AKADEMIA SZTUKI WOJENNEJ

WYDZIAŁ BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO

Kierunek: BEZPIECZEŃSTWO NARODOWE

Krystian MATRYBA

ROLA SAMORZĄDÓW TERYTORIALNYCH W TWORZENIU LOKALNYCH SYSTEMÓW BEZPIECZEŃSTWA

WARSZAWA 2017

Do głównych kompetencji współczesnego państwa należy zapewnienie bezpieczeństwa i wolności jego obywateli. Konstytucja RP, jako najwyższe prawo w artykule 5 stanowi, że państwo stoi na straży niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, strzeże dziedzictwa narodowego, zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju oraz zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela czy bezpieczeństwo obywateli . Bezpieczeństwo zaraz przy porządku, zdrowia i życia, jest jedną z nadrzędnych wartości społecznych i  osobistych każdego z członków społeczeństwa. Na jego podstawie człowiek kreuje przyszłość dla siebie samego i swojej rodziny. Jest także nadrzędną potrzebą państw i systemów (organizacji, sojuszy itd.) międzynarodowych. Jest dobrem podstawowym, gwarantującym pożądany rozwój życia indywidualnego każdej jednostki, jak również stabilizację i rozwój życia społecznego. Pojęcie „bezpieczeństwa” jako terminu, zmieniało się proporcjonalnie do rozwoju cywilizacji, od czasów prehistorycznych poprzez starożytność do teraźniejszości. Nie bez znaczenia były również różne ustroje państwowe, jak też czasy historyczne. Pojawia się w związku z tym wiele pojęć pokrewnych, takich jak „bezpieczeństwo publiczne”, „bezpieczeństwo państwa”, bezpieczeństwo narodowe”, czy „bezpieczeństwo wewnętrzne”, które występują w różnych przepisach prawnych. Praca ta ma na celu przybliżenie bezpieczeństwa lokalnego, a konkretnie roli samorządów terytorialnych w jego tworzeniu.

