Zachowania patologiczne towarzyszą człowiekowi od wieków. Ludzie spożywali napoje alkoholowe i środki odurzające po to, aby: uśmierzyć przykre uczucia, o czymś zapomnieć, uwolnić się od wewnętrznych zahamowań i obaw, móc przeżyć odmienne stany świadomości, nawiązywać kontakty z innymi ludźmi, ugasić pragnienie. 1.Patologia, jako zjawisko, występuje w różnych grupach ludzkich i jest ściśle związana z rozwojem społeczeństw. Po¬czątkowo termin patologia (z gr. pathos - cierpienie, logos - nau- ka) był używany w medycynie, a dopiero w końcu XIX wieku zaczęto odnosić go do zjawisk społecznych. Wykorzystano wów¬czas ten termin do określania działań ludzkich przeciwstawnych ideałom stabilizacji, własności, oszczędności, solidarności ro¬dzinnej i sąsiedzkiej. Od końca XIX wieku powstało wiele defi¬nicji patologii społecznej. Patologia społeczna według A. Lipki: “Pod pojęciem patologia społeczna rozumie się określony stan postaw, zachowań i sytuacji życiowych, (…) które są szkodliwe dla historycznie uwarunkowanego postępu i powodują ujemne następstwa dla wszechstronnego rozwoju jednostki, grupy lub całego społeczeństwa, a polegają na nieprzestrzeganiu obowiązujących przepisów prawa, norm moralnych, obyczajowych i kulturowych oraz na odrzucaniu lub nieposzanowaniu wartości obiektywnie zgodnych z interesami jednostki i ogółu obywateli na określonym etapie rozwoju kraju.„ Odmiennie definiuje to pojęcie W. Okoń stwierdzając, że jest to „…nauka o przyczynach, objawach i zwalczaniu takich cho¬rób społecznych, jak przestępczość, pijaństwo, lekomania itd. Natomiast A. Podgórecki przez patologię społeczną rozumiał: “ten rodzaj zachowania, ten typ instytucji, ten typ funkcjonowania jakiegoś systemu społecznego, który pozostaje w zasadniczej (…) sprzeczności ze światopoglądowymi wartościami, które w danej społeczności są akceptowane”. Definicja ta - uznawana za klasyczną w naszym kraju - jest często cytowana przez przedstawicieli różnych dyscyplin naukowych. Nie sposób jednak nie dostrzec jej niedokładności: otóż kryterium wyznaczające w wymienionej definicji patologię, to nieokreślone bliżej “wartości światopoglądowe.”
Prof. A. Rajkiewicz wyróżnia trzy grupy zjawisk patologii społecznych: zjawiska negatywne związane z fizycznym bytem jednostki, zjawiska negatywne związane z życiem rodziny, ujemne zjawiska, które powstają lub utrzymują się na tle zorganizowanej działalności gospodarczej lub w określonych grupach społecznych. M. Jarosz wymienia następujące grupy zjawisk patologii społecznej: przestępczość, alkoholizm, narkomanię i lekomanię, zachowania autodestrukcyjne, zaburzenia nerwowe i psychiczne, dewiacyjne zachowania seksualne, inne zachowania dysfunkcjonalne wobec istniejącego systemu społecznego, powodujące np. wzrost liczby rodzin rozbitych, rozwodów, skali sieroctwa społecznego. Rodzaje patologii społecznej: patologia indywidualna, patologia rodziny, patologia struktur organizacyjnych. Główne przyczyny problemów społecznych, powodujących zjawiska patologiczne: osłabienie więzi społecznych i związanego z nimi mechanizmu kontroli społecznej, wzrost rozpiętości między aspiracjami a możliwościami ich realizacji, ukształtowanie się w pewnych grupach i środowiskach norm obyczajowych sprzecznych ze społecznie akceptowanym systemem wartości, ekskluzja i marginalizacja społeczna. Sposobem na zwalczanie patologii w społeczeństwie są ośrodki pomocy, organizacje i placówki terapeutyczno-opiekuńcze, takie jak: Poradnie Psychologiczne, Centra terapii uzależnionych, Miejskie Ośrodki Pomocy Społecznej, Centra Pomocy Rodzinie, Policja „Niebieska karta”, MONAR.

