Mechanizm interwencji i reagowania kryzysowego i stabilizacja: typologia działań interwencyjnych, typologia działań kryzysowych

1. Wyjaśnienie pojęcia kryzys

Rozważania dotyczące mechanizmów interwencji i reagowania kryzysowego należy rozpocząć od wyjaśnienia pojęcia kryzys. Chodzi tu o definicję odnoszącą się do kryzysu pojmowane przez środowisko międzynarodowe jak i krajową wykładnię pojęcia. Kryzys, przyjmując najogólniej to sytuacja braku stabilizacji, sytuacja niepewności i swego rodzaju poczucie wystąpienia zagrożenia. Encyklopedia Powszechna podaje, że kryzys to przesilenie, moment rozstrzygający, okres przełomu, załamanie się dotychczasowej linii rozwoju . Podobnie zagadnienie to jest formułowane przez Słownik Języka Polskiego. Kryzys, jak piszą W. Kitler i J. Gryz, jest identyfikowany z wieloma dziedzinami działalności praktycznej i naukowej. Odnosi się w głównej mierze, do zagrożeń i wyzwań systemów politycznych, integralności terytorialnej, stabilności ekonomicznej, życia i zdrowia ludzi, dóbr i środowiska. Wiąże się go również z problemami natury społecznej, religijnej, etnicznej i narodowościowej . Można jednak zauważyć pewną zgodność opinii, iż kryzys jest tożsamy z pewnym punktem zwrotnym, przełomowym; to moment rozstrzygający. Może również być definiowany jako jakościowa zmiana układu lub zmiana w układzie . Pojęcia kryzysu, sytuacji kryzysowej oraz zarządzania kryzysowego definiowane są różnie. Jest to uzależnione od dziedziny czy dyscypliny naukowej, która podejmuje tę tematykę. Inaczej do pojęć tych podchodzą specjaliści z zakresu nauk politycznych, zupełnie odmiennie prawnicy, a jeszcze w inny sposób są te pojęcia definiowane przez nauki wojskowe. Najprostszym podziałem kryzysów w środowisku międzynarodowym jest podział na kryzysy militarne, społeczne, energetyczne czy gospodarcze. G. Pieńkowski stwierdza, że kryzysy militarne pod koniec pierwszej dekady XX wieku zaczęły być przeplatane kryzysami społecznymi, energetycznymi i gospodarczymi – obejmującymi swoim zasięgiem, nie tylko pojedyncze państwa, ale całe kontynenty i organizacje międzynarodowe. Na przykład światowy kryzys finansowy dotknął zarówno państwa członkowskie Unii Europejskiej jak i Stany Zjednoczone, doprowadzając większość tych państw do wieloletnich, znacznych spadków PKB. Z kolei w przypadku państw trzeciego świata znacząco zwolnił wzrost PKB. W wyniku kryzysu gospodarczego i związanego z nim coraz większego spadku poziomu życia w państwach zamożnych i zahamowania wydostawania się z biedy mieszkańców państw niezamożnych mamy do czynienia ze wzrostem niezadowolenia społecznego w większości państw świata, powstawaniem kryzysów społecznych, ludzi nie będących w stanie zaspokoić nawet podstawowych potrzeb . A. Kurkiewicz zalicza do kryzysu takie czynniki jak:  czynniki losowe;  problemy techniczne;  błędy ludzkie;  błędne decyzje osób na wyższych szczeblach zarządzania . W czasie kryzysu ma się do czynienia ze skróconym do minimum czasem podejmowania decyzji, jak również niewielkimi możliwościami przewidywalności zdarzeń, występuje także wysoki stopień niepewności. Oprócz pojęcia „kryzys” w literaturze i praktyce życia codziennego używa się terminu „sytuacja kryzysowa”. Przyjmuje się, że jeżeli kryzys jest zerwaniem istniejącego układu (stanu rzeczy, systemu, porządku) prowadzącym do zmiany jego struktury, to zjawisko owego zerwania określa się mianem sytuacji kryzysowej . Sytuacją kryzysową jest zespół okoliczności zewnętrznych i wewnętrznych, które wpływają na dany układ (system) w ten sposób, iż zaczyna się w nim i jest kontynuowany zmienny proces. Rezultatem tego jest zachwianie równowagi, a następnie jej przywrócenia, dzięki podjętym środkom regulacji (nadzwyczajne działania). Sytuacja kryzysowa jest zazwyczaj następstwem nagłych nieprzewidywalnych zdarzeń w sferze natury lub techniki . Z pojęciem kryzysu jest związane pojęcie, które oznacza ogół działań podejmowanych na wypadek pojawienia się kryzysu. Jest to „zarządzanie kryzysowe”. Termin powyższy stanowi skrót od poprawniejszego „zarządzania w sytuacjach kryzysowych”. Słownik AON podaje, że zarządzanie w sytuacjach kryzysowych to reagowanie na nadciągający lub trwający kryzys i usuwanie jego skutków w cyklu zdarzeń i czynności, od przewidywania i planowania antykryzysowego wraz z reagowaniem na codzienne zdarzenia aż po zakończenie odbudowy ze zniszczeń . Termin zarządzania kryzysowego był i jest także przedmiotem zainteresowania naszego ustawodawcy. W projektach ustaw o bezpieczeństwie obywatelskim z dnia 28 kwietnia oraz 27 maja 2003 roku zaproponowano, by zarządzanie kryzysowe rozumieć jako (…) uporządkowaną działalność polegającą na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym lub przejmowaniu nad nimi kontroli i kształtowania ich przebiegu w drodze zaplanowanych działań oraz na odtworzeniu zasobów lub przywróceniu im ich pierwotnego charakteru . Obecnie obowiązująca w Polsce ustawa o zarządzaniu kryzysowym przyjmuje, że zarządzanie kryzysowe to działalność organów administracji publicznej będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych, usuwaniu ich skutków oraz odtwarzaniu zasobów i infrastruktury krytycznej.