ZADANIA SAMORZĄDU GMINNEGO W Polsce podstawową wspólnotą lokalną jest gmina, która odpowiada za zaspokajanie zbiorowych potrzeb mieszkańców. Działa ona poprzez swoje organy: radę gminy(miasta) jako organ stanowiący i wójta(burmistrza lub prezydenta miasta) jako organ wykonawczy. Kompetencje gminy dotyczą wszystkich spraw lokalnych, które nie zostały zastrzeżone na rzecz innych podmiotów. Zgodnie z art. 7 ustawy o samorządzie gminnym, do zadań własnych gminy, wykonywanych we własnym imieniu, na własną odpowiedzialność i finansowanych własnymi środkami należą między innymi: zapewnienie porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli; ochrona przeciwpożarowa oraz ochrona przeciwpowodziowa (wyposażenie i utrzymanie gminnego magazynu przeciwpowodziowego). Poza zadaniami własnymi, gmina realizuje również zadania administracji rządowej. Są to zadania zlecone, których wykonanie jest umocowane upoważnieniami zawartymi w ustawach szczególnych. Zapewnienie bezpieczeństwa mieszkańcom gminy oraz ochrona porządku publicznego, jest jednym z podstawowych zadań samorządu gminnego, a ponieważ nie posiada on takich środków władczych jak organy administracji rządowej (np. Policji), to do skutecznego zwalczania zaistniałych zagrożeń stosuje środki prewencyjne, które zapobiegają naruszaniu porządku lub dają gwarancję bezpieczeństwa mieszkańcom. Formy prawne działania gminy zostały określone w ustawie ustrojowej. Na jej podstawie w kompetencjach rady gminy, jako organu stanowiącego i kontrolnego znalazło się miedzy innymi: stanowienie prawa miejscowego, to znaczy prawa powszechnie obowiązującego na obszarze danej gminy. Zawierają się w nim przepisy wykonawcze lub porządkowe niezbędne dla ochrony życia i zdrowia obywateli , jak również konieczne dla zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego. Rada gminy może również podejmować uchwały, dotyczące spraw utrzymania porządku publicznego w zakresie gminy, które są następnie kierowane do wójta (burmistrza lub prezydenta miasta). Wójt (burmistrz lub prezydent miasta) jako organ wykonawczy gminy realizuje uchwały rady oraz bezpośrednio zadania gminy. Upoważniony został również do kierowania bieżącymi sprawami gminy, w których zawiera się również sfera bezpieczeństwa i porządku publicznego, co w rzeczywistości daje mu legitymację do wydawania zarządzeń jednostkom samorządu gminnego. Do zadań wójta (burmistrza lub prezydenta miasta) w omawianym zakresie należy między innymi : wydawanie decyzji administracyjnych; wydawanie przepisów porządkowych w przypadku, gdy zaistnieje sytuacja wyjątkowa, wymagająca natychmiastowego działania (muszą być one jednak zatwierdzone na najbliższej sesji rady); opracowywanie planu operacyjnego ochrony przed powodzią wraz z ogłaszaniem i odwoływaniem pogotowia i alarmu przeciwpowodziowego. Wójt, jako organ jednoosobowy samorządu terytorialnego, bierze odpowiedzialność za bezpieczeństwo i porządek publiczny, w sytuacji ogłoszenia stanu klęski żywiołowej, jeżeli taka została ogłoszona na terenie jednej, konkretnej gminy (w przypadku zaistnienia takiej sytuacji na obszarze kilku gmin, kierownictwo zostaje powierzone staroście W tym zakresie wójt może wydawać polecenia organom jednostek pomocniczych i kierownikom jednostek ochrony przeciwpożarowej z terenu gminy, może również występować do władz innych jednostek organizacyjnych gminy o wykonanie zadań, związanych z likwidacją zaistniałej sytuacji. Wójt uprawniony jest również z mocy art. 21 i art. 22 ustawy o stanie klęski żywiołowej, do wprowadzenia na terenie swojej gminy ograniczeń wolności i praw człowieka, polegających głównie na zarządzeniu ewakuacji z zagrożonych miejsc, czy też zakazie organizowania imprez masowych. Wójt (burmistrz lub prezydent miasta) jest również właściwym organem w sprawach dotyczących zarządzania kryzysowego, o czym stanowi art. 19 ustawy o zarządzaniu kryzysowym. ZADANIA SAMORZĄDU POWIATOWEGO W Polsce wyróżnia się dwa rodzaje powiatów: powiaty ziemskie, które skupiają od kilku do kilkunastu sąsiadujących ze sobą gmin oraz powiaty grodzkie, którymi są miasta na prawach powiatu lub gminy o statusie miasta, wykonujące zadania powiatu. Wedle przepisów ustawy o samorządzie powiatowym, powiat wykonuje między innymi zadania publiczne w zakresie porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli. Są one realizowane bezpośrednio przez mieszkańców (odbywa się to np. poprzez referendum lokalne), przez organy ustrojowe powiatu, którymi są rada powiatu i zarząd powiatu, jak również przez starostę wraz z podległymi mu powiatowymi służbami, inspekcjami i strażami. Wpływ na zakres kompetencji tych organów mają warunki w jakich funkcjonuje wspólnota powiatowa. Chodzi tu o warunki „normalne”, które nie wymagają specyficznych działań oraz określane jako „szczególne”, w których dochodzi do zagrożenia życia, zdrowia, bezpieczeństwa, występuje sytuacja kryzysowa lub zaistnieją okoliczności uzasadniające wprowadzenie stanów nadzwyczajnych. W zakresie ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego rada powiatu, jako organ stanowiący i kontrolny podejmuje uchwały, dotyczące szczególnie kierunków działań zarządu powiatu jako organu wykonawczego oraz rozpatruje sprawozdania z jego działalności, dotyczące realizacji tych zadań. Uchwala