2.Narkomania (z greckiego narke – odurzenie, mania – szaleństwo), patologiczne zjawisko społeczne, uzależnienie spowodowane krótszym lub dłuższym zażywaniem leków (głównie przeciwbólowych środków narkotycznych) albo innych środków uzależniających (narkotyki, leki uspokajające i psychotropowe). Charakteryzuje się koniecznością przyjmowania środka odurzającego, tendencją do stałego zwiększania dawki oraz fizycznym i psychicznym uzależnieniem. Zaprzestanie zażywania powoduje bardzo przykre doznania abstynencyjne, prowadzące w krańcowych przypadkach nawet do zejścia śmiertelnego. Narkomania jest zwykle wynikiem wielokrotnego zażycia środka uzależniającego, jedynie wyjątkowo, np. przy zażyciu kokainy czy heroiny, rozwija się po jednorazowej dawce. Narkomania w krótkim czasie prowadzi do poważnych zmian psychicznych pod postacią obniżenia uczuciowości wyższej, degradacji społecznej, zaburzeń krytycyzmu, osłabienia woli, kłamliwości. Często staje się przyczyną wejścia na drogę przestępczą. Produkcja narkotyków, fałszowanie recept, kradzież leków w szpitalach i aptekach, popełnianie przestępstw w celu uzyskania środków na narkotyki są nieodłączną stroną uzależnienia. Zaawansowane stadium narkomanii jest ciężką chorobą wyniszczającą organizm, prowadzącą do śmierci. Śmiertelność u narkomanów jest bardzo wysoka (najczęściej w wyniku przedawkowania), a niezależnie od tego dodatkowym czynnikiem jest obecnie AIDS. Metody leczenia są zazwyczaj nieskuteczne. Bardzo często zmiany psychiczne i uzależnienie są nieodwracalne. Medyczne metody leczenia nie przynoszą większych skutków. Nieco lepsze wyniki dają niekonwencjonalne metody terapii polegające na długotrwałym odosobnieniu i oddziaływaniach psychoterapeutycznych, połączonych z terapią pracą. Ograniczenie narkomanii jest trudne, gdyż zyski z handlu, produkcji, przemytu narkotyków są ogromne. Kartele narkotykowe działają sprawnie, posługując się korupcją i przemocą. Poszczególne kraje w różny sposób odpowiadają na problem narkomanii. Od kar długoletniego więzienia, a nawet śmierci dla handlarzy, jak w części państw azjatyckich, po próby legalizacji ograniczonej sprzedaży narkotyków miękkich (Holandia). Karalność dotyczy czasami tylko handlarzy, producentów, a niekiedy również kupujących na własne potrzeby. Skala zjawiska wzrasta, obejmując coraz młodsze dzieci, sytuację utrudnia fakt, iż wykrywalność uzależnienia we wczesnym stadium jest sporadyczna ze względu na wielość stosowanych środków, brak wiedzy opiekunów. Somatyczne skutki uzależnienia od narkotyków najczęściej ujawniają się w obrębie układu krążenia, nerwowego, oddechowego, wydzielania wewnętrznego, mięśniowo- szkieletowego a ponadto wątroby i skóry: Układ krążenia. Wśród najczęstszych schorzeń w obrębie układu krążenia spowodowanych zażywaniem narkotyków należy wymienić: zaburzenia rytmu serca, niedokrwienie mięśnia sercowego (łącznie z zawałem), nadciśnienie tętnicze, kardiomiopatie, tętniaki. Układ nerwowy. Do najczęstszych konsekwencji uzależnienia należą zmiany w móżdżku, przejawiają się one: zaburzeniem koordynacji ruchowej, oczopląsem, drżeniem mięśniowym, dysmetrią. U osób przyjmujących substancje psychoaktywne często pojawia się również neuropatie obwodowe. Powstają one zazwyczaj w wyniku równoczesnego działania kilku czynników- toksycznego działania substancji uzależniającej, niedoborów pokarmowych, ucisku na nerwy obwodowe. Układ oddechowy. Do schorzeń mających swe podłoże w zażywaniu narkotyków zalicza się: przewlekły nieżyt oskrzeli, utrudnienie wymiany gazowej w pęcherzykach płuc przejawiające się bólem w klatce piersiowej, pneumokokowe zapalenie płuc, rak płaskonabłonkowy, drobnokomórkowy, gruczolak płuc. Układ wydzielania wewnętrznego. U osób uzależnionych od substancji psychoaktywnych zaburzenia wydzielania wewnętrznego są spowodowane wpływem tych substancji na neuroprzekaźnictwo w ośrodkowym układzie nerwowym i wydzielanie hormonów przysadki mózgowej. Do najczęściej odnotowywanych zaburzeń zalicza się: brak miesiączki, hipogonadyzm z opóźnionym dojrzewaniem, niepłodność, impotencja, zwiększone wydzielanie hormonów tarczycy, obniżenie stężenia testosteronu, spadek ruchliwości plemników. Układ mięśniowo- szkieletowy. Zażywanie narkotyków powoduje niezwykle groźne zmiany, należy wskazać przede wszystkim na: martwicę mięśni poprzecznie prążkowanych (przejawia się nadwrażliwością mięśni na dotyk, bólami mięśni, podwyższona temperaturą, obniżonym ciśnieniem krwi, sennością), kostniejące zapalenie mięśni (uszkodzone włókna mięśniowe sukcesywnie zastępowane są przez złogi wapnia), zapalenie kręgów (szczególnie lędźwiowych), stawów (przede wszystkim krzyżowo- biodrowych). Wątroba. Zażywanie substancji psychoaktywnych powoduje szereg zmian histopatologicznych. Do najczęstszych problemów dotykających osoby uzależnione należy zaliczyć: wirusowe zapalenie wątroby typu A, zapalenie wątroby wirusem typu B (w przypadkach ostrych zatruć przeradza się w marskość; ponadto może prowadzić do rozwoju raka), wirusowe zapalenie wątroby typu C ( w około 50% przypadków przyjmuje postać przewlekłą; jest również przyczyna raka wątroby). Skóra. Uszkodzenia skóry spowodowane iniekcjami dożylnymi należą do bardzo częstych zmian występujących u osób zażywających substancje psychoaktywne tą drogą. Wśród nich wymienić należy: zakażenia bakteryjne skóry (ropnie, czyraki), zmiany grzybicze, zapalenie tkanek okołopaznokciowych, choroby pasożytnicze skóry (świerzb, wszawica), zmiany skórne w postaci wyprysku z brunatnymi przebarwieniami, z tendencją do powstawania owrzodzeń. Liczba zgonów w Polsce z powodu używania narkotyków w latach 1997–2005 :

