MŁODA POLSKA: nazwę spopularyzował Artur Górski, w cyklu artykułów z 1898, w krakowskim czasopiśmie „Życie”. Inaczej modernizm, neoromantyzm (opisywanie części zjawisk epoki nawiązujących do romantyzmu).Od 1890-1918 (odzyskanie niepodległości). Kryzys prawdy, religii, etyki, estetyki, człowieka, języka FIN DE SIECLE (schyłek wieku), nastroje zwątpienia, pesymizmu; poczucie zgubienia DEKADENTYZM: przekonanie o zmierzchu kultury i cywilizacji, utrata wiary w prawdy moralne i filozoficzne, niemoc i brak woli działania w obliczu nadchodzącego końca wieku BOHEMA/CYGANERIA ARTYSTYCZNA: środowisko artystyczne demonstrujące pogardę dla norm społecznych (materialistyczny stosunek do życia) i estetycznych. Preferowało cygański styl życia-luźny, promujący indywidualizm, niezależność, fantazję, bunt przeciw konwenansom obyczajowym FILISTER: człowiek pozbawiony idei, pogardliwe określenie mieszczanina bez aspiracji KATASTROFIZM: nieuchronność zagłady współczesnego świata, kultury europejskiej i upadku człowieka SZTUKA DLA SZTUKI: sformułowane przez romantycznego poetę francuskiego-Victora Hugo, postulat nowej sztuki, wolnej od wszystkich zobowiązań społecznych, etycznych, po prostu ma być NIRWANA: termin z religii wschodu, w buddyzmie to najwyższy stan ducha, niebyt, uczucie szczęśliwości, wywołane uwolnieniem się od wszystkich cierpień świata CHŁOPOMANIA/LUDOMANIA: zafascynowanie witalnością i żywiołowością, kulturą chłopów. Oczarowanie życiem chłopów pozbawione świadomości ciężkiej pracy i trudnych warunków życia SPLEEN: depresja, stan przygnębienia, chandra EKSPREZJONIZM: kierunek w sztuce, w którym dzieło stanowił subiektywny wyraz przeżyć wewnętrznych twórcy SYMBOLIZM: kierunek artystyczny uznający za cel dotarcie do sfer niedostępnych racjonalnemu poznaniu i wyrażeniu tego co niewyrażalne, posługującym się symbolem jako głównym środkiem wyrazu IMPRESJONIZM: 1872: „Impresja. Wchód Słońca” -Claude Monet, opisywanie ulotnych stanów psychicznych, wrażeń, przeżyć, subiektywizowanie narracji, podkreślenie roli podświadomości, niewyraźne, rozmyte kształty IMPRESJONIZM LITERACKI: barwność widzenia-epitety złożone, muzycznośc, podmiotowość widzenia SECESJA: na zachodzie Europy: „art nouveau”, podkreślanie tego co płynne, ruchliwe, zmienne, kompozycje zmienności, zapisywanie egzystencjalnego niepokoju STYL ZAKOPIAŃSKI: polski modernistyczny, zapoczątkowany przez S. Witkiewicza, artysta czerpał inspiracje z ludowej architektury Podhala i z secesji, Willa pod Jedlami w Zakopanem HENRI BERGSON: świat poznajemy dzięki iluzji, a nie doświadczeniu, intelekt zafałszowuje rzeczywistość, główną rolę w procesie życiowym odgrywa irracjonalizm FRYDERYK NIETZCHE: idea śmierci Boga i idea nadczłowieka, zajmował się problemami nihilizmu(nihilo-nic, najwyższe wartości utraciły wartość), sposobami przezwyciężenia, przewartościowanie wszystkich wartości ARTUR SCHOPENHAUER: przekonanie o nieuchronności cierpienia, życiem ludzkim rządzi bezrozumny popęd ZIELONY BALONIK: kabaret literacki otwarty w 1905roku w Krakowie w Cukierni Lwowskiej Jana Apolinarego Michalika, jego działalność-obśmiewanie Filistynów od 1915 „MORLANOŚĆ PANÓW I NIEWOLNIKÓW” : cele ludzi małych: dbanie o byt materialny, małostkowość, wyższych: wyzbycie słabości, kształtowanie silnej osobowości. Według Nietzschego „Bóg umarł”-został zabity przez człowieka, bo człowiek stając się doskonały, nie potrzebujący wzoru i ideału. Ludzie to wrzut na skórze świata-niedoskonali. Nadludzie powinni wyjść z tłumu i uwolnić się od motłochu. Ideał człowieka miała cechować doskonałość biologiczna i duchowa, dostojności, twardość wobec innych i samego siebie. Istota ta żyłaby poza zasadami obowiązującymi resztę ludzkości (poza dobrem i złem). Stosuje styl biblijny by pokazać potęgę swoich słów.
