Sen -jest to fizjologiczny stan występujący w regularnych odstępach czasu w którym świadomość w znacznej części lub zupełnie zanika. W „Dziadach cz. III” Adama Mickiewicza bardzo często pojawia się motyw snu. Odgrywa on tu mistyczną oraz poznawczą rolę. Szczególnie widoczne jest to w prologu, gdy podczas snu głównego bohatera-Konrada odwiedzają różne duchy nocne oraz aniołowie. Utwór ma charakter mistyczny, przenikają się w nim dwie płaszczyzny: realna (główny bohater) oraz mistyczna (zjawy pozaziemskie) a także misteryjny (misterium) który polega na ukazaniu symbolicznej walki między dobrem a złem o duszę człowieka (psychomachia), walka o duszę Konrada. Sen jest tajemnicą, czymś niezbadanym, grą wyobrazni. W śnie może nam zostać odsłonięty świat zjawisk i postaci nadprzyrodzonych. Gustaw, który “umiera” symbolizuje polskiego bohatera romantycznego, gdyż był najpierw zrozpaczonym kochankiem, potem jednak staje sie patriotą. Ojczyzna jest dla niego ważniejsza od osoby, ukochanej. Gustaw to wydarzenie dokumentuje na ścianach celi “Tu umarł Gustaw, rodzi się Konrad”. Siły dobra i zła uczestniczą w prologu. Złe duchy mówią, że powinny zawładnąć duszą Konrada, chcą jego moc wewnętrzną wykorzystać w złej sprawie. Wiedzą one, że w Konradzie drzemie wielka siła. Natomiast dobre duchy zsyłają na Konrada błogi sen, jest on na pograniczu jawy, a snu. Duchy te chcą ukierunkować siły Konrada na stronę dobra. Anioł Stróż uzmysławia, że w Konradzie drzemie ogromna moc, z którą sam może sobie nie poradzić. Konrad śni o wolności , anioły w ten sposób pokazują mu, że gdy poświęci się dobru, a także idei wolności to sam będzie wolny. Konrad tuż po przebudzeniu zadaje sobie pytanie na temat egzystencji, świata. Zastanawia się skąd przychodzi noc, czemu zachodzi słońce, kto rządzi całym światem. Najbardziej jednak interesuje go problemu snu ludzi, wraca do tego pytania: „Lecz dlaczego śpią ludzie, żadne z nich nie bada (…) A sen?- ach ten świat cichy, głuchy, tajemniczy.” Sen nazywa życiem duszy, uważa, że przede wszystkim to zjawisko powinno zostać zbadane przez naukowców. Nie satysfakcjonuje go dotychczasowe wytłumaczenie, że jest to tylko przypomnienie dnia, gra wyobraźni. Wyśmiewa mędrców, którzy tak właśnie twierdzą. Jest tu wyraźna opozycja poety- Konrada, który uważa sen za coś ponadziemskiego i mędrców, którzy uważają to, za normalne zjawisko. Bohater próbuje zasnąć, lecz nie potrafi, mówi, że sny go straszą, łudzą i trudzą. W końcu zapada w drzemkę i wtedy pojawiają się duch nocne. Starają się one uspokoić Konrada, chcą by zapadł w głęboki sen, bo wtedy będą mogły zawładnąć jego duszą, kierować nią, a to jest właśnie ich cel. Podsuwają mu do głowy radosne obrazy różne od tego, co przeżywa on w więzieniu: radość, wesele, tańce: „Noc smutna w więzieniu, tam w mieście wesele, U stołów tam muzyki huczą.” Pojawia się również anioł, który mówi Konradowi o tym, dlaczego znalazł się w więzieniu, dlaczego musi tu przebywać w samotności . W tym czasie złe duchy nocne wciąż walczą o duszę Konrada. Mówią o tym, że noc jest im przychylna, a w dzień przeszkadza im Bóg. Jest to wyraźna opozycja nocy, jako czasu działań złych, szatańskich oraz dnia, czyli sfery Boskiej-dobrej. Potwierdza to cytat: „W dzień Bóg nam dokucza, lecz w nocy wesele”. Złe duchy nazywają noc pijawką, która wyciąga z głowy ludziom pobożne myśli. Chcą również tego, by sen Konrada trwał jak najdłużej, by mogli wtedy panować nad duszą bohatera, aż stanie się ich sługą. Wtedy anioł mówi Konradowi ważne słowa: „Ty będziesz znowu wolny, my oznajmić przyszli.” Więzień budzi się, wiadomość o wolności powoli zaczyna do niego docierać. Zastanawia się skąd usłyszał tą nowinę dla bohatera sen jest czymś tajemniczym, oderwaniem od rzeczywistości, ale zarazem czymś zdradzieckim, fałszywym, mężczyzna boi sie snów…wraca w nich wspomnienie rzeczywistości , następnie zasypia. Anioł z duchami toczy w tym czasie walkę o duszę bohatera: anioł pilnuje jego myśli, duchy chcą nad nimi zawładnąć. Konrad ponownie budzi się, jest już świadomy tego, że będzie wolny, lecz ta nowina nie cieszy go. Boi się, że spotka go wygnanie, że zostaną mu zdjęte kajdany z rąk i nóg, lecz założą mu je na jego duszę. Obawia się, że na obczyźnie jego poezja zostanie niezrozumiana. Chwilę później następuje ważny przełom w jego życiu: z romantycznego kochanka przemienia się w bohatera narodowego; z Gustawa w Konrada. Bohater Mickiewicza jest indywidualistą, nawet w obecności przyjaciół pozostaje samotnikiem, skłóconym ze światem i ludźmi, mówi: “śpiewam samemu sobie”. Czuje się wyobcowany i uważa , że nikt nie potrafi go zrozumieć. Konrad to także poeta, który w improwizowanych wystąpieniach jawi się jako rzecznik zemsty i odwetu. Pod wpływem anioła pragnie walczyć o wolność ojczyzny, bronić ją za wszelką cenę. Na pamiątkę duchowej przemiany zapisuje na ścianie więziennej słowa: „Umarł Gustaw, narodził się Konrad”, po czym znów zasypia. Reasumując, w prologu „Dziadów” sen jest ukazany jako zjawisko tajemnicze, niezbadane, a zarazem nieracjonalne i nadzmysłowe. Główny bohater uważa, że wtedy ukazuje się to, co jest w naszej duszy. Podczas snu możemy ujrzeć niepoznawalne wnętrze świata, „zajrzeć” do ludzkiego umysłu- to jest właśnie poznawcza rola snu. Wtedy również o naszą duszę walczą duchy dobre i złe, taka walka jest od zawsze, czyli możemy wywnioskować, że prolog ma charakter misteryjny, a sam fakt, że w utworze występują duchy, które mają kontakt z głównym bohaterem świadczy o mistycznej roli snu.