2. Mechanizm interwencji i reagowania kryzysowego w UE

Z punktu widzenia Unii Europejskiej jako wspólnoty państw, które mają za zadanie wspólnie radzić sobie z wyzwaniami bezpieczeństwa za kryzys można uznać zagrożenie dla podstawowych wartości, dlatego jasne jest, że nie jest możliwe stworzenie wyczerpującej listy takich zagrożeń. W różnych instytucjach UE termin „kryzys” długo pozostawał zarezerwowany niemal wyłącznie dla zagrożeń, które pojawiały się poza granicami UE. Pozostałe zagrożenia pozostawiano niejako „w gestii” państw członkowskich (aby same odpowiednio je zakwalifikowały) lub klasyfikowano jako inne kategorie zjawisk (pod innymi nazwami). Ostatnio termin kryzys coraz częściej pojawia się nie tylko w kontekście zagadnień wojskowych i bezpieczeństwa. Nie jest wobec tego zasadne rozgraniczanie zarządzania kryzysowego w dziedzinach nie-wojskowych (tzw. „low politics”) i wojskowych, związanych z polityką bezpieczeństwa w II filarze („high politics”) zważywszy, że kryzysy nie-wojskowe mogą eskalować w kwestie o wysokim priorytecie politycznym, z kolei kryzysy w dziedzinie bezpieczeństwa rzadko obejmują wyłącznie militarne kwestie . Unia Europejska jest aktywna we wszystkich fazach zarządzania kryzysowego, począwszy od zapobiegania kryzysom, a zakończywszy na reagowaniu i wsparciu odbudowy po sytuacji kryzysowej . W Unii Europejskiej wyróżnia się cztery poziomy planowania zarządzania kryzysowego:

1. poziom polityczno-strategiczny (instytucje Unii Europejskiej),
2. poziom strategiczny (dowództwo operacji Unii Europejskiej dla operacji wojskowych, Departament Zarządzania Kryzysowego i Planowania dla misji cywilnych),
3. poziom operacyjny (dowództwo sił Unii Europejskiej, Grupa Planowania i Prowadzenia Misji Cywilnych dla misji cywilnych),
4. poziom taktyczny (dowództwa komponentów i poniżej) . Planowanie na wszystkich czterech poziomach musi być ze sobą ściśle powiązane. Planowanie wojskowe Unii Europejskiej na poziomie polityczno-strategicznym jest prowadzone przez Departament Zarządzania Kryzysowego i Planowania oraz Sztab Wojskowy Unii Europejskiej nadzorowany przez Komitet Wojskowy Unii Europejskiej. W planowaniu tym są określane opcje wojskowe, obejmujące pełne spektrum zadań wynikających z Traktatu o Unii Europejskiej i Europejskiej Strategii Bezpieczeństwa. Faza 1 występuje jeszcze przed pojawieniem się kryzysu. Działania fazy 1 obejmują monitorowanie zagrożeń, analizę sytuacji i wczesne ostrzeganie. Na początku każdej prezydencji Rada Unii Europejskiej przyjmuje listę zagrożeń, która jest okresowo uaktualniana przez Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa. Odpowiednie służby unijnych państw członkowskich oraz Komisja Europejska prowadzą regularny monitoring sytuacji w rejonach zainteresowania Unii Europejskiej, połączony z wymianą informacji na forum Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa oraz na innych forach, wynikających z geograficznego położenia państw i tematycznych grup roboczych. Jednocześnie na forum Komitetu Wojskowego Unii Europejskiej odbywają się konsultacje wojskowe w zakresie zapobiegania konfliktom i potencjalnej konieczności reagowania kryzysowego. Komitet Wojskowy Unii Europejskiej dokonuje ocen ryzyka wystąpienia sytuacji kryzysowych, zapewnia doradztwo wojskowe i przedstawia w tym zakresie swoje propozycje Komitetowi Politycznemu i Bezpieczeństwa.

Faza 2 – wystąpienie sytuacji kryzysowej (projekt koncepcji reagowania kryzysowego) - w chwili zaistnienia sytuacji kryzysowej zostaje zintensyfikowany proces pozyskiwania informacji. Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa określa szczególne obszary, których pozyskiwanie informacji ma dotyczyć. Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa posiada dostęp do wszystkich źródeł informacji, w tym Organizacji Narodów Zjednoczonych, NATO, Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie i innych organizacji międzynarodowych, rozpatruje otrzymywane propozycje i inicjatywy dotyczące sytuacji kryzysowej. Centrum Analiz Rozpoznawczych prowadzi selekcję i przetwarzanie informacji, a następnie przedkłada zbiorcze zestawienia Wysokiemu Przedstawicielowi ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa i innym unijnym instytucjom kompetentnym w zakresie reagowania kryzysowego. Rada Unii Europejskiej i Komisja Europejska sporządzają bieżące analizy zagrożeń oraz okresowe oceny sytuacji. Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa analizuje całość dostępnych informacji, a następnie wypracowuje w sprawie kryzysu stanowisko polityczne i przygotowuje dalsze wytyczne. Na wniosek Dyrektora Generalnego Sztabu Wojskowego Unii Europejskiej macierzyste dowództwo potencjalnego dowództwa operacji i inne instytucje o znaczeniu strategicznym zapewniają wsparcie i niezbędną pomoc przy pracach planistycznych nad przyszłą operacją.

Faza 3 – zatwierdzenie koncepcji reagowania kryzysowego (wypracowanie opcji strategicznych) - Opracowywane są trzy rodzaje opcji strategicznych: wojskowe, policyjne i cywilne. Są one sporządzane po przedstawieniu przez państwa członkowskie i państwa trzecie wstępnych kontrybucji narodowych do potencjalnej operacji. Przygotowywane opcje strategiczne powinny zawierać ocenę zagrożeń, strukturę dowodzenia i kontroli wraz z wskazaniami dotyczącymi dowódcy i dowództwa operacji, dowódcy i dowództwa sił, przewidywanych potrzeb w zakresie rodzaju i wielkości sił oraz wskazaniem sił, które państwa członkowskie zadeklarowały do udziału w misji lub operacji.

