zimna wojna
Zimna wojna, (od angielskiego Cold War), umowne określenie stosunków pomiędzy państwami zachodnimi a ZSRR i grupą państw socjalistycznych po II wojnie światowej. Za początek zimnej wojny przyjmuje się przemówienie W.L.S. Churchilla wygłoszone w Fulton 5 marca 1946, w którym zaatakował ekspansjonizm ZSRR i wezwał Zachód do zjednoczenia sił przeciwko rozprzestrzenianiu się komunizmu. Do końca lat 40. narastało napięcie w stosunkach międzynarodowych, m.in. zlikwidowana została demokracja w państwach Europy Środkowej i Wschodniej, na co odpowiedzią ze strony Zachodu była doktryna Trumana i utworzenie NATO (1949) oraz lokalnych sojuszy wojskowych w Azji i strefie Oceanu Spokojnego.
Zimna wojna, (od angielskiego Cold War), umowne określenie stosunków pomiędzy państwami zachodnimi a ZSRR i grupą państw socjalistycznych po II wojnie światowej. Za początek zimnej wojny przyjmuje się przemówienie W.L.S. Churchilla wygłoszone w Fulton 5 marca 1946, w którym zaatakował ekspansjonizm ZSRR i wezwał Zachód do zjednoczenia sił przeciwko rozprzestrzenianiu się komunizmu.
Do końca lat 40. narastało napięcie w stosunkach międzynarodowych, m.in. zlikwidowana została demokracja w państwach Europy Środkowej i Wschodniej, na co odpowiedzią ze strony Zachodu była doktryna Trumana i utworzenie NATO (1949) oraz lokalnych sojuszy wojskowych w Azji i strefie Oceanu Spokojnego.
Szczytowym okresem zimnej wojny były lata 1950–1953, kiedy nastąpiła pierwsza zbrojna konfrontacja (wojna koreańska), na obszarze peryferyjnym, między blokiem radzieckim a Zachodem (oddziały amerykańskie pod flagą ONZ wystąpiły przeciwko “ochotnikom” z Chińskiej Republiki Ludowej), gwałtownie wzrosły zbrojenia i apogeum osiągnęła wojna psychologiczna (m.in. utworzenie Radia Wolna Europa).
Po śmierci J.W. Stalina (1953), XX zjeździe KPZR i przemówieniu N.S. Chruszczowa w 1956 nastąpił długoletni okres zmiennego napięcia w stosunkach Wschód-Zachód. Początkowo wystąpiły tendencje odprężeniowe (rozejm w Korei, powstanie ruchu państw niezaangażowanych), ale jednocześnie 1955 powołano Układ Warszawski, 1956 miała miejsce radziecka interwencja na Węgrzech (rewolucja węgierska 1956), 1959 - rewolucja na Kubie.
W latach 60. sytuacja międzynarodowa ponownie się zaostrzyła (m.in. 1961 budowa muru berlińskiego, 1962 kryzys kubański - świat stanął w obliczu wojny jądrowej, 1965-1973 wojna w Wietnamie, 1968 interwencja wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji).
W latach 70. nastąpiło odprężenie, odbyła się Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, zakończona 1975 podpisaniem Aktu Końcowego w Helsinkach, podpisano Układy SALT I i SALT II (rozbrojeniowe układy), Chiny weszły do ONZ. Mimo to nasilała się ekspansja radziecka w Azji, Afryce i Ameryce Łacińskiej.
Następny okres zimnej wojny rozpoczął się wraz z interwencją ZSRR w Afganistanie (1979) i trwał do połowy lat 80. (m.in. kryzys 1980-1981 w Polsce, 1983 rozmieszczenie rakiet w europejskich krajach NATO). Konsekwentnie realizowany przez R. Reagana program wyścigu zbrojeń doprowadził do ekonomicznego i politycznego osłabienia ZSRR. 1989 zaczął się upadek rządów komunistycznych w Europie, do 1990 nastąpiło zjednoczenie Niemiec, 1991 rozwiązanie Układu Warszawskiego oraz samego ZSRR, co jest uznawane za koniec zimnej wojny.