym partii, oraz do polityków w ogóle. Spada również liczba członków partii. Odsetek ludności mający legitymację partyjną był w Szwecji niegdyś bardzo wysoki, w dużej mierze dlatego, że socjaldemokraci pozwalali lokalnym związkom zawodowym rejestrować swoich członków grupowo jako członków partii. Stąd jeszcze w 1990 roku partie polityczne w kraju liczącym niewiele ponad 8 milionów ludzi miały 1,48 mln członków, zaś sama tylko Socjaldemokratyczna Partia posiadała około 1 milion. Pod presją opozycji i członków związków zawodowych socjaldemokraci zarzucili tą praktykę. W 2002 roku łączna liczba członków partii w Szwecji wyniosła 346 000, z czego 40 proc. należało do socjaldemokratów. Do tego spadku przyczynia się też niewątpliwie wspomniany spadek zaufania do polityków i polityki, a w związku z tym kłopoty z rekrutacją nowych członków.Od 1966 roku partie, które dostają się do Riksdagu są finansowane z budżetu państwa. W 1972 roku rozszerzono ich zasięg do wszystkich partii, które zdobędą 2,5 proc. poparcia w skali kraju. Nominacja kandydatów wewnątrz partii nie jest regulowana odgórnie, decydują o tym lokalne i regionalne oddziały partyjne. Obecnie na szeroką skalę przeprowadza się niewiążące prawybory, w których członkowie danej partii głosują na wstępną listę kandydatów, co ma służyć ustaleniu listy partyjnej na późniejsze wybory. Na koniec chciałbym jeszcze napisać parę słów na temat sądownictwa w Szwecji. Szwedzkie prawo, bazując na tradycji germańskiej, rzymskiej i anglosaskiej. Stanowi pewien twór pośredni, nie dający się łatwo sklasyfikować do żadnej z tych grup. System sądowniczy jest trójstopniowy. Najwyżej w tej drabinie jest Sąd Najwyższy, nieco niżej sądy apelacyjne, zaś podstawową komórkę stanowią sądy pierwszej instancji. Trójinstancyjne jest też sądownictwo administracyjne. Pierwszą instancję stanowią sądy administracyjne hrabstw, drugą administracyjne sądy apelacyjne, ostateczną instancją zaś jest Najwyższy Sąd Administracyjny. Ważną rolę pełni tradycyjnie w Szwecji także Rzecznik Praw Obywatelskich . Warto dodać, że Szwecja jest pierwszym krajem, który wprowadził ten urząd.
Spoglądając z perspektywy czasu na rozwój szwedzkiego systemu politycznego, można zauważyć, że wiele cech ma swe korzenie w czasach dość odległych. Można tu wyodrębnić pięć szczególnych okoliczności, które pomogły uformować obecny szwedzki system polityczny. Po pierwsze, z czasów średniowiecza odziedziczono tradycje samorządu lokalnego, które mimo zapędów centralizacyjnych wielu szwedzkich rządów są wyraźnie obecne po dziś dzień. Z okresu XVII-wiecznej potęgi Szwecji wywodzi się dobrze zorganizowany aparat administracji państwowej. Eksperymenty Riksdagu w XVIII wieku, który zwany w Szwecji jest “wiekiem wolności”, z systemem parlamentarnym nie przeżyły poza ten okres. Tym niemniej, pewna ciągła linia łączy zasady swobody publikacji wprowadzone przez Akt o Wolności Prasy z 1766 roku z podstawami nowoczesnego systemu wolności informacji. Z kolei wiek XIX był świadkiem zamierania starych ośrodków władzy i powstawania nowych. Powstałe w tym czasie ruchy społeczne stały się później kluczowym elementem XX-wiecznego społeczeństwa. Następnie zainicjowana wraz z procesem modernizacji kultura inżynierii społecznej ukształtowała koncepcje organizacji społeczeństwa. Z jednej więc strony samorząd lokalny, wolność obiegu informacji i ruchy społeczne, z drugiej - administracja państwowa i inżynieria społeczna reprezentują na szwedzkim gruncie powracający w teorii politycznej konflikt pomiędzy wolnością i ładem. W Szwecji udało się jednak w dużym stopniu pogodzić elementy demokratyczne i egalitarne z silnym, scentralizowanym państwem.

BIBLIOGRAFIA:

1. Dębiec Krzysztof, System polityczny Szwecji, [dostęp 14.01.2012], http://www.psz.pl/tekst-2330/System-polityczny-Szwecji.
2. O. Petersson: Swedish Government and Politics, Stockholm 1994.
3. Żmigrodzki Marek, Dziemidok-Olszewska Bożena, Współczesne systemy polityczne, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa 2011.
4. Konstytucja Szwecji, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1991r.