Sudety - opis ogólny Lokalizacja Sudety to stary łańcuch górski o zróżnicowanej budowie geologicznej, znajdujący się pomiędzy Bramą Morawską na wschodzie, a doliną Łaby na południu i zachodzie, oraz Niziną Śląską na północy. Pasma Sudetów leżą na terenie Czech, Polski i Niemiec. Natomiast całość przynależy do północnej części Masywu Czeskiego –

Sudety są zarazem największym i najwyższym pasmem Masywu Czeskiego. Dł łuku- 280km Pasma Sudetów Zasadniczo teren Sudetów to kilkanaście pasm górskich wraz z dolinami i kotlinami śródgórskimi, oraz Przedgórze oddzielone od nich uskokiem tektonicznym. Poszczególne pasma mają swoje własne pogórza (np. Góry Izerskie, Wałbrzyskie i Kaczawskie), które składają się na Pogórze Zachodniosudeckie. Ponadto Sudety dzieli się na Wschodnie, Środkowe i Zachodnie. W skład Sudetów Wschodnich zaliczamy Góry Odrzańskie, Niskie i Wysokie Jesioniki, Góry Opawskie, Góry Złote, Góry Bialskie, oraz Masyw Śnieżnika. W skład Sudetów Środkowych wchodzą wspomniane już Góry Bardzkie, Góry Sowie, Góry Wałbrzyskie, Góry Bystrzyckie, Góry Orlickie, Góry Stołowe, oraz Góry Kamienne. Do Sudetów Zachodnich zaliczmy ponadto Góry Izerskie, które stanowią w dużej mierze pod względem geologicznym całość z Karkonoszami (wspólny trzon granitowy). Dalej za bramą Żytawską i kotliną miasta Liberec znajdują się Góry Łużyckie, oraz Grzbiet Jesztedzki . Rzeźba i wielkość Pod względem wysokości Sudety zaliczane są do gór średnich. Najwyższym szczytem jest Śnieżka (w Karkonoszach) osiągająca 1602 m n.p.m.. Przy tej względnie średniej wysokości panuje w tych górach jednak typowo górski i wysokogórski klimat, oraz występują wysokogórskie piętra roślinności - łąki alpejskie, kosodrzewina, a w Karkonoszach nawet piętro alpejskie (skała). Góry te są wyjątkowo masywne.

Sudety w obecnym kształcie uformowały się całkiem niedawno (w sensie geologicznym) - ostatecznie było to jakieś 10 tys. lat temu. Jednak pewne ich elementy tworzyły się na przestrzeni wszystkich epok geologicznych, a niektóre góry - takie jak Góry Sowie formowały się już podczas najdawniejszej ery - w prekambrze. Podczas tego długiego okresu czasu doszło do wielu wylewów wulkanicznych, przeobrażania skał krystalicznych i organicznych, przemieszczania skał osadowych, wielokrotnej erozji wodnej i wietrzeniowej, oraz - przede wszystkim - do kilkakrotnego fałdowania. Sudety są ponadto nieprzebranym skarbcem rozmaitych rud i żył różnych metali (także tych szlachetnych), skał, kryształów, skamieniałości i węgla.

Każde pasmo Sudetów posiada wyraźnie odrębny charakter, wynikający głównie z jego budowy i przeszłości geologicznej. Klimat i przyroda Klimat Sudetów jest wyjątkowo surowy jak na ich wysokość. Piętra roślinności są przesunięte około 200 m niżej względem pobliskich Karpat. Natomiast klimat najwyższych partii Karkonoszy porównywalny jest nawet z subpolarnym klimatem skandynawskim