Faza 4 – formalna decyzja o podjęciu działań (wypracowanie dokumentów planistycznych) - Rada Unii Europejskiej podejmuje decyzję o podjęciu działań. W przypadku operacji Unii Europejskiej planowanej bez udziału sił i środków NATO, Rada Unii Europejskiej wykonuje między innymi następujące czynności:

1. powołuje komitet kontrybutorów,
2. zwraca się do państw członkowskich o przedstawienie opinii na temat wojskowych, policyjnych i cywilnych opcji strategicznych i podejmuje ostateczną decyzję w sprawie ich użycia, podejmuje decyzję o ewentualnym dopuszczeniu państw trzecich do udziału w operacji,
3. wyznacza dowódcę i dowództwo operacji,
4. wyznacza dowódcę i dowództwo sił oraz dowództwa komponentów. Następnie ma miejsce wypracowanie i zatwierdzenie koncepcji operacji (CONOPS), generacja sił, porozumienie o statusie sil SOFA lub misji SOMA, wypracowanie i zatwierdzenie planu operacji OPLAN, decyzja o rozpoczęciu operacji.

Faza 5 – realizacja - Pod nadzorem Rady Unii Europejskiej Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa sprawuje kontrolę polityczną i ukierunkowuje strategicznie operację zarządzania kryzysowego oraz nadzoruje implementację środków i uzyskiwane efekty, a w razie potrzeby zaleca wprowadzenie stosownych zmian. Za prowadzenie operacji odpowiada dowódca operacji, który składa meldunki do Komitetu Wojskowego Unii Europejskiej. Komitet ten przy wsparciu Sztabu Wojskowego Unii Europejskiej nadzoruje przebieg operacji, a także regularnie przesyła informacje do Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa na temat jej przebiegu

Faza 6 – redukcja sił i zakończenie działań - Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa na bieżąco dokonuje analiz potrzeb redukcji sił operacji wojskowej Unii Europejskiej, w tym możliwości zakończenia działalności niektórych lub wszystkich jej elementów. Podjęcie takiej decyzji może spowodować potrzebę aktualizacji koncepcji reagowania kryzysowego. Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa uzgadnia i kieruje do Rady Unii Europejskiej swoje zalecenia dotyczące proponowanej redukcji sił operacji wojskowej. Rada Unii Europejskiej decyduje o zakończeniu działalności niektórych lub wszystkich elementów sił. Następnie podejmuje decyzję o ewentualnych środkach zastępczych i występuje z wnioskiem do Komisji Europejskiej o spowodowanie podsumowania działań na poziomie państw członkowskich.

3. Typologia działań interwencyjnych, typologia działań kryzysowych

W przypadku wystąpienia sytuacji zagrażającej bezpieczeństwu społeczeństwa lub państwa, niezależnie od źródła jej pochodzenia, organizacje bezpieczeństwa zbiorowego jak i poszczególne państwa członkowskie powinny możliwie najszybciej rozpocząć realizację wcześniej zaplanowanych działań. W przypadku Sojuszu Północnoatlantyckiego System Reagowania Kryzysowego NATO został opisany zastrzeżonym wyłącznie dla uprawnionych organów administracyjnych i wojskowych państw członkowskich dokumencie - Podręczniku Systemu Reagowania Kryzysowego. Unia Europejska, która wprawdzie uczestniczy we wszystkich fazach zarządzania kryzysowego, czyli zarówno zapobieganiu kryzysom, przygotowaniach na wypadek wystąpienia zagrożeń, reagowaniu, gdy sytuacje kryzysowe wystąpią jak i odbudowie po wystąpieniu sytuacji kryzysowej z prawnomiędzynarodowego punktu widzenia system zarządzania kryzysowego ma bardziej zróżnicowany . Należy przede wszystkim zauważyć, że organizacja ta nie wyręcza państw członkowskich w procesie reagowania kryzysowego, lecz jedynie wspiera ich indywidualny wysiłek . Przyczyny sytuacji kryzysowych najczęściej są pochodzenia naturalnego i cywilizacyjnego. Jednocześnie mamy również do czynienia z przyczynami złożonymi, niejasnymi lub nieznanymi (ryc. 1).