3.Alkoholizm jest chorobą. Definicja choroby brzmi: “Jest to proces patologiczny objawiający się zaburzeniem czynności organizmu”. Osoba chora pije patologicznie doprowadzając się raz po raz do zatrucia organizmu-pomimo faktów, iż szkodzi jej to fizycznie, psychicznie, emocjonalnie lub rujnuje zdolności do pracy i zarobkowania oraz utrzymywania normalnych relacji rodzinnych i społecznych. Alkoholik jest człowiekiem chorym, cierpiącym z powodu niepohamowanego przymusu picia. Wypicie kieliszka alkoholu powoduje niemożność powstrzymania się od dalszego picia. ETIOLOGIA ALKOHOLIZMU Uwarunkowania socjologiczne alkoholizmu wynikają z silnych tradycji wielu społeczeństw, pokoleń, stref geograficznych, a także są związane z niektórymi zawodami. Czynnikami powodującymi używanie alkoholu mogą być również uwarunkowania kulturowe, religijne, obyczaje, obrzędy. Alkoholizm, jako zjawisko psychologiczne należy rozumieć, jako niedostosowanie społeczne oraz jako zaburzenie w rozwoju osobowości, które może dotyczyć cech charakteru, braku systemu wartości, określonych celów w życiu, a także może być związane z brakiem silnej woli i umiejętności mówienia „nie” tam, gdzie alkohol jest nadużywany. Na chorobę alkoholową łatwo zapadają osoby emocjonalnie niedojrzałe oraz mające problem z samokontrolą i stosowaniem mechanizmów obronnych. DWA TYPY ALKOHOLIZMU Typ I związany jest ze środowiskiem, ujawnia się na ogół po 25 roku życia, jego rozwój jest szybszy, jest bardziej typowy dla kobiet oraz osób neurotycznych ze skłonnościami do depresji. Charakteryzuje się występowaniem ciągów przeplatanych długimi okresami abstynencji. Częściej spotykany jest krytycyzm do uzależnienia. Typ II związany jest z płcią męską, charakteryzuje się wcześniejszym występowaniem (przed 25 rokiem życia), wysokim stopniem przenoszenia genetycznego z ojca na syna oraz niewielkimi wpływami środowiskowymi. Znacznie częściej obserwowane są w nim zachowanie antysocjalne. Rozwój uzależnienia trwa dłużej niż w typie I. Podejrzewa się tu istnienie dysfunkcji układu serotoninergicznego. Stwierdzono również, że te dwa typy uzależnienia różnią się także między sobą w zakresie trzech cech osobowości tj. skłonności do poszukiwania nowości, unikania stresu i uzależnienia od aprobaty otoczenia. Cechy te są znacznie wyraźniej zaznaczone w typie II. Wydaje się jednak, że przedstawiona typologia uwidacznia raczej dwa przeciwne krańce całej gamy cech, które zaznaczają się z różnym nasileniem u poszczególnych osób wśród uzależnionych od alkoholu Antoni Kępiński, polski psychiatra wyróżnia pięć stylów picia:

1. Styl neurasteniczny, polegający na traktowaniu alkoholu, jako środka na zmęczenie, zniechęcenie, rozdrażnienie.
2. Styl kontaktowy, który wiążące się z chęcią zmniejszenia dystansu między ludźmi, przełamania samotności.
3. Styl dionizyjski, wynikający z pragnienia oderwania się od codziennej rzeczywistości.
4. Styl heroiczny, który zapewnia poczucie mocy i dokonywania rzeczy wielkich.
5. Styl samobójczy, wynikający z chęci zapomnienia o troskach i kłopotach, wiążący się z niską samooceną i pragnieniem samozniszczenia. Poniższe zestawienie obrazuje rozwój objawów zatrucia w zależności od poziomu alkoholu we krwi. 0,30-0,5 promila Upośledzenie koordynacji wzrokowo - ruchowej, nieznaczne zaburzenia równowagi oraz euforia i obniżenie krytycyzmu; 0,50-0,7 promila Zaburzenia sprawności ruchowej (niezauważalne osłabienie refleksu), nadmierna pobudliwość i gadatliwość, a także obniżenie samokontroli oraz błędna ocena własnych możliwości, które prowadza do fałszywej oceny sytuacji; 0,7-2,0 promile Zaburzenia równowagi, sprawności i koordynacji ruchowej, obniżenie progu bólu, pogłębiający się w miarę narastania intoksykacji alkoholowej spadek sprawności intelektualnej (błędy w logicznym rozumowaniu, wadliwe wyciąganie wniosków itp.), opóźnienie czasu reakcji, wyraźna drażliwość, obniżona tolerancja na innych, zachowania agresywne, pobudzenie seksualne, wzrost ciśnienia krwi oraz przyspieszenie akcji serca; 2,0-3,0 promile Zaburzenia mowy (bełkotliwa), wyraźne spowolnienie i zaburzenia równowagi (chód na szerokiej podstawie, chwianie i przewracanie się), wzmożona senność, znacznie obniżona zdolność do kontroli własnych zachowań ( w większości przypadków trudno jest mówić o jakimkolwiek samodzielnym działaniu i wykonywaniu skoordynowanych ruchów); 3,0-4,0 promile Spadek ciśnienia krwi, obniżenie ciepłoty ciała, zanik odruchów fizjologicznych oraz głębokie zaburzenia świadomości prowadzące do śpiączki; Powyżej 4,0 promili Głęboka śpiączka, zaburzenia czynności ośrodka naczynioruchowego i oddechowego, możliwość porażenia tych ośrodków przez alkohol. STAN ZAGROŻENIA ŻYCIA. Oto najbardziej typowe objawy z uwzględnieniem trzech głównych etapów choroby alkoholowej: Wczesna faza

