Aktualnie obowiązujący Kodeks Prawa Kanonicznego w kan. 1055 definiuje małżeństwo jako „małżeńskie przymierze, przez które mężczyzna i kobieta tworzą ze sobą wspólnotę całego życia, skierowaną ze swej natury do dobra małżonków oraz do zrodzenia i wychowania potomstwa, zostało między ochrzczonymi podniesione przez Chrystusa Pana do godności sakramentu”. Z takiego ujęcia możemy odczytać że zawarcie małżeństwa jest jednym z przysługujących ludziom uprawnień. Jednocześnie trzeba zaznaczyć nie nie oznacza to, że każdy może zawierać małżeństwo bez żadnych ograniczeń. Niekiedy ze względu na troskę o dobro małżeństwa konieczne jest ich wprowadzenie. Ograniczenia ta przybierają różne postacie i mogą pochodzić z różnych źródeł w szczególności ze strony prawa Bożego i prawa ludzkiego, a więc także kanonicznego. Pojęcie przeszkód małżeńskich ma długą historię, jednak początkowo wskazywano przeszkody w sposób partykularny. Przez lata pojęcie przeszkód ewoluowało i zmieniał się jego zakres, na co miały wpływ różne czynniki historyczne. Po raz pierwszy dokładnie określono pojęcie, i podział przeszkód małżeńskich w Kodeksie Prawa Kanonicznego z 1917 r. Przeszkody dzieliły się wówczas na tamujące czyli wpływające na godziwość oraz zrywające - mające wpływ na ważność małżeństwa. Obecnie obowiązujący Kodeks Prawa Kanonicznego z 1983 r. nie czyni takiego rozróżnienie. Mówi wyłącznie o przeszkodach zrywających które skutkują tym że małżeństwo zawarte przez osoby nimi dotknięte jest nieważne. Jedną z przeszkód zrywających jest przeszkoda wieku. Z punku widzenia przyjętych podziałów przeszkodę tę jako pochodzącą z prawa ludzkiego ujętą zarówno w prawie kościelnym jak i świeckim. Jest to również przeszkoda uprzednia czyli powstałe przed zawarciem małżeństwa oraz trwająca jedynie czasowo. Zgodnie z kanonem 1083 § 1. ważne małżeństwo można zawrzeć pod warunkiem ukończenia określonego wieku. Jest to odpowiednio szesnaście lat dla mężczyzn oraz czternaście lat dla kobiet. Celem wprowadzenia takiej przeszkody jest znaczenie małżeństwa, które wymaga od nupturientów odpowiedniej dojrzałości fizycznej i psychicznej. Regulacja zawarta w Kodeksie dotyczy wszystkich wierzących na świcie stąd wymagany jest stosunkowo niski wiek do zawarcia małżeństwa. Uzupełnieniem tej regulacji jest § 2 przywołanego kanonu, który pozwala Konferencji Episkopatu dostosować wymagania dotyczące wieku do konkretnych uwarunkowań kulturowych i środowiskowych. Należy zauważyć że takie ograniczenie nie wpływa na ważność małżeństwa a jedynie na jego godziwość. W Polsce Konferencja Episkopatu ustaliła że od 15 XI 1998 r. wymagany wiek zarówno dla kobiety jak i mężczyzny wynosi osiemnaście lat. Dostosowuje to tym samym przepisy kanoniczne do norm prawa cywilnego. Jako że przeszkoda ta pochodzi z prawa ludzkiego możliwe jest dyspensowanie od niej. Zasady dyspensowania określa kan. 1078 zgodnie z którym od wszystkim przeszkód niezarezerwowanych dla Stolicy Apostolskiej, dyspensować może ordynariusz miejsca. Jako że przeszkoda wieku nie podlega wyłączności Stolicy Apostolskiej więc właściwy będzie tu ordynariusz miejsca. Sama dyspensa ma charakter aktu prawnego władzy wykonawczej, administracyjnej. By uzyskać dyspensę należy skierować odpowiednią prośbę do ordynariusza miejsca, czyli do Kurii diecezjalnej. Prośbę taką w imieniu narzeczonych pisze proboszcz. Skutkiem udzielenia dyspensy osoba związana przeszkodą, może ważnie i godziwie zawrzeć małżeństwo. W polskim porządku prawnym małżeństwo reguluje ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Zgodnie z art. 10 ustawy, mężczyzna i kobieta mogą zawrzeć małżeństwo, jeżeli ukończyli 18 lat. celem przyjęcia przez ustawodawcę takiej granicy wieku jest osiągnięcie