„KONIEC WIEKU XIX”: - KAZIEMIERZ PRZERWA TETMAJER: Manifest dekadentyzmu, Podmiotem lirycznym jest głos całego pokolenia, ludzi żyjących w XIXw, dominuje poczucie zwątpienia, podmiot liryczny dochodzi do wniosku, że jest bezbronny wobec świata i niezdolny do obrony przed złem, wszystko co dotąd uznawane było za godne uwagi, zostaje przez pokolenie modernistyczne odrzucone jako chybione i bezużyteczne, ma nastrój pesymistyczny, przekleństwo jest cechą ludzi prymitywnych, ironia jest we wszystkim, idei jest tysiące,ale wszystkie przeminęły,, nie zostało nic, ludzie są bezbronni, adresatem wiersza są dekadenci, wypaleni, szukający sensu istnienia. Człowiek nie zna sensu swojego istnienia,nie zna odpowiedzi na dręczące do pytania, nie umie bronić się przed złem „EVVIVAL’ARTE”: znikomość życia, zaangażowanie podmiotu, przemijanie, sztuka to jedyne wyjście z dekadentyzmu, sztuka pozwala odkryć sens życia, artyści: pełni dumy, najważniejsza jest sława, życie nie jest ważne, poeta ptak, nędzarze, pariasi; filistrzy: żyją by jeść, pasie brzuchy ALTERNATYWY DEKADENTYZMU: sztuka, erotyka, sztuczne raje-narkotyki, nirwana FEMME FATALE: kobieta doprowadza mężczyznę do zguby LIRYKA ROLI: podmiot liryczny wciela się w postać historyczną, mitologiczną, biblijną MIZOGINIZM: nienawiść do kobiet, wynikająca z bojaźni „KOWAL”-L.STAFF: podmiot liryczny to człowiek, który wykuwa swój charakter, swoją osobowość. Możemy utożsamiać go z poetą. Praca kowala-nad własnym charakterem jest trudna, ale i ryzykowna, no może się udać. Jeżeli tak to należy go zniszczyć. Podmiot mówi o indywidualności, tworzeniu własnego „ja” i swej moralności. Zdaje on relację z procesu twórczego. Zwraca on się do swego serca, które dopiero kształtuje. Można więc przypuszczać, że to ono jest adresatem „WESELE”: dramat neoromantyczny, bo występują postacie fantastyczne, zjawy pojawiające się o północy, nawiązuje do tradycji szopki, Didaskalia stanowi osobny tekst, to ładunek myśli patriotycznych, zawiera elementy plastyczne i muzyczne. Rytm wiersza jest skoczny, czasem powolny-muzyka ludowa. Chocholi taniec symnaboliczny, lunatyczny NIEPOROZUMIENIE MIĘDZY CHŁOPAMI A INTELIGENCJĄ: niechęć inteligencji do chłopów, nieznajomość wiejskiego życia, zwyczajów, inteligencja uważała, że chłopi nie znają się na polityce, wyniosłość inteligencji, dziennikarz gardzi chłopem, drwi z niego RELACJA MIĘDZY PANNA MŁODĄ A PANEM MŁODYM: pan jest zakochany, pragnie uciechy cielesnej, panna jest znużona nieustającym pytaniem o kochanie, pan nie rozumie zwyczajów wiejskich, pan chce kochać żonę po swojemu, pan jest niepewny uczuć żony POSTRZEGANIE WSI PRZEZ PANA:żyd widzi wesele jako szopkę, pan jest znudzony życiem w mieście, dziewczyny wiejskie są dla niego bardziej interesujące, zachwyt krajobrazem, zwyczajami chłopskimi, zafascynowanie jest powierzchowne, idealizowanie tylko na chwilę AUTOCHARAKTERYSTYKA INTELIGENCJI: porywy serca zabijane przez pospolitość, nie potrafią znaleźć radości w codzienności, marzenia o wielkich czynach WPŁYW PRZESZŁOŚCI: 1846: rzeź tarnowska-Austriacy obrócili chłopów polskich przeciw polskiej inteligencji, chłopi