Joseph Bedier, Dzieje Tristana i Izoldy, przeł. Tadeusz Boy-Żeleński, Warszawa 1996.

WSTĘP wydawcy

• prastara legenda celtycka, rozpowszechniona przez harfiarzy bretońskich.
• w średniowiecznej literaturze francuskiej w kilku wersjach, zachowane tylko we fragmentach (najbardziej znane opracowania z XVII w.: Thomas, anglonormański poeta oraz Beoula, prawdopodobnie Normana), całość utworu odtworzył Joseph Bedier (1864-1938), francuski pisarz i krytyk literacki.
• głównym wątkiem podania jest miłość, ukazana jako siła wszechpotężna, źródło szczęścia i ogromnych cierpień.
• miłosna opowieść jest jednocześnie rapsodem rycerskim.
• dynamiczną akcję ubarwiają opisy pojedynków, potyczek, walk i pościgów, często w aurze tajemniczego współdziałania sił nadprzyrodzonych.
• sceną wydarzeń są morza i ziemie Kornwalii, Irlandii, Bretanii, zamieszkałe przez Celtów, twórców tej pełnej dziwności i romantyzmu legendy z zamierzchłych czasów.

TEKST I. Dziecięctwo Tristana.

• „Panowie miłościwi, czy wola wasza usłyszeć piękną opowieść o miłości i śmierci? To rzecz o Tristanie i Izoldzie królowej. Słuchajcie, w jaki sposób w wielkiej radości, w wielkiej żałobie miłowali się, później zasię pomarli w tym samym dniu, on przez nią, ona przez niego”.
• pomoc zbrojna Riwalena dla Marka, w nagrodę Riwalen otrzymuje za żonę siostrę Marka, Blancheflor.
• Riwalen zostaje zdradzony i zabity, Blancheflor rodzi syna, nazywa go Tristan (smutek) i umiera.
• Tristana wychowuje Rohałt Dzierżący Słowo, naucza Gowernal.
• Tristan uprowadzony, znajduje się w Kornwalii u Marka w zamku Tyntagiel, tu odnajduje go Rohałt, Tristan odzyskuje ziemię Lońską (państwo swojego ojca), oddaje ją Rohałtowi. II. Morhołt z Irlandii.
• król Irlandii atakuje Marka, rycerz Morhołt zostaje wysłany po daninę, Tristan wydaje mu bit-wę, zabija swojego przeciwnika, ale sam zostaje raniony zatrutym ostrzem, przygotowany na śmierć wypływa łódką na morze, odnajduje go Izolda, siostra Morhołta, i ratuje go, nie zdając sobie sprawy, że on jest zabójcą jej brata. III. Szukanie pięknej o złotych włosach.
• baronowie namawiają Marka na ślub, by Tristan nie był jego dziedzicem, Markowi ptak przy-nosi długi złoty włos, on ogłasza, że poślubi tylko właścicielkę tego włosa.
• Tristan mówi o Izoldzie, wybiera się na poszukiwania.
• tymczasem kraj Izoldy pustoszy smok, obiecana jest jej ręka dla tego, który zabije potwora.
• Tristan zabija smoka, mdleje od wyziewów zwierzęcia, inny rycerz sobie przywłaszczył sła-wę, Izolda nie wierzy „zwycięzcy” i poszukuje prawdziwego, Tristan pojedynkuje się z kłam-cą.
• Tristan zyskuje rękę Izoldy dla Marka.
• Izolda domyśla się, że to Tristan zabił jej brata, ale ostatecznie nie zabija go. IV. Napój miłosny.
• matka Izoldy wręcza jej służącej, Brangien, napój miłosny dla Izoldy i Marka.
• Izolda jest smutna, Tristan stara się ją pocieszyć, przypadkowo wypijają napój miłosny.
• Tristan wyrzuca sobie zdradę Marka.
• Tristan i Izolda wyznają sobie miłość.
• Brangien rozpacza, mówi o napoju miłosnym. V. Brangien wydana niewolnikom
• Brangien zastępuje Izoldę w łożu Marka, który zakochuje się w młodej żonie.
• Izolda boi się zdrady i wydaje Brangien niewolnikom, ci się litują nad służącą, Izolda zmienia zdanie, przeprasza Brangien. VI. Wielka sosna.
• schadzki Izoldy i Tristana.
• czterej baronowie domyślają się ich miłości, informują o wszystkim Marka, który prosi Trista-na, by wyjechał z zamku do miasta.
• kochankowie usychają z miłości, Brangien im pomaga, schadzki w sadzie.
• baronowie proszą o pomoc karła, ten im mówi o schadzkach w sadzie.
• Marek wdrapuje się na drzewo, jednak kochankowie zauważają go, Tristan „prosi” Izoldę o wyjednanie łaski u króla. VII. Karzeł Frocyn.
• Marek jedna się z Tristanem, baronowie są wściekli, chcą wygnania Tristana przygotowują podstęp: rozsypanie mąki dookoła łoża Izoldy, Tristan nad nią przeskakuje, ale plami łoże krwią z rany zadanej przez dzika na polowaniu.
• Marek wydaje karę śmierci na Tristana. VIII. Skok z kaplicy.
• lud wstawia się za Tristanem, ale Marek nieprzebłagany, bez sądu skazuje bratanka na stos, Tristan prosi oprawców o zatrzymanie się w przydrożnej kapliczce nad urwiskiem, ucieka skacząc z okna, pomaga mu Bóg.
• Tristana wspomaga Gowernal (nauczyciel).