Rycina 1. Podział przyczyn powstawania sytuacji kryzysowych

• Pod pojęciem zagrożeń komunikacyjnych rozumie się: zakłócenia w transporcie, w ruchu drogowym, kolejowym, powietrznym i telekomunikacji Źródło: opracowanie własne na podstawie: K. Sienkiewicz-Małyjurek, F.R. Krynojewski, Zarządzanie kryzysowe w administracji publicznej, Difin, Warszawa 2010, s. 23. Działania interwencyjne czy zapobiegawcze w momencie powstania kryzysu zależą w głównej mierze od przyczyn powstawania tych sytuacji. Podstawą wszelkich działań podejmowanych przez Unię w sytuacjach kryzysowych jest obowiązująca w tej organizacji tzw. klauzula solidarności, w myśl której Unia i państwa członkowskie w razie napaści, ataku terrorystycznego, klęski żywiołowej lub katastrofy spowodowanej przez człowieka na terytorium któregokolwiek państw członkowskich mają działać wspólnie. W procesie reagowanie kryzysowego Unia Europejska ma możliwość mobilizowania wszystkich będących w jej dyspozycji metod i środków, w tym także środków wojskowych oddelegowanych na jej potrzeby przez Państwa Członkowskie. Celem wspólnotowych działań może być zapobieganie zagrożeniom terrorystycznym na terytorium państw członkowskich, ochrona instytucji demokratycznych oraz ludności cywilnej przez tymi atakami, udzielanie pomocy państwom członkowskim na ich terytorium na wniosek jego władz, jak i pomoc w przypadku klęski żywiołowej lub katastrofy spowodowanej działalnością człowieka. Koordynacją działań w ramach mechanizmu reagowania kryzysowego zajmuje się Rada Unii Europejskiej, która w pierwszej kolejności, na wniosek Komisji Europejskiej i wysokiego przedstawiciela Unii do spraw Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa , podejmuje decyzję określającą warunki .

4. Interwencja kryzysowa na przykładzie polskiego systemu zarządzana kryzysowego

Według Ustawy z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym sytuacją kryzysową jest sytuacja wpływająca negatywnie na poziom bezpie¬czeństwa ludzi, mienia w znacznych rozmiarach lub środowiska, wywołująca znaczne ograniczenia w działaniu właściwych organów administracji publicznej ze względu na nieadekwatność posiadanych sił i środków . Sytuację kryzysową określa się także jako „zespół okoliczności zewnętrznych i wewnętrznych, wpływających na dany układ w taki sposób, iż zaczynają się i trwają w nim zmiany. Rezulta¬tem tych zmian może być jakościowo nowy układ lub nowa struktura i funkcja w układzie już istniejącym”. Sytuacje kryzysowe mogą powstawać w wyniku : – zakłócenia porządku publicznego (manifestacje, blokady dróg, przejść granicznych, urzędów itp.), – działań terrorystycznych, – zagrożenia bezpieczeństwa obywateli lub konstytucyjnego ustroju państwa, – zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa państwa, czyli zagrożenia wojną (szczególna sytuacja kryzysowa), – katastrof naturalnych i awarii technicznych.

Sprawne rozwiązywanie problemów powstałych w sytuacji kryzysowej będzie powodowało stabilizację w funkcjonowaniu tej organizacji. Bezpieczeństwo państwa zależne jest od sprawnie przeprowadzanych działań w przypadku pojawiających się zagrożeń. Rycina 2 obrazuje istotę strategii bezpieczeństwa państwa.