są niebezpieczni, inteligenci boją się do nich zbliżyć, ze względu na wspomnienia, gdyby mądrze pokierować chłopami można by wiele osiągnąć CHŁOPI: przywiązani do zwyczajów, interesują się polityką, nie potrafią się sami zorganizować, porywczy i lekkomyślni, patrioci, rwą się do walki bez większego przygotowania, siła niebezpieczna-wspomnienia Gospodarza z 1846 INTELIGENCJA: powierzchowne zbliżenie do chłopów, fascynuje ich prostota, krzepa i radość ludu, nie wiele wiedzą o życiu chłopów, z ironią traktują chłopskie zainteresowania, chłopomania jest formą ucieczki zblazowanych artystów od miejskiego życia. WESELE: widmo-Marysi, Stańczyk-dziennikarzowi, Wernyhora-gospodarzowi, hetman-panu. Chochoł-isi, rycerz czarny-poecie ALUZJA: nawiązanie nie wprost do czegoś ALUZJA LITERACKA: nawiązanie świadome nie wprost do innego powstałego wcześniej dzieła literackiego w taki sposób że tekst wcześniejszy staje się w pewnym stopniu składnikiem treści utworu nowszego. Rozmowa Marysi z Widmem aluzją do „Romantyczności” A.M DZIENNIKARZ ZE STAŃCZYKIEM: D. narzeka na sytuację państwa, stwierdza, że Polacy są bezczynni, porównuje polaków do mew lecących ku zatraceniu, które bez oporu i walki zmierzają ku zgubie, przyznaje się do bezczynności, nie czuje się zdolny do podjęcia zmian, rozdarty wewnętrznie, bo wie że nie mówi narodowi całej prawdy; stańczyk zarzuca okłamywanie i usypianie narodu, dostrzeganie błędów u innych, a nie u siebie, jest wstydem dziennikarza, jego wyrzutem sumienia, wręcza kaduceusz-błazeńską laskę, symbol przewodnictwa politycznego i ideowego, drwina wobec inteligencji POETA Z RYCERZEM: poeta tęskni za potęgą uosobioną w Zawiszy, cierpi na brak pomysłu, idei, skłonność do autodestrukcji, pesymizmu. R odsłania bezużyteczność jego poezji w czasach kiedy naród potrzebuje utworów wzywających do walki, symbol obnażenia pustki dekadencji HETMAN Z PANEM MŁODYM: H. Zarzuca zadawanie się z wieśniakami-zdrada stanu, fascynacja chłopstwem to zjawisko pozorne, podkreślenie skłonności Polaków do zdrady, uświadamia panu, że żeni się z chłopką by przekonać się o swojej wyższości GOSPODARZ Z WERNYHORĄ: W daje 3 zadania, połączenie stanów, by wyzwolić naród, podchodzi lekceważąco do żony g, uważa e jest pod wpływem żony i go ogranicza, daje złoty róg-symbol odrodzenia narodowo-wyzwoleńczego przybywa do g i wyznacza go na przywódcę powstania narodowego, nakazuje wysłać wieści przed świtem, zgromadzić lud przed kościołem i oczekiwać na dalsze rozkazy, symbol niepodległości kraju, marzenie polaków na odzyskanie niepodległości, uświadomienie inteligencji jej przywódczej roli w powstaniu, S zasypia-brak mu woli czynu i poczucia odpowiedzialności SYMBOLE: Bronowicka chata-polska w miniaturze, złota podkowa-prywatne szczęście, złoty róg-odrodzenie, dzwon Zygmunta-chwała wielkość narodu, sznur-niewola CHOCHOLI TANIEC: symbol uśpienia narodu. Polska jest słaba, zaprzepaszczenie szansy na wyzwolenie Polski, odrodzenie się życia po śmierci, niewoli INTELIGENT: człowiek wykształcony, wysoka kultura osobista, zakorzeniony w tradycji rodzinnej i narodowej, ma krytyczny umysł, potrafi analizować, oczytany, poczuwający się do odpowiedzialności za losy ojczyzny „DZIEŃ ŚWIRA”: Zarówno Wyspiański jak i Koterski pokazują niemoc inteligencji, warstwy, której rolą jest przewodzenie narodowe, wspieranie go w trudnych chwilach. W weselu za taki stan rzeczy obwinia się inteligencję o tyle w filmie degradacja tej warstwy