Picie w dużych ilościach „Przerwy w życiorysie” nie pamiętanie zdarzeń towarzyszących pijaństwu Utrata kontroli nad ilością, wypijanego alkoholu Podejmowanie prób abstynencji Zaawansowana faza Uzasadnianie picia Samotne picie. Zachowania sprzeczne z normami społecznymi Dotkliwe kace picie od rana Utrata zdrowia utrata pracy Późna faza Ciągi pijackie

4.Relacje o przemocy wypełniają serwisy informacyjne niemal każdego dnia. Jej ofiarami padają ludzie w zasadzie wszędzie, niezależna od kontynentu, kultury, środowiska czy klimatu. Przemoc dotyka zarówno osób dorosłych jak i dzieci. Z informacji policyjnych kronik wynika, iż odnotowuje się nasilenie częstotliwości występowania przemocy, oraz wzrost ilości przestępstw dokonanych z zastosowaniem przemocy.

Przemoc jest to wywieranie wpływu na proces myślowy, zachowanie lub stan fizyczny osoby bez jej przyzwolenia. Wyróżnia się przemoc fizyczną i przemoc psychiczną:

 Przemoc fizyczna to wywieranie wpływu na proces myślowy, zachowanie lub stan fizyczny osoby bez jej przyzwolenia przy użyciu siły fizycznej. Przemoc fizyczną stosuje się np. czasami przy zgwałceniu, eksmisji z mieszkania, tymczasowym aresztowaniu, zastosowaniu kary pozbawienia wolności. Niestety ten rodzaj przemocy najczęściej dotyka kobiet i dzieci. Przemocą fizyczną wobec dziecka nazywamy takie zachowanie, które wywołuje u niego znaczny ból fizyczny, bez względu na to, czy na jego ciele pozostaną ślady, czy też nie. Czynne formy przemocy fizycznej to przede wszystkim bicie, od klapsów, policzków począwszy, przez bicie pięścią, przedmiotem, bicie „ na oślep”. Dalej należy wymienić kopanie, zmuszanie do uwłaczających posług, wreszcie zachowań o wyjątkowej brutalności, jak: oparzenia, zadawanie ran ciętych, szarpanych, duszenie, usiłowanie lub dokonanie zabójstwa” . Dzieci doznające przemocy fizycznej często są pacjentami szpitali - gdzie połamane kończyny, pęknięte kości, wybite zęby czy obrażenia wewnętrzne ich rodzice tłumaczą upadkiem lub niezamierzonym uderzeniem się o mebel. Osoby dorosłe znęcające się nad swoimi dziećmi cechuje bardzo duża pomysłowość w „wymyślaniu” sposobów zadawania dzieciom bólu: szczypią je, przypalają papierosem, wyrywają włosy, wiążą sznurami, duszą, a nawet gryzą. Fizycznymi skutkami bicia dzieci może być kalectwo oraz różne choroby somatyczne uwarunkowane uszkodzeniami narządów wewnętrznych lub organicznymi uszkodzeniami mózgu, a nawet śmierć. Nawet gdy dziecko zostanie wyrwane ze świata fizycznego bólu i cierpienia, koszmar się nie kończy. Wiele lat później mogą się odezwać odległe skutki maltretowania w dzieciństwie. Osoby takie nadal mają poczucie winy i niską samoocenę. To jednak jedne z łagodniejszych następstw. Dużo poważniejszymi są alkoholizm, narkomania, zaburzenia nerwicowe i nerwice, a także zachowania agresywne i - co najgorsze, że same mogą stosować przemoc fizyczną w życiu dorosłym, także wobec swoich dzieci.

