Dlaczego Rzeczpospolita upadła?  Kogo należy obarczyć winą? Są to jedne z najczęściej stawianych pytań przez wszystkich Polaków po 1795 roku. Odpowiedź jest bardzo złożona.  Zniknięcie Rzeczpospolitej z mapy Europy nie było wynikiem chwilowej słabości naszego państwa, ale konsekwencją procesów społeczno – gospodarczych i wielu wydarzeń 
politycznych. Przyczyn można upatrywać w błędach samych Polaków, ustroju RP, albo we wrogich knowaniach sąsiadów. Obydwie te odpowiedzi zawierają część prawdy. Upadek RP wynikał z rozkładu jej ustroju oraz załamania się morale – polskiego „narodu politycznego” (szlachty). Doprowadziło to do uzależnienia państwa od mocarstw ościennych. Próby odrodzenia 
wywołały opór sił konserwatywnych, a także wrogie działania sąsiadów.  Dlatego wśród przyczyn upadku Polski, możemy wyróżnić czynniki zewnętrzne i wewnętrzne, które doprowadziły do tego stanu rzeczy.  W XVI wieku według A.F. Modrzewskiego można było zaobserwować spory i polemiki w kwestii polepszenia ustroju RP. Politykę ujmowano w ścisłym związku z moralnością chrześcijańską. Wady RP między innymi takie jak: nierówność stanów, hegemonia szlachty, upośledzenie plebejuszy, bezkarność zabójców brała się ze złych obyczajów i upadku autorytetu Kościoła. XVII w. to stopniowy ewolucyjny proces przekształcania się demokracji szlacheckiej w oligarchię magnacką. Stopniowe umacnianie pozycji przez magnaterię – trudności w polityce zewnętrznej pomagały jej w uzależnieniu od siebie królów. Wszelkie próby umocnienia władzy królewskiej napotykały przeciwdziałanie magnatów, który dowoływali się do szlachty, strasząc ją groźbą wprowadzenia w Polsce absolutyzmu, szlachta zaakceptowała sytuację, w której magnateria przyjęła rolę gwaranta ustroju RP o wolności szlacheckich. 

Zasadniczą przyczyną w aspekcie wewnętrznym bez wątpienią odegrała szlachta i jej pozycja. Szlachta poprzez wymuszenia zdobywała coraz więcej przywilejów, które spowodowały wzmocnienie ich pozycji i dawały pole do kolejnych żądań z ich strony. Z końcem XVII wieku szlachta wybrała na swojego władcę Augusta II, z dynastii Wettinów, dążył on do zapewnienia swej dynastii czołowej pozycji w Europie, jednak jego na nieudolna polityka wplątała Rzeczpospolitą w wieloletnią wojnę ze Szwecją. W jej konsekwencjach było ogromne wyniszczenie kraju, straty ludności w skutek nie tylko działań wojennych, ale przede wszystkim zarazami i epidemiami, w wyniku  których znaczna część Polski uległa wyludnieniu Kolejni władcy elekcyjni dążyli do prowadzenie samodzielnej polityki dynastyjnej, gdzie na pierwszym miejscu zawsze stawiane były swoje interesy. Prowadziło to zazwyczaj do otwartego konfliktu z polską szlachtą, co uniemożliwiało wdrążanie jakichkolwiek reform wewnętrznych w życie Rzeczpospolitej. Zatargi te wykorzystywała magnateria, dążąc do przejęcia władzy w kraju. Upadek gospodarczy również przyczynił się do upadku I RP. Szlachta i magnateria prowadziły błędną politykę gospodarczą. Oparcie polityki na pracy chłopa pańszczyźnianego, który nie miał żadnych perspektyw, prowadziło do obniżenia wydajności pracy. Niechęć przed wszystkim co pochodziło z zewnątrz powodowało, że w państwie polskim stosowano przestarzałe metody uprawy roli. Dlatego też Anglia i Rosja z łatwością przejęły dawne polskie rynki zbytu.

Do czynników zewnętrznych które przyczyniły się do degradacji Rzeczypospolitej w XVI – XVIII wieku możemy zaliczyć wzrost potęgi państw sąsiednich, rządzonych absolutnie, ingerujących w wewnętrzne sprawy Polski, pod rządami Sasów RP przestała być suwerennym państwem, jej polityka zagraniczna stała się wypadkową wpływów Prus, Austrii a zwłaszcza Rosji (np.; wciągnięcie Polski do wojny „Od Sasa do Lasa”). Swoistą formą ingerencji stanowiły inicjatywy sąsiadów (za ich pieniądze) zrywanie sejmów, o ile uchwały nie podobały się obcym dworom; korupcja. Po wojnach XVII wieku państwo polskie nie miało sojuszników. Trzej najwięksi są siedzi RP sprzymierzyli się by dokonać rozbiorów. Imperium Osmańskie było także osłabione i nie było w stanie obronić nawet własnego terytorium. Turcja utraciła w XVIII wieku część swoich ziem. Nie była więc w stanie pomóc RP. Zarówno czynniki zewnętrzne i wewnętrzne zadecydowały o upadku Polski. Rozkład aparatu państwowego, kryzys gospodarczy, nieudolność armii przyczyniły się do osłabienia Polski we wewnątrz jak i na zewnątrz, przez co stałą się łatwym łupem dla silnych państw ościennych.