jest konsekwencją panującej w okresie komunizmu pogardy dla pracowników umysłowych, prowadzącej do zdeprecjonowania inteligencji w oczach społeczeństwa. IMPRESJONIZM: wrażenie, dąży do subiektywnego ustalenia wrażeń zmysłowych, obraz miał przynosić zapis wrażenia, ulotnej chwili, zatrzymanego ruchu, każdy człowiek postawiony przed tym samym obrazem inaczej go namaluje. Najważniejsze wrażenia podmiotu, który pokazuje świat jaki się zarysowuje w jego wyobraźni, malowanie plamą barwną-puentylizm „W LESIE” - K. PRZERWA: światło podkreśla piękno, barwy są niejednolite, nastrój melancholii, rozmyte barwy, rozmarzone barwy, ulotność chwili „MELODIA MGIEŁ NOCNYCH”: podmiotem są mgły, synestezja: zabieg stylistyczny, przypisujący wrażenia zmysłowe do innego widzimy jabłko-jesteśmy głodni „LUBIE KIEDY KOBIETA”: opisuje akt seksualny. Podmiotem wiersza jest kochanek, a zarazem obserwator. uniesienia doświadcza w wierszu jedynie kobieta. Mężczyzna nie zdradza swoich przeżyć ani uczuć oprócz tego jednego: lubi patrzeć MIMETYZM: odzwierciedlanie, upodabnianie się „KRZAK DZIKIEJ RÓŻY”-J.KASPROWICZ: symbol Makiele znaczeń, alegoria tylko jedno. Róża: dzika, krwawa, samotna, senna, zadumana, lęka się burzy, Krycha, delikatna, odczuwająca emocje-personifikacja; limba: próchniejąca, zwalona tchnieniem burzy, duże silne o grubym pniu. Limba to przemijanie i śmierć. Róża symbolizuje życie, rozkwit. Siła to róża, limba to słabość. Utwór opisuje niepewność ludzkiego istnienia. EKSPRESJONIŚCI: zainteresowani ludzkim bytem, podniesiony głos, krzyk-emocje i napięcie, środki stylistyczne podkreślające emocje skrajne, kontrast, oksymoron, hiperbola, symbol J. KASPROWICZ „DIES IRAE”: tematem sąd ostateczny, apokalipsa, dzień sądu. Bóg przedstawiony jak okrutny, nieczuły, surowy, karający ludzi za występki. Ewa kochanką szatana. Chrystus jest bez mocy, cierpi za człowieka, człowiek to nieszczęśliwy wygnaniec, skazaniec Boga, tułacz, szatan to kochanek Ewy, pod postacią węża-padalca, lubieżny. Ewa nie ma szacunku do Boga, bezwstydna, wyuzdana, nienasycona, nie zwraca uwagi na sąd Boga. Nawiązania do wielkiej improwizacji-dziady cz. 3, Prometeusz-mitologia, apokalipsa św Jana –biblia. Dzień sądu to krzyki, chaos, wycie zwierząt, hałas, walki, zapada się ziemia, krew, rozpacz, mrok. Podmiotem jest Adam, wygnaniec z raju. Występuje w imieniu całej ludzkości skazanej na zagładę. Bierze na siebie odpowiedzialność za grzech pierworodny, gdyż Chrystus ukazany jest jako postać bezsilna. Staje się Prometeuszem-konradem, buntuje się przeciwko Bogu. Katastroficzna wizja świata-apokalipsa, katastrofa to wojna. Świat i ludzie przestaną istnieć, a ich unicestwienie będzie odbywać się w napięciu. HYMN: styl podniosły, wywyższający Boga, słowa kieruje zbiorowość „DESZCZ JESIENNY”-L. STAFF: wywołujący przygnębienie, wprawiający w zdumienie, melancholię, jest szaro, ponuro, deszcz to łzy. Obraz świata postrzegany jest przez zamazane deszczem szyby jest szary, ciemny, pesymistyczny, zamglony, niejasny, pusty. Odbicie ponurego nastroju, przesuwa się korowód zjaw, mar-marzenia, niezrealizowane sny; wspomnienie pogrzebu, opuszczenia; ogród dobroci, wchodzi szatan, czyni spustoszenia, zamienia się w pustynie-nieszczescia ludzi. Człowiek jest samotny, przygnębiony, zmęczony życiem, zagubiony, nieszczęśliwy, melancholik. Szatan lituje się nad człowiekiem, pozostawia grozę, pustoszy ogród EUFONIA: piękne brzmienie, składa się na nią