 Przemoc psychiczna to wywieranie wpływu na proces myślowy, zachowanie lub stan fizyczny osoby bez jej przyzwolenia przy użyciu środków komunikacji interpersonalnej. Typowymi środkami przemocy psychicznej są groźba, inwektywa i molestowanie psychiczne. Często ten rodzaj przemocy występuje w szkole wśród dzieci. Wyśmiewanie i wyszydzanie , długotrwałe nękanie, izolowanie i psychiczne wykańczanie dziecka przez rówieśników przebiega zwykle przy braku reakcji nauczyciela. Dużo łatwiej jest zauważyć, że ktoś jest pobity, niż to, że ktoś jest szykanowany przez klasę, atakowany złośliwymi docinkami czy plotkami. Niekiedy klasowemu mobbingowi sprzyja sam nauczyciel: okazując niechęć uczniowi mającemu kłopoty w szkole, wyśmiewając jego wypowiedzi itp.

Przemoc stała się dziś normą stosunków społecznych. Przemoc w rodzinie (zamierzone, wykorzystujące przewagę sił działanie przeciw członkowi rodziny, naruszające prawa i dobra osobiste, powodujące cierpienie i szkody. W relacji jedna ze stron ma przewagę nad drugą. Ofiara jest zazwyczaj słabsza, a sprawca silniejszy) sposobem wychowania. Od wielu przyczyn zależy stosowanie przemocy wobec dziecka.
Wyróżnia się trzy grupy przyczyn występowania tego zjawiska. Mogą one tkwić w samych dzieciach, jak na przykład:

• dzieci niechciane,
• upośledzone,
• trudne,
• przewlekle chore czy kalekie. Bardziej powszechne są przyczyny tkwiące w rodzicach. Do takich w pierwszej kolejności należy zaliczyć:
• niedojrzałość i młody wiek,
• brak wiedzy i umiejętności wychowawczych,
• doznanie maltretowania we własnym dzieciństwie,
• niski poziom wykształcenia,
• bezrobocie,
• wszelkiego rodzaju uzależnienia,
• socjopatia,
• choroba umysłowa. W drugiej grupie należy wymienić:
• izolację społeczną rodziny,
• kłopoty małżeńskie,
• zbyt duże wymagania stawiane dziecku,
• a także maltretowanie żony przez męża, gdyż zazwyczaj wiąże się to także ze znęcaniem się nad dzieckiem. Braku stabilności mogący wynikać z częstej zmiany miejsca zamieszkania oraz z życia w rodzinie, w której tylko jedno z rodziców jest rodzicem naturalnym również jest istotnym elementem. Wymienione czynniki i okoliczności zwiększają prawdopodobieństwo ryzyka występowania przestępczych zachowań rodziców wobec dzieci. Dom powinien być miejscem bezpiecznym, do którego z przyjemnością wracamy po ciężkim dniu, w którym dzieci wychowują się w „dobrych, bezpiecznych warunkach”. Czasem jednak bywa inaczej. Zdarza się, że każdy powrót do domu wywołuje ogromną niechęć i lęk, a najgorsze jest to, że to właśnie rodzice „fundują” swoim dzieciom, mężowie – żonom taki los.

Literatura:

1. R. Smolski, M. Smolski, E. H.Stadtmüller ,, Słownik Encyklopedyczny Edukacja Obywatelska” Słownika Encyklopedycznego Edukacja Obywatelska” Europa, 1999r.
2. E. Łuczak „Narkomania jako problem społeczny” Olsztyn 95 W ART.
3. http://e-pedagogika.info/patologie-spoleczne.html(stan na dzień 2.05.2009r.)
4. http://www.profesor.pl/mat/na7/na7_b_macioszek_030721_1.php?id_m=5428(stan na dzień 2.05.2009r.)
5. http://pl.wikipedia.org (stan na dzień 01.05.2009r.)
6. Browne. K., Herbert. M.: Zapobieganie przemocy w rodzinie. Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne. Warszawa 1999.