Abstrakt Instytucje publiczne to organizacje działające w sferze spraw publicznych, regulowanej przez normy prawa publicznego, którego zadaniem jest ochrona interesu publicznego. W polskim prawie są one utożsamione z podmiotami publicznymi, takimi jak: organy administracji rządowej, organy kontroli pań- stwowej i ochrony prawa, sądy, jednostki organizacyjne prokuratury, a tak- że jednostki samorządu terytorialnego i ich organy, jednostki budżetowe, samorządowe zakłady budżetowe, fundusze celowe, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, ZUS, KRUS, NFZ, państwowe lub samorządowe osoby prawne. Istota procesu zarządzania instytucjami publicznymi nie różni się od zarządzania innymi organizacjami, jednak wyróżnia je przede wszystkim specyfika realizowanych przez nie celów (innych niż zysku komercyjny) oraz złożone otoczenie. Zarządzanie instytucjami publicznymi odchodzi od modelu instytucji biurokratycznych i opiera się obecnie na paradygmacie Nowego Zarządzania Publicznego. Wykorzystuje się w nim mechanizmy sprawdzone w organizacjach komercyjnych, dokładnie sprecyzowane i opisane w teorii organizacji i zarządzania, jednocześnie będące przedmiotem zainteresowania nauki administracji. Słowa kluczowe administracja, cele, instytucja, misja, organizacja, otoczenie, strategia, struktura, zarządzanie, zasoby

1. Instytucja publiczna Wyjaśnienie pojęć dotyczących instytucji publicznych należy rozpocząć od określenia granic samego pojęcia „instytucja publiczna”, któ- re może być rozumiane w różny sposób. Instytucje publiczne działają w konkretnych otoczeniach, środowiskach, wykonują konkretne zadania. Jest to sfera publiczna – sfera działania prawa publicznego (łac. ius publicum), której zadaniem jest ochrona interesu publicznego. Sfera publiczna, czyli sfera spraw publicznych, która „pozwala określić wzajemne relacje między społeczeństwem obywatelskim a administracją publiczną”1 . Jest ona przedmiotem zainteresowania wielu dyscyplin naukowych badających życie publiczne, takich jak: nauka administracji, prawo, ekonomia, historia, socjologia, psychologia, organizacja i zarządzanie. Pojęcie instytucji publicznej najłatwiej można wyjaśnić opierając się na pojęciu podmiotu publicznego, w taki sposób, jak zostało to ujęte w słowniczku zamieszczonym na stronach Elektronicznej Platformy Usług Administracji Publicznej2 , gdzie instytucja publiczna została utożsamiona z pojęciem podmiotu publicznego w rozumieniu ustawy z dnia 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne3 . Zgodnie z art. 2 ust. 1, do kategorii podmiotów publicznych zalicza się: organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony prawa, sądy, jednostki organizacyjne prokuratury, a także jednostki samorządu terytorialnego i ich organy, jednostki budżetowe, samorządowe zakłady budżetowe, fundu- 1 J. Niczyporuk, „Sfera publiczna”, [w:] J. Blicharz, J. Boć (red.), Prawna dzia- łalność instytucji społeczeństwa obywatelskiego, Kolonia Ltd 2009, s. 119. Sfera publiczna rozumiana w konotacji z przestrzenią publiczną. 2 http://www.e-puap.mswia.gov.pl/. 3 Dz.U. 2005 r. Nr 64, poz. 565. 317 sze celowe, samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej, Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, Narodowy Fundusz Zdrowia, państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych ustaw. Analizując kolejne przepisy przywołanej ustawy w kontekście misji administracji publicznej można stwierdzić, że grupa podmiotów publicznych jest niezwykle liczna, ponieważ można do nich zaliczyć wszelkie podmioty, którym podmiot publiczny powierzył lub zlecił realizację zadania publicznego, jak ma to miejsce chociażby w przypadku zakładów administracyjnych, takich jak szkoły, biblioteki czy muzea. Nie zagłębiając się w klasyfikację instytucji publicznych, należy wskazać pojęcia związane z zarządzaniem nimi, wykorzystywane wcześniej w teorii organizacji i zarządzania. Zostały one przejęte bezpośrednio, ewentualnie z drobnymi modyfikacjami wynikającymi ze specyfiki zarządzania organizacjami nienastawionymi na zysk, a działającymi w interesie publicznym, co stanowi ich najważniejszą cechę wyróżniającą.
2. Istota zarządzania instytucją publiczną Proces zarządzania, bez względu na rodzaj organizacji oraz jej cele, można scharakteryzować wyróżniając cztery podstawowe czynno- ści, jakimi są: planowanie, organizowanie, przewodzenie, kontrolowanie4 . Zarządzanie jest procesem kierunkującym działanie organizacji na osiąganie jej celów w sposób sprawny i skuteczny. Sprawność oznacza korzystny stosunek nakładów w stosunku do wyników (minimalizacja strat). Skuteczność oznacza wykonywanie zaplanowanych działań, a dzięki temu osiąganie założonych celów. W procesie zarządzania, wykorzystywane są różnorodne zasoby, które w literaturze dzieli się na cztery podstawowe rodzaje: ludzkie, rzeczowe, finansowe, informacyjne5 . Zasoby ludzkie to członkowie organizacji – ludzie pracujący w instytucji. Zasoby rzeczowe to wszelkie 4 S. P. Robbins, D.A. DeCenzo, Podstawy zarządzania, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2002, s. 32; R.W. Griffin, Podstawy zarządzania organizacjami, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 36. 5 A.K. Koźmiński, W.Piotrowski (red.), Zarządzanie – teoria i praktyka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, s. 62; J.A.F. Stoner, R.E. Freeman, D.R. Gilbert, Kierowanie, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2001, s. 24.