Pieśń o Rolandzie, przeł. Tadeusz Żeleński (Boy), oprac. Anna Drzewicka, BN II 233, 1991.

WSTĘP I. „Pieśń o Rolandzie” na tle czasów swojego powstania.

• najstarsza wersja z rękopisu oksfordzkiego XI/XII w., ustny przekaz może już od VIII/IX w., Karol Wielki żył na przełomie VIII i IX w., w 800 r. koronowany na cesarza, krótkotrwała wspa-niałość i potęga Francji.
• niespokojne dla Francji wieki IX i X, XI w. panowanie Kapetyngów, południowa Francja koleb-ką kultury, krucjaty, rekonkwista w Hiszpanii w połowie XI w.
• wydarzenie historyczne: 778 r. klęska straży tylnej wojsk cesarskich w Pirenejach w drodze powrotnej z wyprawy do Hiszpanii, Karol nazwany cesarzem w utworze (22 lata wcześniej!), Roland wymienia ziemie zdobyte przez Karola.
• polityczna inspiracja: refleksja nad funkcją i zasięgiem władzy królewskiej, rzemiosło rycer-skie dla bohaterów znane i bliskie, walka – swoisty rytuał, etos rycerski, rycerstwo – służba, zapał i entuzjazm krucjat, groza i okrucieństwo, sposób życia ludzi i ich myślenia, świat wyłą-cznie męski (pojawiają się tylko Bramimonda i Oda). II. Spory o genezę „Pieśni o Rolandzie”.
• wydarzenie historyczne a wersja poetycka: wiosną 778 r. walki w Pirenejach, napad górali, postaci znane z innych chansons de geste (Ogier Duńczyk, Gerard z Rusylonu…), Oliwier, Ganelon, emir Baligant – postaci fikcyjne.
• Joseph Bedier łączy powstanie „Pieśni o Rolandzie” z rolą dróg pielgrzymowych.
• Roland: w annale z bitwy, na monecie sprzed 781 r. Rodlan, 772 r. Rothlandus na dworze.
• biskup Turpin zginął wiele lat po bitwie.
• Karol (36 lat) ma więcej niż 200!
• zdrada ma usprawiedliwić klęskę.
• indywidualizm i tradycjonalizm. III. Zagadnienia filologiczne.
• powszechnie przyjęty tytuł „Pieśni o Rolandzie” nie pojawia się w żadnym rękopisie, tekst wy-stępuje w 7 rękopisach, ponadto w wersjach obcojęzycznych.
• Turold – Norman, klerek, „spisał” opowieść. IV. Artyzm „Pieśni o Rolandzie”.
• jedność czasu (kilka dni) i miejsca (Pireneje, północno-wschodnia Hiszpania), koncepcja pos-taci, jedność kompozycji, dzieło przemyślane.
• złożony charakter Ganelona, sidła gry psychologicznej przeciwnika i logika charakteru Rolan-da, brak rozstrzygnięcia wyższości męstwa (Roland) lub roztropności (Oliwier), nadludzki ma-jestat i słabe człowieczeństwo Karola, postaci zindywidualizowane i zróżnicowane, schema-tyzm: dobry, zły, zdrajca; Francuzi – naród wybrany.
• fantazja: zatrzymane słońce, wiek Karola.
• epickość pieśni.
• laisa: rozpoczyna się od imienia, pochwały.
• zagęszczenie środków stylistycznych a napięcie emocjonalne, symboliczna troistość (3 laisy o śmierci Rolanda…).
• słowo-klucz Turolda „piękny”.
• jedno rozbudowane porównanie.
• chwyty retoryczne: przeciwstawienie („Karol śpi, nie obudził się”), hiperbola, apostrofa, pyta-nie retoryczne, stałe epitety, styl formularny, podobieństwa, stereotypy, toposy i motywy.
• subiektywny narrator – komentarze. V. „Pieśń o Rolandzie” a gatunek „chansons de geste”.
• przed „Pieśnią o Rolandzie” utwory o tematyce religijnej (np. legenda o św. Aleksym).
• od IX w. „chansons de geste”, głównie XII/XIII w., mniejsza popularność w XIV w., poezja ust-na, śpiewana, jak żonglerka, półimprowizacja, tradycyjne wezwanie „oyez” – posłuchajcie.
• wczesna epoka – „Pieśń o Wilhelmie” i „Gormund i Izembard”. VI. „Pieśń o Rolandzie” w Polsce.
• czwarty przekład (po dwóch niemieckich i angielskim), Seweryna Duchińska w 1866, 10-zgło-skowiec (5+5, zamiast 4+6), różnice w stosunku do oryginału, bardziej romantyczna niż wer-sja średniowieczna, do tej pory nikt więcej wierszem.
• prozą w 1903 r. Kazimierz Król.
• 1935 (już 1932 r.) Tadeusz Boy-Żeleński, klasyczne, podstawą nowofrancuska wersja Bedie-ra, tekst-interpretacja.

