1753), Dawid Hume ( 1711 – 1776) oraz Jeremy Benthan (1748 – 1831). Pewna odmienność filozofii brytyjskiego Oświecenia wynikała w dużym stopniu z istniejącej wówczas sytuacji społeczno – politycznej, związanej m. in. ze skutkami „ wspaniałej rewolucji”, która zakończyła długą walkę o ustanowienie w Anglii ustroju parlamentarnego. Dlatego myśliciela angielscy skoncentrowali się na wyjaśnieniu i usprawiedliwieniu istniejącego już „społeczeństwa obywatelskiego”, które uważali za najwyższą fazę społecznego postępu. Pierwszy z przedstawicieli John Locke (29 sierpnia 1632 w Wrington, zm. 28 października 1704 w Oates ) – angielski filozof, lekarz, polityk, politolog i ekonomista. Najważniejsze dzieła: Rozważania dotyczące rozumu ludzkiego Dwa traktaty o rządzie Listy o tolerancji

John Locke wiążąc sprawy wojny i pokoju z określoną organizacją życia społecznego podkreślał, że podstawą ładu panującego w społeczeństwie i w stosunkach międzynarodowych jest własność prywatna, będąca prawem naturalnym wcześniejszym od państwa, które powołano dla jego ochrony. Jeżeli państwa stworzą należyte warunki, w których zasady te będą przestrzegane a człowiek będzie mógł być w pełni aktywny, wówczas będzie można mówić o względzie harmonijnym rozwoju stosunków wewnątrzpaństwowych i międzynarodowych. Dla pełnego zrozumienia istoty tych i innych zjawisk społecznych konieczne jest zrozumienie istoty wolności i konieczności. Swoje rozważania, na ten temat, podsumowuje tak, że „ wolność to moc działania albo niedziałania, zależnie od tego jak umysł decyduje.” Autor zdecydowanie opowiada się za wolnością ludzi we wszystkich jej wymiarach: cielesnym, duchowym i społecznym. Ubolewając nad tymi , którzy muszą działać „ z konieczności i pod przymusem”, co przeszkadza im w zdobyciu szczęścia. Postuluje postawę aktywistyczną, sprzyjająca wolności, która gwarantuje szczęśliwość ludzi. Locke twierdzi, że „ państwa tego świata zawdzięczają swój pokój, bezpieczeństwo i wolność dalekim od scholastyki mężom stanu”, a wiec mądrym rządom, jednocześnie podkreślając znaczenie pracy, rzemiosła, sprawiedliwego podziału własności uzyskanej dzięki własnej działalności. W jego refleksji na temat bezpieczeństwa i szczęścia ludzi wyraźny jest wątek aksjologiczny, oceniając pewne zjawiska jako słuszne lub niesłuszne. Do tych pierwszych czyli cnót zalicza m.in. przyjaźń, miłość do innego człowieka, sprawiedliwość, prawdę męstwo, równość dotrzymywanie umów. Za „występek” uważa natomiast m.in. morderstwo, pijaństwo, kłamstwo, zabór cudzej rzeczy, niedotrzymanie umów, gdyż są one sprzeczne z zasadami prawa boskiego, państwowego i „prawa opinii”. Uważa, że cnoty powinny być odpowiednio nagradzane, a zadaniem państwa jest ochranianie życia, wolności i własności tych ludzi, którzy pozostają w zgodzie z prawem, podczas gdy występki powinny podlegać karom, polegającym na przykład, na pozbawieniu mienia, wolności lub życia. Stwierdzeń nie odnosi bezpośrednio do spraw wojny i pokoju, choć w jego pracach spotkać można nieliczne wypowiedzi na ten temat. Słowami „rabunek, morderstwo, gwałty – oto uciechy ludzi uwolnionych od obawy kary i potępiających osądów” zdaje się potępiać poczynania żołnierzy plądrujących miasta po ich zdobyciu. W jego przekonaniu postępowanie wojsk powinno być regulowane prawem, a w armii powinna panować surowa dyscyplina, posłuszeństwo wobec przełożonych, poczucie odpowiedzialności za popełnione czyny.

