Juliusz Słowacki jako romantyk oraz Bolesław Prus skłaniający się bardziej ku pozytywizmowi, przedstawiają i oceniają w swych utworach cywilizację zachodnioeuropejską. Tytułowy bohater dramatu Słowackiego Kordian i główna postać „Lalki” Stanisław Wokulski odbywają podróż konfrontującą ich dotychczasowe poglądy wyrosłe z epoki, w której przyszło im żyć.

Wokulski w czasie swej podróży do Paryża stara się objąć w ramy i logiczną całość plan tego miasta. Stwierdza, że pomimo pozornego chaosu i nieładu, całość widziana z góry podczas jego lotu balonem nabiera nowych kształtów. Dziwi się przede wszystkim ludziom, którzy budując to miasto, mimo braku porozumienia zdolni byli wznieść i ukazać światu tak dostojny styl, który teraz kwitnie na jego oczach. Dostrzega, że „praca milionów ludzi (…) wydaje te same skutki, co praca pszczół budujących regularne plastry”. Podziwia to, że każda jednostka dawała i nadal daje z siebie wszystko i pozostawia swym następcom dorobek godny kontynuacji i rozwoju. Hale centralne, fabryki odzieży i sprzętów, galerie, muzea i gabinety, powozy, teatry i widowiska, biblioteki to wszystko stanowi pracę nad szczęściem we wszystkich kierunkach. Wokulski stwierdza, że to „treść życia paryskiego”. „Tym sposobem Paryż jest arką, w której mieszczą się zdobycze kilkunastu, jeżeli nie kilkudziesięciu wieków cywilizacji”. Podróż do Francji była dla Wokulskiego pewnego rodzaju odskocznią od życia codziennego, a także interesów związanych z prowadzeniem sklepu i spółki handlowej, a chyba przede wszystkim pewnego rodzaju izolacją lub odpoczynkiem od osoby panny Izabeli Łęckiej.

Kordian natomiast podróżując po Europie spotyka się z czymś zupełnie innym. W czasie swej wizyty w parku rozmawia z dozorcą pobierającym opłaty za zajęte miejsca. Osoba ta poucza Kordiana, że za sumę, którą zapłacił powinien usadowić swoje nogi na innym krześle, a kapelusz położyć na jeszcze innym tuż obok. Podróż Kordiana stanowi dla niego pewnego rodzaju metamorfozę i przygotowanie do podjęcia próby zgładzenia cara. Jest to dla niego etap przemiany wewnętrznej. Postanawia poświęcić się dla ogółu i dobra wszystkich.

Podsumowując, warto zwrócić uwagę na to, że obraz kultury i cywilizacji zachodu Europy z punktu widzenia romantyka Juliusza Słowackiego wyraźnie odbiega od stanowiska pozytywisty Aleksandra Głowackiego. Przede wszystkim bohaterzy książek tych autorów zwracają uwagę i dostrzegają zupełnie inne rzeczy. Skupiają się na odmiennych ideałach i czerpią z nich inne wnioski życiowe.