Rycina 2. Istota strategii bezpieczeństwa narodowego (bezpieczeństwo państwa) Źródło: S. Koziej, Bezpieczeństwo: istota i podstawowe kategorie i historyczna ewolucja, „Bezpieczeństwo narodowe” 2011, nr 2, s. 22.

5. Działania podejmowane w momencie wystąpienia kryzysu w Polsce

Podając pod uwagę kolejność i fazy działań polskich służb w momencie wystąpienia kryzysu dobrze jest posłużyć się przykładem Policji. W ramach realizacji zadań w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowej policja jest zobowiązana do wykonania działań występujących w kolejno pojawiających się etapach (zakresach) i są to:

1. zadania w zakresie alarmowania i ostrzegania,
2. zadania w zakresie działań porządkowych,
3. zadania w zakresie działań ratowniczych,
4. zadania w zakresie działań mających na celu przywrócenie stanu istniejącego przed wystąpieniem zagrożenia.

Tabela 1. Zadania i formy działania Policji Etapy planowania i organizacji działań Zadania policji Formy działania policji Faza zapobiegania Szacowanie i analiza ryzyka Faza przygotowania Plany działania Faza reagowania Zadania z zakresu alarmowania i ostrzegania Działania porządkowe Bezpośrednie działania ratownicze Interwencje policyjne

Akcje policyjne

Operacje policyjne Faza odbudowy Działania przywracające stan istniejący przed zdarzeniem Źródło: M. Batóg, I. Charko, K. Nowicki, Zadania policji w sytuacjach kryzysowych, Zakład Prewencji i Ruchu Drogowego Szkoły Policji w Słupsku, Słupsk 2012, s. 13.

Poszczególne fazy można scharakteryzować w następujący sposób: I - Faza zapobiegania - w fazie tej realizuje się działania mające na celu zminimalizowanie prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożenia albo w celu ograniczenia jego skutków przez stałe analizowanie sytuacji mogących spowodować zagrożenie. Ponadto należy uczestniczyć w opracowywaniu przez właściwe or¬gany różnych aktów prawnych ograniczających możliwość wystąpienia zagro¬żenia oraz stale egzekwować przepisy dotyczące bezpieczeństwa. II - Faza przygotowania - podczas tej fazy realizowane są odpowiednie plany i dokumenty określające sposób działania w przypadku wystąpienia ewentualnych zagrożeń oraz sposób właściwego, sprawnego reagowania. Ważną czynno¬ścią jest opracowanie planu działania opartego na informacjach o realnych zagrożeniach występujących na danym obszarze, uzyskanych od innych pod¬miotów powołanych do działań ratowniczych. Oprócz tego należy przygotować i odpowiednio zorganizować własne stanowisko dowodzenia, ustalić system alarmowania stanów osobowych jednostki oraz przygotować odpowiednie wyposażenie dla policjantów działających w ramach ewentualnej akcji ratowni¬czej. Na uwagę zasługuje konieczność prowadzenia przez jednostki policji lub właściwe służby systematycznych szkoleń i ćwiczeń. Przygotowany plan dzia¬łania jest podstawowym dokumentem kierownika jednostki, określającym jego obowiązki, organizację działań, zasób sił i środków oraz zasady podległości, współdziałania i koordynacji wykonywanych zadań w warunkach katastrofy na¬turalnej i awarii technicznej. Plan działania kierownika jednostki jest częścią - elementem składowym powiatowego planu działania. III - Faza reagowania - w czasie jej trwania wyróżnia się dwa etapy: pierwszy to działania wstępne - obejmujące przyjęcie informacji o zdarzeniu, jej weryfikację, powiadomienie właściwych służb i skierowanie do rejonu zagrożonego jednostek patrolowych znajdujących się najbliżej, drugi etap to akcja ratownicza - która obejmuje:

• zakres alarmowania i ostrzegania, w którym przewidziano do wykonania następujące zadania:  uzyskiwanie, przetwarzanie i przekazywanie informacji o zaistniałym zdarzeniu na potrzeby kierowania, dowodzenia i współdziałania,  przekazywanie informacji i komunikatów o zagrożeniu poprzez policyjne systemy łączności oraz urządzenia rozgłoszeniowe,  udostępnianie policyjnych systemów i środków łączności innym organom i służbom ratowniczym w celu przekazywania informacji o zagro¬żeniu oraz dla potrzeb kierowania działaniami tych organów i służb, z zachowaniem zasady, że te systemy i środki łączności będą obsługi¬wane wyłącznie przez funkcjonariuszy Policji,
• zakres działań porządkowych, w którym przewidziano do wykonania następujące zadania:  umożliwienie swobody dojazdu i wyjazdu ekipom i jednostkom ratowniczym,  zorganizowanie objazdów rejonów zagrożonych oraz informowanie objazdach,  ochrona porządku w miejscach pracy ekip ratowniczych oraz zabezpie¬czanie miejsc mogących stanowić dodatkowe zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi,  niedopuszczanie do tworzenia się zbiegowisk i zapobieganie objawom paniki,  egzekwowanie przestrzegania przepisów i poleceń kierujących działa¬niami ratowniczymi,  pilotowanie kolumn transportu sił ratowniczych oraz pojazdów wywo¬żących rannych w przypadku wystąpienia utrudnień w ich przemiesz¬czaniu,  pomoc w wyznaczaniu miejsc zbiórek lub parkowania pojazdów służą¬cych do ewakuacji,  informowanie ludności o kierunkach, odległościach, sposobie dojścia lub dojazdu do miejsc zbiórek do ewakuacji,  kierowanie ruchem na drogach przemieszczania się ewakuowanej ludno¬ści i w zależności od potrzeb pilotowanie kolumn pojazdów z ewaku¬owanymi,  ochrona porządku w miejscach pracy punktów medycznych, punktów zbiórek poszkodowanych itp.,  ochrona pozostawionego mienia,  ochrona miejsc składowania mienia porzuconego i ewakuowanego oraz punktów pomocy humanitarnej,  przeszukiwanie terenu w celu zebrania, oznaczenia i zdeponowania porzuconego mienia,  uzyskiwanie i przekazywanie informacji o miejscach pomocy medycznej i miejscach przechowywania mienia,  identyfikacja i prowadzenie wykazów ofiar.
• zakres bezpośrednich działań ratowniczych, w którym przewidziano do wykonania następujące zadania:  pomoc w ewakuacji osobom poszkodowanym, chorym i starszym po¬przez wyprowadzanie tych osób z rejonów zagrożonych oraz udostęp¬nianie policyjnych środków transportu na potrzeby ewakuacji osób i ich mienia,  udzielanie pierwszej pomocy przedlekarskiej poszkodowanym,  udostępnianie policyjnych środków transportu na potrzeby działań ratowniczych,  udostępnianie policyjnych obiektów na potrzeby kierowania działaniami ratowniczymi,  udział w pracach zabezpieczających urządzenia techniczne lub tworze¬niu umocnień w sytuacji bezpośredniej eskalacji zagrożenia, gdy siły i środki podmiotów odpowiedzialnych za te prace są niewystarczające lub ich nie ma, a zaniechanie spowoduje powiększenie szkód. W przypadku awarii technicznych należy pamiętać o wszczęciu czynności dochodzeniowo-śledczych. IV - Faza odbudowy - w fazie tej działania policji skoncentrowane są na reali¬zację zadań w ramach: zakresu działań mających na celu przywrócenie stanu istniejącego przed wystąpieniem zagrożenia . Podsumowując rozważania warto przytoczyć schemat, który obrazuje cały proces zarządzania kryzysowego oraz jego poszczególne zadania (ryc. 3).

Ryc. 3. Proces zarządzania kryzysowego oraz poszczególne działania na jego etapach Źródło: K. Sienkiewicz-Małyjurek, F.R. Krynojewski, Zarządzanie kryzysowe…, op. cit., s. 21.