David Hume ( 7 maja 1711 w Edynburgu – 25 sierpnia 1776 w Edynburgu) - filozof, pisarz i historyk urodzony w Szkocji, wychowany w Anglii, żyjący we Francji i w Anglii. Jego główne dzieło to: Traktat o naturze ludzkiej. Dawid Hume usiłował poznać i udoskonalić istniejące stosunki społeczne dzięki poznaniu natury ludzkiej. Dla rozważań o sprawach wojny, pokoju i bezpieczeństwa istotne jest jego przeświadczenie, że filozofia i nauka powinny być wiedzą o życiu, wskazującą człowiekowi cel i drogi prowadzące do realizacji, o jego naturze, zdolnościach umysłowych, stosunku do innych ludzi. Zdaniem angielskiego filozofa natura okazała się „ okrutna” dla człowieka, obciążyła go bowiem niezliczonymi potrzebami i pragnieniami, które musi zaspokoić w sposób konieczny dla swojej egzystencji, a równocześnie dała mu skromne środki na zaspokojenie tych potrzeb, co mogło i często prowadziło do wrogości i waśni miedzy ludźmi. W przekonaniu Hume’a ludzie powoli zdobywali doświadczenie wskazujące, że pożądane dobra są zbyt rzadkie aby były każdemu tak samo dostępne, a kierowanie się egoistycznymi względami może prowadzić do wspomnianych wrogości, waśni i wojen. Wskazywał on równocześnie, że doskonałość moralna polega nie tylko na zapewnieniu przyjemności o korzyści samemu sobie, ale i na osiąganiu tego, co pożyteczne dla nas i dla innych. Tylko wtedy panować może harmonia społeczna i sprawiedliwość, gwarantujące „ pokój społeczny”. Hume’a uważa, że w zorganizowanym społeczeństwie konieczna jest silna i kompetentna władza, bezpośrednio zainteresowana obroną sprawiedliwości. „ Urzędnicy państwowi” – królowie, ministrowie, władze niższego szczebla, którzy zajmują neutralną pozycję w stosunku do obywateli, są zainteresowani w przestrzeganiu zasad, które gwarantują istnienie społeczności, a w tym samym ich własne trwanie. Kiedy ludzie dostrzegli już, że władza konieczna jest , by zachować pokój – by w sposób konsekwentny kierować życiem gospodarczym i politycznym kraju, by czuwać nad rozwojem handlu i rzemiosła, umacniać miasta, budować floty, zawierać sojusze, dbać o bezpieczeństwo państwa i jego obywateli, decydować o sprawach wojny i pokoju – wówczas stali się świadomi wynikających stąd korzyści i zdecydowali się na posłuszeństwo wobec zwierzchności. Ale gdy powołana władza nie zapewnia owego bezpieczeństwa i zamiast ochrony obywateli sama zaczyna uciskać naród i gdy staje się to nie do zniesienia, wówczas lud nie jest już zobowiązany do posłuszeństwa. Hume przyznaje ludowi prawo do oporu w obronie zagrożonej wolności i bezpieczeństwa, w skrajnych przypadkach nawet przy użyciu broni aprobuje ideę rewolucji społecznej – choć sam nie stosuje tego pojęcia. Wyróżnia również wojny domowe lecz nie wymienia ich dokładnych przyczyn, często wiąże je z warunkami zewnętrznymi ( np. z upadkiem rządu w trakcie wojny zewnętrznej), do źródeł owych konfliktów zalicza nieprzestrzeganie wymienionych wyżej praw sprawiedliwości, chciwość, żądzę sławy, dążenie do zdobycia dóbr współobywateli itp. Wiele uwagi poświęca wojnom zewnętrznym, nazywając wojnami z obcymi. Jego zdaniem są one prowadzone między członkami różnych społeczności, a ich źródłem są najczęściej „ ambicje i egoizm” narodów, dążących do podporządkowania sobie innych ludów, do zdobycia ich bogactw, terytoriów itp. Dlatego też państwo powinno być dobrze przygotowane do jej prowadzenia, powinno posiadać wyszkoloną i należycie wyposażoną armię rozbudowane umocnienia obronne, do czego konieczny jest należyty stan gospodarki. Angielski filozof nie dokonuje wyraźnego podziału wojen zewnętrznych na agresywne i obronne, na sprawiedliwe i niesprawiedliwe, ale pośrednio jest on widoczny w jego dziełach. Hume aprobuje wojny obronne mówi o konieczności kształtowania cnót użytecznych w takich wojnach ( męstwa, odwagi, bohaterstwa), o humanitarnym postępowaniu z jeńcami. W hierarchii wartości istotnych stosunków między państwami i narodami wyraźnie sytuuje pokój, pomoc wzajemną, wymianę gospodarczą i handlową. Stosunki te, podobnie jak stosunki miedzy obywatelami poszczególnych państw powinny być regulowane prawami narodów, czyli zespołem reguł regulujących m.in. nietykalność i świętość osób ambasadorów, wypowiedzenie wojny, powstrzymywanie się od użycia broni zatrutej. Hume wyróżnia trzy podstawowe prawa sprawiedliwości: stałość posiadania, przenoszenie posiadania za zgodą posiadania oraz spełnianie przyrzeczeń. Tam gdzie nie ma stałości posiadania dóbr (własności prywatnej) – tam musi trwać wojna. Tam gdzie nie działa prawo przenoszenia własności, tam nie ma handlu. Gdzie nie są dotrzymywane przyreczenia – nie ma pewnych lig ani sojuszów. Jeremy Benthan - ur. 15 lutego 1748 w Londynie, zm. 