Dyskusja na temat przyczyn upadku państwa polskiego, istniejącego przeszło osiem wieków, toczy się po dzień dzisiejszy. W ciągu tego czasu, powstało wiele nie jednoznacznych hipotez wynikających z faktu, iż nie istniała jedna główna przyczyna, która spowodowała zniknięcie Polski na 123 lata z map Europy. Od 1918 r. trwają dyskusję, na temat okoliczności odzyskania niepodległości. Przekonania, publicystów i historyków, na temat upadku i odrodzenia się Polski, diametralnie się różnią. Uczonym badaczom, jak i czytelnikom ich dzieł, zdarza się przykładać całkiem inną miarę do historii upadku Polski, a inną do jej zmartwychwstania. W niniejszej pracy, skupiam uwagę na naszych drogach wiodących do odzyskania niepodległości. Nie możemy pominąć elementów zewnętrznych, czynników międzynarodowych. Cofając się do czarów historycznych, możemy zauważyć, iż przywódcy, w zmieniających się okolicznościach, mieli różne wyobrażenia na temat postępowanie, aby w ich skutku odzyskać utraconą niepodległość. Możemy również zauważyć, że nasz naród, w chwilach niewoli, nie zawsze był gotowy do walki o wolność. Szlachta, czy też inteligencja, podejmowała większe polityczne ryzyko, w przeciwieństwie do ,, wielkich posiadaczy”. Świadomość narodowa, prędzej dotknęła tak zwane warstwy oświeceniowe, niż lud. W całym okresie niewoli, istniały ugrupowania, które się z nią nie godziły i zawzięcie szukały dróg wyjścia. W ciągu całego XIX w. rozważane były różne drogi, mające prowadzić do niepodległości. Sejm konwokacyjny, obradował od 17.05.1764r. Jego decyzje podejmowane były większością głosów. Przeprowadził od reformy, dotyczące podporządkowania miejskiej gospodarki oraz ujednolicały miary i wagi a także reformowały pocztę. Sejm uchwalił również około 180 ustaw. W XVII w. między dwoma obozami magnackimi, a dokładniej Potockim i Czartoryskim, dochodziło do rywalizacji, o znaczenie i wpływy z czym spokrewniony był główny nurt walki politycznej o władze i projekty reform. W latach 1738 – 1752, Czartoryscy spokrewnieni z Poniatowskimi, Sapiehami i Ogińskimi opowiadający się w polityce zagranicznej za Rosją i Austrią, aby wzmocnić władzę państwową, dążyli do przeprowadzenia reform skarbowo wojskowych. Dążyli do reform, które zmieniły by zasady funkcjonowania sejmu, chcieli wzmocnić rząd, i pozbawić szlachtę praw politycznych oraz ograniczyć liberum veto. Przeciwnikami jakichkolwiek reform, dążąc do utrzymania ustroju politycznego który nadal panował, byli Potoccy, którzy stali na czele obozu republikańskiego. W polityce zagranicznej, kierowali się na Prusy, Szwecję, Turcję oraz Francję. Po śmierci August III, rozpoczęła się walka o władze. Po wsparciu, przez Rosję, udało się Czartoryskim, pokonać Potockich. Program Czartoryskich, nie mógł być do końca zrealizowany, gdy 6 września, 1764r. wybrano na króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Jednak sejm konwokacyjny, wprowadził większość ich reform, co prowadziło do unowocześnienia i wzmocnienia państwa. Reformy, zostały poddane ostrej reakcji opozycji wewnętrznej, i państw ościennych, a przede wszystkim Rosji. W marcu, 1767 roku. zawiązano konfederację innowierców w Słucku i Toruniu, z inicjatywy ambasadora Rosji Rempina, aby zmusić króla Stanisława Poniatowskiego do posłuszeństwa, i uaktywnić konserwatywną opozycję. Z jego inicjatywy, zawiązano również konfederacje katolików w Radomiu w celu obrony ,, złotej wolności”, oraz lojalności wobec Katarzyny II. Od 6 października 1788 roku, do 29 maja 1792 roku, miały miejsce obrady Sejmu Wielkiego. Marszałkami byli S. Małachowski i K. N. Sapieha. Reformy odgrywały ważną rolę, w przekształceniu Polski w szlachecko - burżuazyjną monarchię parlamentarną. Główną rolę w reformach odgrywało stronnictwo patriotyczne. Wywołały jednak one ostrą reakcję wewnętrzną i państw ościennych. Przywrócenie starego porządku, oraz obalenie reform Sejmu wielkiego, miało nastąpić w skutku mającej miejsce w 1792 roku, konfederacji targowickiej oraz wojny z Rosją. O podjęciu decyzji, o zwiększeniu wojska do 100 tys, i przeznaczeniu na jego utrzymanie tak zwaną ofiarę 10 grosza, podjęto na jednej z pierwszych sesji sejmu. Postanowiono również, iż wielkie dobra biskupstwa krakowskiego, , 50% dochodów z królewszczyzn, 20% dóbr kościelnych, , a z dóbr