program zapobiegania przestępczości oraz ochrony obywateli. Organ ten dokonuje również oceny stanu bezpieczeństwa przeciwpowodziowego i przeciwpożarowego powiatu. Może wydawać także przepisy porządkowe, które obowiązują na terenie danego powiatu. Opisane powyżej zadania wynikają z ustawy ustrojowej. Z kolei zarząd powiatu, jako organ bezpośrednio wykonujący zadania powiatu w sferze bezpieczeństwa i porządku publicznego wydaje uchwały, które kieruje do powiatowych jednostek organizacyjnych. Może również, w przypadkach wymagających natychmiastowego działania uchwalać w zastępstwie rady powiatu przepisy porządkowe. Muszą być one jednak zatwierdzone na najbliższej sesji rady. Odpowiedzialność za wyniki działań całej administracji na szczeblu powiatowym ponosi starosta, który posiada szczególną pozycję ustrojową – jest przewodniczącym zarządu i w jego ramach działa. Dysponuje również własnymi kompetencjami, które wynikają z jego pozycji prawnej jako zwierzchnika powiatowej administracji zespolonej. Odpowiedzialność ta dotyczy skutków działań własnych starosty, jak również powiatowych służb, nad którymi sprawuje zwierzchnictwo. Warto przy tym zauważyć, że starosta jako zwierzchnik administracji zespolonej w powiecie ma wpływ na powoływanie kierownictwa służb powiatowych, a konkretnie wydaje opinie dotyczące kandydatów do objęcia stanowisk powiatowych komendantów Policji i Państwowej Straży Pożarnej oraz Inspektora Nadzoru Budowlanego. Może im również wydawać polecenia w sytuacjach bezpośredniego zagrożenia bezpieczeństwa. ZADANIAWOJEWODY I SAMORZĄDU WOJEWÓDZKIEGO Zgodnie z art. 11 ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. wojewodzie nadano szczególne kompetencje obowiązujące w stanie klęski żywiołowej. Kieruje on wszelkimi działaniami zmierzającymi do zapobiegania skutkom powyższego stanu, jak również usuwania ich z obszaru województwa. W tym czasie organy i jednostki organizacyjne administracji rządowej i samorządu województwa, które działają na terenie województwa, a także inne siły i środki skierowane do wykonywania działań, w tym oddziały Sił Zbrojnych RP, podporządkowane są wojewodzie. Kolejna regulacja, określona ustawą z dnia 23 stycznia 2009 r. z większą precyzją scharakteryzowała kompetencje wojewody w zakresie bezpieczeństwa. Jako wykonawca polityki Rady Ministrów w terenie ma on zapewniać współdziałania wszystkich organów administracji rządowej i samorządowej, kierować ich działaniami w zakresie bezpieczeństwa państwa, i utrzymania porządku publicznego, zagrożenia życia, zdrowia i mienia, ochrony praw obywatelskich, zagrożeń środowiska. Do tych kompetencji należy również zapobieganie klęskom żywiołowym. W ramach administracji niezespolonej, wojewoda wnioskuje lub wyraża zgodę na powoływanie i odwoływanie organów tej administracji, a organy te maja obowiązek uzgadniania z nim projektów aktów stanowionego przez siebie prawa miejscowego. Muszą również spowodować, aby ich działania były zgodne z poleceniami wojewody. Jeżeli chodzi o administrację zespoloną to wojewoda powołuje i odwołuje kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich, a kierowane przez nich jednostki działają w imieniu wojewody z ustawowego upoważnienia z dwoma wyjątkami: gdy szczególny przepis każe działać im we własnym i imieniu lub gdy dana kompetencja może być przypisana wyłącznie wojewodzie. Wojewoda w zakresie bezpieczeństwa koordynuje, kontroluje i nadzoruje, a ponieważ nie posiada własnego aparatu wykonawczego (poza wojewódzkim zespołem zarządzania kryzysowego), korzysta z jednostek organizacyjnych podległych innym organom administracji publicznej, które znajdują się w sferze oddziaływania jego kontroli, koordynacji czy nadzoru. Zadania samorządu wojewódzkiego w zakresie bezpieczeństwa, w związku z dualizmem władzy publicznej w województwie, znajdują się w znacznej dysproporcji do kompetencji wojewody i stanowią jakby pozostałość w tej sferze, po oddzieleniu jego zadań i podmiotów mu podległych. Samorządy lokalne każdego z trzech wymienionych stopni opierają swoje działania w zakresie bezpieczeństwa o współpracę ze służbami porządkowymi. Do najważniejszych aspektów w tym zakresie należą: • Współpraca z Policją, • Współpraca z Państwową i Ochotniczą Strażą Pożarną, • Powoływanie własnych służb – Straże Gminne (Miejskie), itp., • Współpraca ze Strażą Graniczną, • Współpraca ze Służbą Celną, • Współpraca z Głównym Inspektoratem Transportu Drogowego i wiele, wiele innych. Podsumowując, Samorządy lokalne pełnią pierwszoplanową rolę w kreowaniu, utrzymywaniu i ochronie bezpieczeństwa lokalnego. Współpraca z odpowiednimi służbami pozwala im na interakcję w niemal każdym jego aspekcie, a dodatkowo powoływanie własnych formacji zapewnia im swojego rodzaju pewność i niezależność działań. BIBLIOGRAFIA:

1. Zadania jednostek samorządu terytorialnego w zakresie ochrony porządku i bezpieczeństwa publicznego - https://mswia.gov.pl/ftp/pdf/zadania_jst.pdf
2. Ochrona porządku i bezpieczeństwa publicznego jako zadanie własne samorządu lokalnego, Kwartalnik Naukowy OAP UW “e-Politikon”, Rocznik 2013, numer 6
3. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.
4. Ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej
5. Ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o stanie wyjątkowym