W SKRÓCIE: Romantyzm - Nazwa wywodzi się pośrednio z łacińskiego “romanus”, co znaczy: rzymski - choć wcale nie o rzymską kulturę tu chodzi. Nazwę “romańskie” stosowano wobec języków tubylczych w prowincjach rzymskich, romansami zaś zwano podania i legendy tych ludów - pełne baśniowości i fantastyki. Ramy czasowe: Europa: 1789(Wybuch Wielkiej Rewolucji Francuskiej) - 1848(Wiosna Ludów), Polska: 1822(wydanie tomu “Poezji” Adama Mickiewicza) - 1863(Wybuch powstania styczniowego). Wiek XIX był wiekiem romantycznej wiary w uczucie, w stwory wyobraźni, zjawy, duchy, bunt i spisek. Był także wiekiem rewolucji przemysłowej. To właśnie wiek XIX powie światu, że dyliżans i koń nie są jedynymi środkami lokomocji. Powstają pierwsze lokomotywy. W 1866 linia telegraficzna połączy obie półkule. Potem ludzie wymyślą telefon. Fotografia tak dobrze nam znana i lubiana rodzi się w 1818 roku. Wiek XIX to wiek namiętności, zupełnie inny niż wiek XX, który wstydzi się uczuć. Wiek XIX - epoka pojedynków, peleryn i cylindrów - był zdominowany przez ideał serca i duszy. Ale rozum i nauka wcale nie umarły. Przeciwnie - postęp wiedzy ówczesnej był ogromny i wiele naszych dzisiejszych cudów techniki źródła swoje ma w romantyzmie. Filozofowie niemieccy byli ojcami teorii romantycznego światopoglądu. Ogólnie mówiąc, głosili następujące postulaty:

1. W procesie poznawania świata należy posługiwać się wyobraźnią, przeczuciem, intuicją,
2. Ducha należy pozostawić ponad materią hierarchii wartości,
3. Świat ma w rzeczywistości naturę duchową, materia jest sprawą drugorzędną (spirytualizm),
4. Za pomocą rozumu świata zbadać ani rozpoznać nie można,
5. Poezja jest wyrazem geniuszu - elementem boskości w człowieku - wyobraźnia zaś najważniejszym czynnikiem sprawczym poezji

IRRACJONALIZM - pogląd przeciwstawiający się racjonalnemu( czyli rozumowemu, naukowemu) poznawaniu rzeczywistości. ORIENTALIZM - zachwyt obcą, gł. Wschodnią kulturą, tradycjami, ubiorem MISTYCYZM - zakłada możliwość duchowego kontaktu z bóstwem. MESJANIZM - przypisywanie jednostce lub nawet całemu narodowi misji posłannictwa wobec ludzkości. BALLADA - gatunek literacki wywodzący się z literatury ludowej - z podań, opowieści i wierzeń ludu. Ballada zawsze zawiera dramatyczną fabułę, opowiada o wydarzeniach niezwykłych, tajemniczych i o fantastycznych postaciach. Charakteryzują zatem ten gatunek: uczuciowość, tajemniczość, fantastyka. POWIEŚĆ POETYCKA - romantyczny gatunek literacki. Do jej cech należą: Połączenie epiki z liryką(opisów, akcji z poetyckim wyrazem uczuć itp.), niechronologiczna akcja, tajemniczość fabuły (brak wyjaśnień, powiązań przyczyny i skutku, luki w akcji), zdarzenia dramatyczne, tragiczne, często egzotyczna sceneria. Przemieszanie różnych elementów literackich zwie się też synkretyzmem. DRAMAT ROMANTYCZNY - gatunek uważany za najważniejszy w romantyzmie. Twórcy dramatu romantycznego odrzucili klasyczne zasady (trzech jedności, ograniczonej ilości osób na scenie, kompozycji zamkniętej) a za wzór przyjęli kompozycję dramatów Szekspira. Gatunek ten charakteryzują: synkretyzm, kompozycja otwarta, baśniowość, pomieszanie scen realistycznych i fantastycznych, obecność bohatera romantycznego (np. “Dziady” A. Mickiewicza, “Kordian” J. Słowackiego). POEMAT DYGRESYJNY - ważniejsze od wydarzeń i bohaterów są dygresje - czyli odautorskie wstawki, komentujące fabułę, odwołujące się do współczesności twórcy, podejmujące dyskusje na nurtujące go problemy. Akcja jest tu tylko pretekstem, punktem wyjścia do rozwijania dygresji. Przykładem romantycznego poematu dygresyjnego jest “Beniowski” J. Słowackiego SONET - utwór liryczny, w którym dwie pierwsze zwrotki(4-wersowe) zwykle prezentują opis danego zjawiska czy pejzażu, dwie kolejne, (krótsze, bo 3-wersowe) przynoszą podsumowanie, poetycką refleksję, wnioski, prawdy filozoficzne. RAPSOD - utwór poetycki (lub część eposu), utrzymany w podniosłym stylu, sławiący znanego bohatera lub ważne wydarzenie. INDYWIDUALIZM ROMANTYCZNY - jednostkowość, poczucie odrębności i wyizolowania człowieka, zwłaszcza bohatera romantycznego. FILOMACI - głosili ideały, które śmiało możemy uznać, za jeszcze oświeceniowe. Cnotą główną była wszak wiedza, a autorytetem Wolter. Z poetów polskich uznawano Trembeckiego i Karpińskiego. Do Filomatów należało początkowo tylko 6 osób - młodzieńcy spotykali się, by odczytywać swoje utwory poetyckie i dyskutować. Ubierali się w czarne fraki, głosili patriotyzm i ideał pracy POEZJA I ROLA POETY - to ogromnie ważny temat literatury romantycznej. Mit poety to obraz człowieka wyniesionego ponad tłumy, samotnego i wyobcowanego. Poeta jawi się na górskich szczytach, pojedynkuje się z Bogiem, sam walczy o idee narodów. Poezja jest siłą stwarzającą, a zatem niemal mocą Boską. Nawołuje do walki (tyrteizm), lub uspokaja, może być także skarbnicą świętości narodowych i więzią zespalającą pokolenia. MIŁOŚĆ ROMANTYCZNA - jest prywatnym wątkiem postaci w utworze, jest także głosem krytyki w sprawie istniejącego porządku społecznego i obyczajowego. Jest to miłość tragiczna, nieszczęśliwa, prowadząca do obłędu i samobójstwa. Stanowi też odbicie w literaturze osobistych losów twórców. NATURA - jest nie tylko tłem wydarzeń w romantycznych utworach. Jest inspiracją dla wyobraźni poetyckiej, jest żywym i znaczącym elementem świata, “współodczuwa” cierpienia postaci, stwarza nastrój. MESJANIZM - literatura romantyzmu propagowała mit jednostki, która spełnia misję poświęcenia się za innych, indywidualnie walczy o daną ideę, cechami charakteryzującymi mesjasza są prometeizm i tytanizm.