6 czerwca 1832 tamże. Angielski prawnik, filozof i ekonomista. Jego główne prace to: Wprowadzenie do zasad moralności i prawodawstwa Zasady prawa międzynarodowego Sformułował tezę, która odnosi się także do problemów wojny i pokoju „ jeśli masz warunki przyczyniaj się do maksymalizacji szczęścia i minimalizacji cierpień. Nawoływał by eliminować wszelkie warunki rodzące wojny i powodowane przez nie szczęścia i by równocześnie czynić wszystko co możliwe do zachowania pokoju – warunku koniecznego bezpieczeństwa i szczęścia ludzi. Dążąc do poznania prawdziwych źródeł wojny przeciwstawia się dotychczasowym teoriom, wedle których są one albo „ dziełem opatrzności” albo rzekomo agresywnej „ natury ludzkiej” itp. Jego zdaniem takie podejście zaciemnia rzeczywiste przyczyny wojen i tym samym utrudnia bądź uniemożliwia w ogóle ich eliminację i budowania stosunków pokojowych. Poszukiwał odpowiedzi na dwa zasadnicze pytania „ co jest i jak jest” – jakie są rzeczywiste przyczyny wojen i pokoju jaka jest ich istota i charakter, rodzaje i funkcje społeczne oraz skutki. „ co i jak powinno być” – tzn. jak można stosować ową zasadę maksymalizacji szczęścia i minimalizacji cierpień, jak urzeczywistnić pokój i jak go ochronić. Dla niego wyjaśnienie czynników wojno twórczych w życiu społecznym pozwoli na podjęcie racjonalnych działań zmierzających do ich eliminacji i ustanowienia pokoju. Zdaniem Benthana wojny są rezultatem ścierania się interesów ( ekonomicznych, politycznych i innych) różnych państw, dążności do pomnażania bogactw materialnych co prowadzi do realizacji militarnej między poszczególnymi państwami. Przejawia się to w podejmowaniu działań służących zdobyciu przewagi wojskowej jednych państw nad innymi, tworzeniu i rozwijaniu jak najliczniejszych i najnowocześniejszej uzbrojonych i wyposażonych armii, a także teorii ( strategii i taktyki) walki. Działania te mają charakter destruktywny, odbywają się kosztem społeczeństw, obniżają poziom życia cywilizacyjnego i kulturalnego, przyczyniają się do powstania napięć międzynarodowych, co utrudnia współpracę między państwami i narodami. Dlatego należy im przeciwdziałać i stwarzać warunki dla budowania pokoju, sprzyjającego rozwojowi handlu, wymianie dóbr materialnych, duchowych itp. Benthan zastanawia się nad drogami, sposobami i środkami budowy trwałego pokoju, wysuwa m.in. ideę umowy społecznej między różnymi narodami, będącymi podmiotami zbiorowymi mogącymi wyeliminować wojnę ze stosunków wzajemnych. W wyniku tej umowy strony dobrowolnie zobowiązały się do „złożenia broni i rozpuszczenia armii”. By to osiągnąć należy znaleźć jakąś uniwersalną zasadę, możliwą do przyjęcia przez wszystkich. Postuluje o zastąpienie rywalizacji ekonomicznej współpracą gospodarczą i handlową; wyeliminowanie rywalizacji militarnej i rozbrojenie co oznacza przeznaczenie w ten sposób oszczędności na potrzeby pokojowego rozwoju państw i narodów; rozbudowywanie systemu zaufania poprzez wzajemne powiadamianie się o stanie, wyposażeniu i uzbrojeniu wojsk – autor zdawał sobie sprawę z tego, że proponowane rozbrojenie jest długotrwałym procesem, dlatego przed jego urzeczywistnieniem konieczne jest zaufanie oparte na zasadzie w miarę proporcjonalnego bezpieczeństwa wszystkich podmiotów umowy międzynarodowej. Opowiada się za powołanie międzynarodowego „ Trybunału Sprawiedliwości” czy „ Trybunału Pokoju”, w którym zasiadaliby przywódcy państw oraz najbardziej znane autorytety intelektualne i moralne, a zdaniem którego byłoby nie tylko pokojowe rozstrzyganie sporów między państwami i narodami, ale także ocenianie zasadności bądź bezzasadności ataku jednego państwa na drugie; systematyczne zwoływanie międzynarodowych, regionalnych i krajowych kongresów pokoju poświęconych nie tylko analizie istniejącej sytuacji międzynarodowej, źródeł zagrożeń, ale także prognozowaniu przyszłych wydarzeń, wypracowanie środków zapobiegających wybuchowi nowych wojen; położenie kresu zjawisku, które dziś określamy mianem „ wyścigu zbrojeń”, tj. zaniechaniu innowacji naukowo – technicznych w dziedzinie militarnej. Podsumowując moim zdaniem w brytyjskiej myśli oświecenia najaktualniejsze są poglądy Jeremygo Benthana chociażby jego stwierdzenia dotyczące m.in. źródeł i skutków wojny oraz korzyści wynikających z pokoju jak i wiele wskazań dotyczących dróg, sposobów i środków budowania i ochrony pokoju, świadczy o głębokich zdolnościach prognostycznych Benthana. Wiele jego wskazań doczekało się realizacji. W swoich poglądach Hume walczył o najważniejsze wartości ludzkie – wolność, sprawiedliwość, pokój prawdę, bezpieczne i dostatnie życie co stawia go w rzędzie wybitnych humanistów i czyni go również aktualnym do dziś.