instrumentacja głosowa ALITERACJA: powtarzanie tych samych głosek na początku kolejnych wyrazów tworzących wers „PADLINA”-CHARLES BAUDELAIRE: podmiot liryczny wraz z ukochaną przypominają sobie moment w którym spacerowali i natknęli się na padlinę., martwe zwierze. Tematem jest przedstawienie sztuki, poezji jako jedynej wartości, która potrafi się oprzeć śmierci i miłości. Obraz rozkładającej się padliny staje się dla poety punktem wyjścia do rozważań o sensie ludzkiego życia. Człowiek jest tylko ciałem, które ulega rozkładowi. Poeta kontrastuje piękno towarzyszącej mu kobiety obrazem rozkładającego się zwierzęcego ciała. Piękno i życie nieuchronnie skazane jest na zagładę. Jedynie sztuka pozostaje wieczna. Jest absolutem, który daje człowiekowi nieśmiertelność. Podmiotem jest poeta, wypowiadający się w 1 os. L.poj KLASYCZNY: zgodny z regułami, posiadający umiar i równowagę FRANCISZKANIZM: miłosierdzie, religijność, humanitarność, propagowanie ubóstwa, tendencje nawiązujące do postawy św. Franciszka „PRZEDŚPIEW”-L.STAFF: podmiotem jest człowiek doświadczony życiem, optymista, pogodzony z tym co niesie mu los, humanista, poeta. Związki wiersza z poetyką i ideami klasycznymi to umiłowanie harmoni i tradycji klasycznej, czerpanie radości z każdego momentu życia, odwołania do mitologii, pozytywne nastawienie do życia, stoicyzm: nie użala się nad swoim losem, regularna budowa wiersza, zachowany umiar emocjonalny, podmiot przekazuje prawdy ponadczasowe, buduje sąd na temat życia, na podstawie skrajnych doświadczeń. To manifest poetycki, poeta zamierzał śpiewać, tworzyć. Elementy franciszkanizmu to zbliżanie się do natury, pochwała życia, przyrody, wszelkiego stworzenia „SONET SZALONY”-L.STAFF: włóczęga chce przeżywać życie całymi garściami, cieszy się życiem, beztroski, lekkomyślny, zawadza, przeszkadza mu mądrość, człowiek mądry nie żyłby tak jak on, jest szczęśliwy bez mądrości, apostrofa do duszy, dusza ma być szalona, należy cieszyć się chwilą, odrzucić rozum, po to by być szalonym, rozum w pewien sposób ogranicza człowieka „ROZDZIÓBIĄ NAS KRUKI WRONY”-S.ZER: opowiadanie jesień 1864 koniec powstania styczniowego, Andrzej Borycki=Szymon Winrycha, szlachcic, który postanowił wziąć udział w powstaniu styczniowym, po drodze został napadnięty przez moskali, Andrzej zmarniał, stracił wiarę w siebie i w walkę, powstanie upadło, bo naród się nie jednoczył, nieprzygotowanie. Nie jest nowelą bo, jest wielowątkowa(tragedia powstańca, chłop-szakal), nie ma zarysowanej wyraźnie puenty, nie ma zawiązania, rozwiązanie i punktu kulm akcji DEHEROIZACJA BOHATERA: utrata cech bohaterskich Następuje, by pokazać ze nie zawsze ginęli oni w piękny sposób z honorem, że nie zawsze wierzą oni do końca, bo za wszelką cenę chcą uratować sobie życie. Pokazanie, że każda walka, wojna demoralizuje człowieka, zawsze noszą w sobie jakieś piętno. Degradacja człowieka. Chłop okrada, grabi człowieka i się modli. Jest dwulicowy w stosunku do Boga. Żeromski pokazuje nieumiejętność porozumienia się szlachty i chłopów, która powoduje przegraną szlachty. Symbol-wiele znaczeń, alegoria-jedno DULSZCZYZNA: pazerność, robienie wszystkiego na pokaz, ukrywanie rozdźwięków między głoszonymi zasadami, a własnym postępowaniem, hipokryzja, bezwzględność. TOMASZ JUDYM: wywodzi się z rodziny proletariackiej, z trudem przebija się do świata wiedzy, wchodzi w życie z marzeniem o lepszym świecie, pełen sił życiowych, proletariusz z pochodzenia i