W górach Izerskich - według ostatnich pomiarów znajduje się na Hali Izerskiej polski biegun zimna. Ponadto miejsca te charakteryzują się bardzo wysoką średnią opadów rocznych sięgającą 1500 mm. Natomiast sam klimat Karkonoszy charakteryzuje się wyjątkowo częstym zamgleniem oraz bardzo mocnymi wiatrami. Dni zarówno słonecznych i bezwietrznych w tych górach jest średnio w roku około 10% i mniej! Całość sudeckiej przyrody charakteryzuje się ciekawą szatą roślinną oraz bogatym zbiorem dzikiej fauny górskiej, polnej i leśnej. Zwierzęta: Świat zwierzęcy Sudetów uległ dużym przeobrażeniom głównie przez działania człowieka. Wiele gatunków zwłaszcza dużych, zostało wytrzebionych. W średniowiecznych kronikach widnieją zapisy o licznie występujących tu łosiach. W XVII i XVIII wieku wybito wilki, niedźwiedzie, rysie, żbiki, wydry, norki i bobry. W XIX wieku zniknęły orły przednie i od tego czasu bardzo rzadko można natrafić na chrząszcza (nadobnicy alpejskiej), skójkę perłorodną i inne. Dobrze natomiast zaaklimatyzowały się muflony. Napotyka się także stada kozic. Pospolitymi gatunkami są: jelenie, sarny, dziki, lisy zające, jeże, łasice, wiewiórki (czarna i ruda), borsuki, kuny, mysz polna ,wydra, orzesznica Osobliwością Sudetów Wschodnich jest mały gryzoń - koszatka, występujący poza środkową i wschodnią Europą także w zachodniej Azji. Ptaki Ptactwo reprezentują: kuropatwy i bażanty, , drozdy, dzięcioły, mysikróliki, kruki. Ostatnio powrócił orzeł bielik. Płazy Płazy reprezentują: leśne gatunki żab, traszka górska i salamandra plamista. Gady Gady reprezentują: padalce, zaskrońce, żmije zygzakowate i gładkie, gniewosz oraz jaszczurki (zwinka, żyworodna, padalce). Mięczaki Mięczaki to głownie: pomrowie (różne ich odmiany), świdrzyk śląski - tylko w Sudetach, świdrzyk ozdobny, ślimak winniczek. Owady Z owadów napotkamy takie gatunki jak: tęczniki, biegacze, paź królowej, paź żeglarz, niepylak apollo, trzmiele.

Roślinność: Cechy charakterystyczne Charakterystyczną cechą sudeckiej roślinności jest między innymi brak gatunków związanych z klimatem kontynentalnym. Wynika to ze klimatu z wyraźnymi rysami oceanicznymi. Oprócz tego widoczne jest obniżenie pięter roślinnych w stosunku do innych pasm górskich, słabo rozwinięte piętro halne, oraz brak piętra turniowego i niwalnego.. Wyżej, w górach napotkać można rozwinięte torfowiska w piętrze regla górnego i kosówki. Także tam wciąż występuje bór sudecki, a zwłaszcza zbiorowiska buczyny sudeckiej. Lasy Rys krajobrazowy nadają przede wszystkim zbiorowiska leśne. Występują wśród nich gatunki obejmujące swym zasięgiem całą Polskę: sosna zwyczajna, dąb szypułkowy , grab zwyczajny klon zwyczajny), lipa topole.

Wybrane rośliny chronione występujące w Sudetach • barwinek pospolity • kalina koralowa • lilia złotogłów • storczyk szerokolistny W Sudetach istnieją po polskiej stronie dwa parki narodowe na terenie Karkonoszy KPN i Gór Stołowych . Po stronie czeskiej Karkonoszy istnieje KNAP będący odpowiednikiem polskiego KPN-u. Turystyka i ludzie Sudety słyną z licznych atrakcji turystycznych. Jest to obszar pod tym względem uniwersalny. Mają tutaj miejsce zarówno atrakcyjne ośrodki narciarskie, skocznie, trasy biegowe, jak i ciekawe szlaki turystyczne i rowerowe. Ponadto na licznych skałkach trenują wspinacze, po jaskiniach i sztolniach prowadzą swoje eksploracje grotołazi, a z okolicznych wzgórz startują amatorzy paraglidingu. Popularne stały się też ostatnio wędrówki konne, oraz wyścigi psich zaprzęgów. Sztuczne zalewy są natomiast świetnym miejscem na wypróbowanie swoich sił w windsurfingu. W Sudetach żywe są liczne tradycje uzdrowiskowe, ze względu na słynne wody mineralne i korzystny klimat. Po stronie polskiej i czeskiej znajduje się szereg miejscowości o statusie uzdrowiska. Uzdrowiska sudeckie są także szczególnie godnymi zwiedzenia perełkami architektury. Obok kościołów, oraz zachowanych zabytkowych domów mieszkalnych i karczm są one trwałym elementem sudeckiej architektury. Na terenie Sudetów i Przedgórza Sudeckiego znajduje się wiele pięknych miejscowości, w których często mieszczą się wyjątkowej klasy zabytki. Ponadto zabytki można też odnaleźć - niestety czasem jako ruiny - poza granicami dzisiejszych miejscowości. Ludność miejscowa, w zależności od kraju, jest albo autochtoniczna, albo napływowa. Ostatnia historia regionu Sudeckiego jest pełna ludzkich dramatów, ale też i życiorysów słynnych ludzi. Po stronie czeskiej, oraz niemieckiej jest większość ludności rdzennej. W Polsce autochtoni to ledwie zauważalna mniejszość. W Niemczech, w okolicach Nysy Łużyckiej żyje natomiast niewielka, ale mocno zintegrowana społeczność Słowian Zachodnich - Serbołużyczan, posiadających własną oryginalną kulturę i własny język (serbołużycki)