“Cierpienia młodego Wertera” J.W.Goethego - Fabuła utworu nie jest zawiła. Werter - młody, wrażliwy i nader uczuciowy człowiek wyjeżdża na wieś, by tam zaznać ukojenia po niezbyt szczęśliwych perypetiach miłosnych w mieście. Tu, na wsi, poznaje Lottę - słodką kobietę - anioła. Rodzi się uczucie, w typowo romantycznej atmosferze: kwiaty, prezenty, spotkania i cudowne rozmowy na łonie natury. Niestety! Lotta jest już narzeczoną innego człowieka - Alberta. Werter, miotany namiętnościami, znajduje się w ślepej uliczce. Ogromnie przeżywa swój ból, swój konflikt z konwenansami tego świata. Wreszcie, po romantycznym pożegnaniu, bohater pełen wewnętrznego rozdarcia popełnia samobójstwo strzelając do siebie… Werteryzm - charakterystyczna dla tej epoki postawa młodego człowieka. To moda na pewien styl bycia, odczuwania, a nawet na sposób ubierania się. Bohater werterowski - mężczyzna owładnięty obsesyjną miłością do kobiety, której zdobyć nie może.

" Król Olszyn" J.W. Goethego - ballada. Oto jesteśmy świadkami dramatycznej sceny: nocą, pośród zamieci, wśród złowrogich drzew pędzi konno ojciec z chorym, rozgorączkowanym dzieckiem w ramionach. Podróż ta rozgrywa się jakby w dwóch światach: zrozumiałym dla ojca, który widzi wokół tylko ciemność, drzewa i mgły, lecz wyglądają one zupełnie inaczej w oczach syna. Chory chłopiec widzi inny świat: fantastyczną postać króla Olszyn, który woła go do siebie, czuje, że król Olszyn porywa go do swojej Krainy Elfów. Ojciec uspokaja go: to tylko mgła, to gałęzie rozłożystej wierzby… Lecz gdy przybywają na miejsce - dziecko jest już martwe. Romantyzm utworu polega na przywołaniu i ożywieniu fantastycznego świata elfów, na stworzeniu atmosfery grozy i napięcia, przyjęcia za tło wydarzeń scenerii nocnej…

“Faust” J.W. Goethego - średniowieczny stary alchemik- doktor Faust - całe życie spędził na poszukiwaniu prawdy, posiadł całą wiedzę książkową, lecz nie dało mu to prawdziwej znajomości świata, nie poznał żadnej tajemnicy życia, definicji dobra, zła ani sensu istnienia. Ów rozgoryczony i rozczarowany płytkością nauki człowiek jest tytułowym bohaterem wielkiego dramatu. Oto w “Prologu w niebie” Bóg zezwala Szatanowi, by spróbował użyć swoich sztuczek wobec Fausta. Jest to rodzaj zakładu między Bogiem a Mefistofelesem: czy uda się doprowadzić duszę starca do upadku. Diabeł zjawia się przed uczonym w chwili wielkiego rozgoryczenia i niechęci wobec świata. Obdarza go młodością i możliwością podróżowania w czasie i przestrzeni. Faust odmłodzony i wiecznie aktywny przemierza wielki świat, obserwuje sztukę, religię, architekturę starożytnych, włączony jest w wielkie sprawy globu. Lecz przeżywa także “małe”, ludzkie sprawy - miłość do Gretchen (Małgorzaty w polskiej wersji), którą uwodzi a efektem tego jest dziecko. W chwili paniki Gretchen topi swoje maleństwo, a potem nie chce uciec przed egzekucją. Faust założył się z szatanem, iż nigdy nie powie słów: chwilo trwaj, jesteś piękna - gdyż Mefostofeles przyjdzie po niego, po jego duszę. Nadchodzi jednak chwila, gdy Faust wypowiada te słowa, lecz ratuje go przed piekłem chór aniołów - w nagrodę za ciągłą, życiową aktywność.