Unia Europejska prowadzi aktywne działania na arenie światowego bezpieczeństwa. Od kilkunastu lat zaangażowana jest w planowanie i prowadzenie operacji wojskowych i misji cywilnych o różnym charakterze i wielkości. Wszystkie te działania odbywają się z wykorzystaniem obowiązujących procedur reagowania kryzysowego. W Polsce zarządzanie kryzysowe odgrywa coraz większą rolę w kontekście zapewniania bezpieczeństwa. Można stwierdzić, że system ten został znacznie rozbudowany jak również unowocześniony. Nie da się również ukryć, że współgra z unijnym ustawodawstwem, zaś w obliczu wielu zagrożeń, z jakimi boryka się ówczesna cywilizacja europejska jego sprawność jest na wysokim poziomie. Obyśmy nie musieli się jednak przekonywać jak działa…

Bibliografia

1. Batóg M., Charko I., Nowicki K., Zadania policji w sytuacjach kryzysowych, Zakład Prewencji i Ruchu Drogowego Szkoły Policji w Słupsku, Słupsk 2012.
2. Brylonek M., Proces planistyczny zarządzania kryzysowego Unii Europejskiej, „Kwartalnik Policyjny” 2013, nr 4.
3. Encyklopedia PWN, T. II, PWN, Warszawa 2008.
4. Gryz J., Reagowanie kryzysowe Unii Europejskiej, „Przegląd Europejski” 2009, nr 1.
5. Gryz J., Kitler W., System reagowania kryzysowego, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2007.
6. Hoffman T., Systemy reagowania kryzysowego w regulacjach Unii Europejskiej, „Zeszyty Naukowe WSOWL” 2010, nr 3.
7. Juchnicki M., Nowakowski Z., Protasowicki I., Wpływ Europejskiej Agencji Obrony na bezpieczeństwo europejskie [w:] UE-NATO - strategiczne problemy bezpieczeństwa, pod red. T. Compa, J. Rajchel, K. Załęski, Dęblin 2012.
8. Koziej S., Bezpieczeństwo: istota i podstawowe kategorie i historyczna ewolucja, „Bezpieczeństwo narodowe” 2011, nr 2.
9. Kurkiewicz A., Zarządzanie sytuacjami kryzysowymi w polskim systemie prawnym, [w:] Zarządzanie kryzysowe w Polsce, pod red. M. Jabłonowski, L. Smolak, Pułtusk 2007.
10. Pieńkowski G., Funkcjonalne obszary analizy problemu kryzysu w stosunkach międzynarodowych, Self-Publishing, Łódź 2014.
11. Podręcznik koordynacji zarządzania kryzysowego (Manual on EU Crisis Coordination), Rada Unii Europejskiej, Bruksela 2006.
12. Sienkiewicz-Małyjurek K., Krynojewski F. R., Zarządzanie kryzysowe w administracji publicznej, Difin, Warszawa 2010.
13. Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, „Myśl Wojskowa” 2002, nr 6.
14. System reagowania kryzysowego, pod red. W. Kitler, J. Gryz, Toruń 2007.
15. UE-NATO - strategiczne problemy bezpieczeństwa, pod red. T. Compa, J. Rajchel, K. Załęski, Dęblin 2012.
16. Wróblewski R., Zarys teorii kryzysu. Zagadnienia prewencji i zarządzania kryzysami (Crisis prevention, crisis management), Wyd. AON, Warszawa 1996.
17. Zarządzanie kryzysowe w Polsce, pod red. M. Jabłonowski, L. Smolak, Pułtusk 2007.
18. Zarządzenie nr 24 Komendanta Głównego Policji z dnia 10 listopada 1998 r. w sprawie realizacji przez Policję zadań w warunkach katastrof naturalnych i awarii technicznych (Dz. Urz. KGP z 1999 r. Nr 7, poz. 36).