TEKST 291 lais

• król Karol 7 lat przebywał w Hiszpanii, w tym czasie król Marsyl przebywał w Saragossie.
• informacja o zwycięstwach Karola.
• Marsyl i Blankandryn planują podstęp.
• posłowie u Karola, sprzeciw Rolanda, poparcie Ganelona, jego ojczyma, spór o to, kto pojedzie do Marsyla, wybrany Ganelon.
• Ganelon i Blankandryn o Karolu i o Rolandzie.
• Marsyl się zdenerwował, ale inni poganie przeszkodzili mu w zabiciu Ganelona.
• Marsyl i Ganelon o Karolu (200 lat), zdrada – król z darami do Francji, napad na tylną straż Rolanda i Oliwiera, obietnica „brak wojny”; ucałowania i 2 naszyjniki od królowej Bramimondy.
• Ganelon u Karola, mówi pozytywnie o swoim poselstwie.
• Roland ma jechać w tylnej straży.
• Karol ma widzenia, jedzie do Francji, martwi się o Rolanda, wie o zdradzie Ganelona.
• poganie szykują się do bitwy, przechwałki i marzenia: od zabicia Rolanda do złupienia Francji.
• 12 pogan + 100 tysięcy.
• Oliwier oskarża Ganelona o zdradę, Roland broni ojczyma.
• Oliwier trzy razy prosi Rolanda, by zadął w róg, Roland odmawia.
• przepowiednia Oliwiera.
• błogosławieństwo arcybiskupa.
• dwa razy Oliwier czyni wyrzuty Rolandowi.
• bitwa: Roland o zdradzie Ganelona.
• Roland zabija siostrzeńca Marsyla, Oliwier – brata Marsyla, opisy śmierci pogan (10 lais).
• skazanie Ganelona i trzydziestu jego krewnych na śmierć przez powieszenie w sądzie w Akwizgranie; wielka burza we Francji.
• wygrana potyczka ze 100 tysiącami, przybywa król Marsyl ze swoim wojskiem i Abisemem.
• poganie zabijają 8 znacznych Francuzów, pomszczeni, Roland stacza pojedynek z pogani-nem, zabitych 5 tysięcy, zostało 60 Francuzów.
• Roland chce zadąć w róg, Oliwier jest zły.
• Roland trzy razy dmie w róg, Karol słyszy, Ganelon odradza powrót, zawracają (3 laisy), (2 laisy) za późno.
• Marsyl zabija 4 znacznych Francuzów, Roland zabija jego syna.
• Oliwier raniony śmiertelnie, zabija swego zabójcę, Roland mdleje, Oliwier umiera, przed śmie-rcią modli się do Boga o raj, ojczyznę, Karola i Rolanda.
• przy życiu z ważniejszych Francuzów pozostają: Roland, arcybiskup Turpin rejmski i Gotier z Hum, dwaj ostatni zabici z oddali strzałami, Roland słabo dmie w róg, Karol słyszy, każe od-powiedzieć.
• poganie chcą zabić Rolanda, 400 w hełamch, ginie koń Francuza, poganie uciekają.
• Roland wędruje po polu walki, przenosi ciała druhów do arcybiskupa, odnajduje Oliwiera, mdleje, arcybiskup (jeszcze żyje) chce mu przynieść wody, umiera.
• Roland i jego śmierć na wzgórku, modlitwa za druhów i za siebie, Arab chce odebrać mu miecz, Roland o zabija, próba zniszczenia Durendala (miecza) tak, by żaden poganin nie mógł się chlubić jego posiadaniem, bezskutecznie, wzniesiona prawica w stronę nieba, anio-łowie zabierają jego duszę, twarz skierowana w stronę Hiszpanii, anioł Cherubin, św. Michał i św. Gabriel.
• Karol nadjeżdża, dopadają uciekających pogan, przedłużenie dnia, rozbicie obozu, opieka Gabriela nad snem Karola, widzenia króla.
• Marsyl w Saragossie, stracił prawą rękę.
• Karol pozostał w Hiszpanii 7 lat; Marsyl wzywa na pomoc emira z Babilonu, poganie chcą iść do Francji bić się z Karolem, ale król francuski jest tuż obok.
• emir chce wydać Karolowi bitwę, Marsyl oddaje mu całą Hiszpanię.
• Karol jedzie do Ronsewal zobaczyć rozmiar szkód, znajduje ciało Rolanda, mdleje.
• Francuzi grzebani są we wspólnym grobie, zabrane serca Rolanda, Oliwiera i arcybiskupa Turpina, zwłoki wiozą do Francji.
• posłowie emira przybywają do Karola, ten wydaje bitwę, 2 szyki Francuzów, po jednym z Ba-warii, z Alemanii, Normandii, Bretanii…, modlitwa Karola do Boga – zemsta za Rolanda.
• przegląd wojsk arabskich.
• Francuzi zabijają Arabów.
• „bitwa uparta i twarda”, Karol ratuje diuka Naima, „prawo jest z Karolem”, emir przegrywa, po-jedynek Karola i Baliganta, pomoc Gabriela, emir ginie, poganie „pierzchają”.
• Bramimonda o klęsce, Marsyl umiera, Karol zajmuje Saragossę, niszczy meczety i synagogi, chrzest pogan, innych zabijają, królowa zabrana do Francji jako branka.
• po powrocie do Francji sąd w Akwizgranie nad Ganelonem, Oda, siostra Oliwiera, umiera, gdy dowiaduje sią o śmierci narzeczonego, Rolanda, sędziowie chcą uniewinnić zdrajcę, po-jedynek Tierego i krewnego Ganelona, Pinabela, który przegrywa.
• krewni Ganelona giną przez powieszenie, Ganelon rozerwany przez konie.
• Bramimonda chce zostać chrześcijanką, otrzymuje imię „Julianna”.
• widzenie: kolejne bitwy (krucjaty).
• „Tu kończy się opowieść, którą Turold spisał…”.