odpowiedniej dojrzałości emocjonalnej nupturientów. Jednak nie jest to przeszkoda bezwzględna, gdyż art. 10 wskazuje możliwość zawarcia małżeństwa przez kobietę, która ukończyła lat 16. W takim przypadku konieczne jest zezwolenie sądu opiekuńczego. Aby je uzyskać, poza odpowiednim wiekiem, konieczne jest spełnianie 2 przesłanek. Pierwsza przesłanka to klauzula generalna ważnych powodów, druga zaś to dobro założonej rodziny, a więc prognoza co do prawidłowego funkcjonowania założonej rodziny. Sąd powinien zbadać obie przesłanki, które muszą zostać spełnione łącznie. Postępowanie o udzielenie zezwolenia na zawarcie związku małżeńskiego odbywa się w trybie nieprocesowym. W myśl art. 561 § 1 kodeksu postępowania cywilnego zezwolenie na zawarcie małżeństwa kobiecie, która nie ukończyła lat 18, udziela na jej wniosek sąd opiekuńczy. Pewien niepokój może budzić praktyka stosowania prawa przez sądy. Z przeprowadzonych badań wynika że w wielu przypadkach przesłanki wymagane do udzielenia zezwolenia są badane zbyt powierzchownie. Zarówno ważne powody jak i dobro rodziny to wyrażenia nieostre, tak więc ustalenie ich treści należy do orzecznictwa i doktryny. Przesłanka ważnych powodów zwykle nie stanowi większe trudności, w większości przypadków uznaje się że ważnym powodem jest ciąża narzeczonej lub urodzenie przez nią dziecka. Wskazuje się również że ważnym powodem może być istniejący już od dłuższego czasu między stronami związek faktyczny (konkubinat), chociaż ten ostatni przypadek nie jest powszechnie uznawany. W praktyce więcej problemów nasuwa przesłanka dobra rodziny. Sąd powinien ustalić czy związek który zostanie zawarty będzie trwał oraz czy będzie stwarzał warunki dla prawidłowego rozwoju dzieci. Badania wskazują że sąd często bada to jedynie powierzchownie, ograniczając do minimum postępowanie dowodowe. Wyraża się to miedzy innymi w tym że rzadko bada przeszłość, sytuacje materialną i mieszkaniową narzeczonych. Sądy niestety często zakładają, że sam fakt ciąży lub urodzenia dziecka jest wystarczający dla ustalenia że małżeństwo będzie zawarte dla dobra rodziny. Praktykę taką należy oceniać negatywnie, ponieważ stanowi ona wyraz zbytniego uproszczenia normy wyrażonej w art. 10 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Przeszkoda wieku ma doniosłe zadanie, jest wyrazem dbałości o trwałość związku małżeńskiego. Osiągnięcie określanego wieku oczywiście nie gwarantuje odpowiedniej dojrzałości, ale z wiekiem staje się bardziej prawdopodobne że osoba wstępująca w związek małżeński ma świadomość konsekwencji swoich decyzji. W niektórych sytuacjach możliwe jest zawarcie ważnego i godziwego małżeństwa, przed osiągnięciem wymaganego wieku. Jednak takie przypadki powinno się traktować wyjątkowo oraz rozpatrywać je wszechstronnie, nie zaś automatycznie pozwalać na ich zawarcie. Ważne jest by decyzja o wstąpieniu w związek małżeński była podejmowana rozważnie i z troską o dobro zakładanej rodziny.

Bibliografia: Kodeks prawa kanonicznego z 1983. http://www.trybunal.mkw.pl/Kodeks%20Prawa%20Kanonicznego.pdf. [dostęp 2017-02-20]. Kodeks prawa kanonicznego: komentarz, red. nauk. Piotr Majer, Kraków 2011. Piotr Mieczysław Gajda, Prawo małżeńskie Kościoła Katolickiego, Tarnów 2000. Wanda Stojanowska, przeszkoda małżeńska ze względu na wiek w prawie polskim, „Prawo Kanoniczne” kwartalnik prawno-historyczny 55(2012) nr 3, s.95 M. Domański, Orzekanie o zezwoleniu na zawarcie małżeństwa kobiecie, która nie ukończyła 18 lat, Stosowanie prawa, Księga jubileuszowa z okazji XX-lecia instytutu Wymiaru Sprawiedliwości, red. naukowa A. Siemaszko, Warszawa 2011, s. 320. J. Sztombka, Zezwolenie na zawarcie związku małżeńskiego w praktyce sądowej, Nowe Prawo 1973, nr 12, s. 1822-1823.