szlacheckich 10%. przypadnie na rzecz skarbu państwa. Jednak w wyniku samodzielnego określeniach swych dochodów po przez podatników, okazało się to nie wystarczające. W skutku część podatków przeznaczono na miasta a liczbę wojsk ograniczono do 65 tys. 3 maja. 1791 r. uchwalono Konstytucję, która zniosła unię i połączyła Koronę ( Polskę) i Litwę. Wprowadzono podział władzy, na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą, wobec myśli Monteskiusza. Zdegradowano wolną elekcję, przywrócono dziedziczność monarchii w obrębie dynastii saskich Wettinów. Władza wykonawcza, została przyznana królowi, przy pomocy Straż Praw, składających się z prymasa, następcy tronu, marszałka sejmu oraz pięciu ministrów. Powołane zostały dwa trybunały, sądy ziemiańskie, sądy komisji rządowych i porządkowych. Sądy miały funkcjonować przez cały rok. Powstanie Kościuszkowskie, rozpoczęło 24 marca 1794 roku a 4 kwietnia, pod Racławicami, odnieść sukces, udało się Tadeuszowi Kościuszce. 7 maja 1794 roku. wydał Uniwersał Połaniecki, dotyczył on powołania chłopów do walki. Obniżył również o połowę pańszczyznę a tym co zostali powołanie do armii, aż do czasu powrotu do domu, zniósł ją całkowicie. Gwarantował, że jeżeli chłop wypełnia swoje obowiązki wobec pana, nie zostanie usunięty z użytkowanej ziemi. Uniwersał ograniczał również poddaństwo chłopów, mogli oni opuścić wieś, natomiast w zamian za to, musieli odrobić pańszczyznę, lub opłacić czynsz. Nowe jednostki administracyjne, podlegające komisją porządkowy, miały nadzorować, przestrzeganie postanowień Uniwersału. Miały obejmować aż do 1200 gospodarstw. Oznaczało to koniec sprawowania władzy sądowej dziedzica nad chłopem. Zadaniem dozorców, było rozstrzyganie sporów między chłopem a dziedzicem. W razie odwołania się od decyzji dozorcy, konflikt rozstrzygać miała Wojewódzka Komisja Porządkowa.
Skutkiem rozbiorów, prócz pozbawienia Polski własnej państwowości, czy ograniczenie życia politycznego, było również cofnięcie procesów kształtowania się rynku narodowego i innych zmian w kierunku kapitalizmu. Następnym skutkiem było zahamowanie rozwoju kulturalnego i gospodarczego. Miało to niekorzystny wpływ na szkolnictwo, życie naukowe czy piśmiennictwo. Dzięki wysiłkowi całego społeczeństwa, udało się udaremnić plany wynarodowienia Polaków. Państwom zaborczym, rozbiory umożliwiły szybki rozwój gospodarczy i ludnościowy co miało wpływ na poszerzenie swoich możliwości. Rosja, po przesunięciu granic na zachód, miała ułatwione prowadzenie interwencji ws. środkowo i zachodnioeuropejskie. Sprawa polski stała się jednym z najistotniejszych problemów europejskich XIX wieku i pierwszych dziesięcioleci XX wieku. Na mocy decyzji Kongresu Wiedeńskiego, w 1815r, powstało Księstwo Warszawskie. W jego skład wchodziło 8 województw: krakowskie, sandomierskie, lubelskie, kaliskie, płockie, mazowieckie, podlaskie i augustowskie. Liczyło ono 128 tys. km2 z ludnością 3,2 mln w 1816 roku (4,1 mln w 1829 roku). Celem Cara Aleksandra, było przejęcie Księstwa Warszawskiego, jednak pozostałe mocarstwa doprowadziły do okrojenia Księstwa, o Wielkopolskę, zwróconą Prusom i Kraków, który następnie przekształcono w Wolne Miasto. Ustrój konstytucyjny nowego państwa, oraz związanie go z unią personalną z Rosją, gwarantował Układ Wiedeński. Konstytucja, napisaną przez Adama Czartoryskiego, nadał Aleksander I. 27 listopada 1815 roku. Władza ustrojowa, stanowiona była przez króla i 6 ministrów. Każdy car miał być zarazem królem polskim, wspólnotą też miała być polityka zagraniczna wyniku czego, nie powstała polska służba dyplomatyczna. Do zadań monarchy należało : dowodzenie nad polskim wojskiem, pełnienie inicjatywy ustawodawczej, prawo veta wobec uchwał sejmu które sam zwoływał. Konstytucja gwarantowała podstawowe prawa obywatelskie, zwane cywilnymi. Obejmowały one ogół ludności z wyłączeniem żydowskiej. Składały się na nie: wolność osobista, nietykalność osoby i własności, wolność wyznania i druku. Dostęp do urzędów zastrzeżono dla Polaków. Konstytucja gwarantowała podstawowe prawa obywatelskie, zwane cywilnymi. Obejmowały one ogół ludności z wyłączeniem żydowskiej. Składały się na nie: wolność osobista, nietykalność osoby i własności, wolność wyznania i druku. Dostęp do urzędów zastrzeżono dla Polaków.