• oprawcy zabierają Izoldę, chce ją ratować Dynas z Libanu, marszałek dworu, ale Marek od-rzuca jego rady, Dynas odjeżdża.
• Marek oddaje Izoldę stu trędowatym, ratuje ją Tristan. IX. Las moreński.
• Izolda i Tristan przebywają w lesie, spotykają pustelnika, brata Ogryna.
• Marek wyznacza nagrodę za Tristana: 100 sztuk złota.
• Tristana i Izoldę odnajduje pies.
• w lesie spędzają lato, zimę i wiosnę.
• Gowernal zabija pierwszego barona.
• Marek, poinformowany przez leśniczego, udaje się na miejsce kryjówki Tristana i Izoldy, wi-dzi ich uśpionych, przedzielonych mieczem Tristana, zostawia im swój pierścień i odchodzi.
• kochankowie budzą się, widzą pierścień i uciekają. X. Pustelnik Ogryn.
• Tristan domyśla się motywów postępowania Marka, Izolda także.
• kochankowie idą do Ogryna, proszą o pomoc, chcą się pogodzić z królem, wysyłają pismo do króla, Tristan je zanosi, na widok Marka ucieka, mimo że ten go woła. XI. Szalony bród.
• Marek odczytuje pismo Tristana.
• Izolda wraca do Marka, a Tristan odjeżdża.
• trzej pozostali baronowie-zdrajcy zginą jeszcze. XII. Sąd przez rozpalone żelazo.
• zdrajcy żądają sądu nad Izoldą, Marek się denerwuje i skazuje ich na wygnanie, Izolda chce poddać się próbie żelaza w obecności ludu.
• Izolda zawiadamia Tristana, by w przebraniu pielgrzyma przybył na miejsce sądu.
• Tristan w przebraniu pielgrzyma przez nikogo nie rozpoznany, przenosi Izoldę przez bród.
• Izolda przysięga, że znajdowała się jedynie w ramionach Marka i pielgrzyma, poddaje się próbie, żelazo nie zostawia na niej śladu. XIII. Głos słowika.
• Tristan przed wyjazdem udaje się do Izoldy, od nowa schadzki.
• Tristan zabija dwóch baronów-zdrajców, ucieka. XIV. Dzwonek cudowny.
• Tristan udaje się do Galii, diuk pokazuje mu pieska, Milusia, który nosi cudowny dzwonek, odpędzający troski.
• Tristan dostaje Milusia za zabicie olbrzyma Urgana Włochatego, daruje go Izoldzie.
• Izolda, gdy dowiaduje się o cudownej mocy dzwonka, wyrzuca go, by cierpieć razem z uko-chanym. XV. Izolda o białych dłoniach.
• Tristan wędruje po świecie, przybywa do Bretanii, pomaga diukowi Hoelowi pokonać lennika i otrzymuje rękę jego córki, Izoldy o białych dłoniach.
• odbywa się wesele, Tristan wręcza żonie pierścień, informuje ją o złożonej Matce Boskiej kiedyś „przysiędze”: rok bez poznania za pomoc w zabiciu smoka. XVI. Kaherdyn.
• brat Izoldy, Kaherdyn, dowiaduje się o „przysiędze” Tristana, ten wyznaje mu prawdę.
• Izolda Jasnowłosa wie o małżeństwie Tristana.
• Kaherdyn zawozi Tristana do Izoldy Jasnowłosej, Tristan prosi o poselstwo Dynasa. XVII. Dynas z Lidanu.
• Marek, Izolda i cały orszak przejeżdżają koło krzaku głogu – Tristana, który śpiewa.
• planowana schadzka, rycerz woła do Tristana, by w imię Izoldy Jasnowłosej zatrzymał się, Tristan podąża dalej, Izolda zła, nie chce się z nim spotkać.
• Tristan przebiera się za trędowatego, Izolda jednak go odtrąca.
• Tristan wyjeżdża, a Izolda zakłada włosienicę. XVIII. Szaleństwo Tristana.
• Tristan ucieka z Karhenia w Bretanii, płynie do Tyntagielu, udaje szalonego, zabawia króla Marka, zdradza swoje imię, Izolda wychodzi.
• Brangien pomaga Tristanowi spotkać się z Izoldą, ona początkowo go nie poznaje.
• Tristan zostaje w zamku, ostatni z baronów-zdrajców przeczuwa romans, Tristan odchodzi. XIX. Śmierć.
• Tristan wraca do Karhenia, wpada w zasadzkę, śmiertelnie ranny, Kaherdyn wyjeżdża po Izoldę Jasnowłosą.
• Izolda, żona Tristana, słyszy rozmowę męża i brata o żaglach, dowiaduje się prawdy o miło-ści Tristana.
• ostatni baron-zdrajca ginie, Izolda Jasnowłosa płynie do Tristana.
• Izolda o białych dłoniach mówi Tristanowi o powrocie brata i o czarnych żaglach, zrozpaczo-ny Tristan umiera, Izolda Jasnowłosa, widząc ciało kochanka, umiera.
• do Karhenia przybywa Marek, zabiera ciała żony i siostrzeńca, wyrasta głóg łączący ich gro-by.
• „Panowie miłościwi, dobrzy rybałtowie dawnych czasów, Beroul, Thomas i przewielebny Eilhart, i mistrz Gotfryd opowiedzieli tę opowieść dla tych, którzy miłują, nie dla innych. Przekazują wam przeze mnie pozdrowienie. Pozdrawiają tych, którzy tkwią w zadumie, i tych, którzy są szczęśliwi, i tych, co są stroskani, słowem – wszystkich miłośników. Oby mogli znaleźć tu pociechę przeciw odmienności, przeciw niesprawiedliwości, przeciw urazie, przeciw cierpieniu, przeciw wszystkim niedolom miłowania!…”.