wyboru. Zdobył tytuł lekarza reaktywował szpital dla ubogich, pomógł bratu. Nieudany odczyt w salonie u dr. Czerniasza, prywatny gabinet w warszawie, podróż z niesfornym Dyziem, osuszenie stawów przy uzdrowisku, związek z Joasią, Judym w życiu odnosi więcej porażek. Przedsięwzięcia udane mają krótki żywot. Źródeł porażek należy szukać w jego osobowości. ELEMENTY NATURALIZMU: drobiazgowość opisu skupiającego się na wyglądzie i czynnościach, fotograficzność, wyliczanie cech, czynności, krótkie pojedyncze zdania-oddawanie tempa i zmienności, wyeksponowanie brzydoty, każdy szczegół zyskuje negatywną wartość estetyczną przez nacechowanie słownictwa, narracja z pozycji społecznie wrażliwej jednostki traci obiektywizm-staje się nieprzezroczysta, przesuszenie obrazu rzeczywistości przez filtr spojrzenia i wrażliwości bohatera WENUS Z MILO: kruchość, delikatność, uroda świata, harmonia, piękno, proporcjonalność, ład, ludzi bogatych UBOGI RYBAK: nędza, krzywda, warstwa najniższa, walka o przetrwanie każdego dnia, poniżenie, cierpienie człowieka, przypomina cierpiącego Chrystusa SOSNA: rozdarcie wewnętrzne Judyma-pragnie miłości Joanny, domu. Z drugiej strony odrzuca bo ma dług do spłacenia BEZDOMNOŚĆ: bez własnego państwa, społeczna-traci majątek, śmierć rodziców dosłowna: ludzie pozbawieni domu, żyjący w niegodziwych warunkach, w brudnych, zaniedbanych norach: w Paryżu, czworaki w Cisach, górnicy w Zagłębiu; dr Judym-w dosłowny, nie ma stałego zamieszkania, wyobcowany przez środowisko, samotny, odpycha od siebie perspektywę domu, wybiera samotność, rezygnuje z miłości, bezdomność jest warunkiem realizacji celów; Podborska: sirota, tułaczka, uczennice zastępują rodzinę, degradacja społeczna-musi zarobić za własne utrzymanie; Wiktor, Leszczykowski: emigrant, Podborski: zesłaniec, Korzecki: z wyboru, mógłby żyć dostatnio, ale to odrzuca, nie może pogodzić się z niesprawiedliwością świata „JĄDRO CIEMNOŚCI”-JOSEPH CONRAD: o Afryce, o kolonizacji, o losach Kurtza, morzu i marynarzach, w Kongu belgijskim Marlow:symbol ładu, Kurtz: barbarzyństwo, zamęt, buntowniczość. Zawiera 2 płaszczyzny fabularne: postój grupy zaprzyjaźnionych podróżnych na statku wycieczkowym-zapowiedź opowieści Marlowa, opowieść Marlowa KONTRASTY: biali-czarni, jądro-ciemność, Europa-Afryka, spokój-niepokój, otwarta-zamknięta przestrzeń, dynamika-statyka, bezpieczeństwo-niebezpieczeństwo. Ukazanie różnic kulturowych Europy i Afryki, sprzeczne zachowania moralne (Marlow-Kurtz), ekstremalne warunki jako próba moralności, konflikt natury i kultury, nieznane-wyzwanie dla człowieka. Granice poznania ANALOGIE: motyw ciemności, ten sam bohater, motyw żeglugi, motyw podróży do źródeł(w górę), dążenie do odkrycia prawdy KOLONIALIZM: podporządkowanie sobie państwa słabo rozwiniętych POSTKOLONIALIZM: okres upadku kolonializmu INNY: człowiek innej obyczajowości, kultury, zachowania, sposobu myślenia, religii IMMORALIZM: odrzucenie zasad, norm moralnych ETYKA CONRADOWSKA: możliwość zachowania wartości moralnych, sprzeciwienie się złu bez względu na konsekwencje, pozostanie dobrym człowiekiem, honor, odwaga, prawość, odpowiedzialność JĄDRO CIEMNOŚCI: kobiety nie mają nic do powiedzenia, porzucona narzeczona żyje złudzeniami, Bóg nie istnieje, Bóg jest prawem, nie ma miłości i religii, człowiek może ocalić tylko sam siebie, ucywilizowany człowiek nosi w sobie piętno człowieka dzikiego, pierwotnego, dzikość ujawni się gdy stwierdzimy, że jesteśmy ponad prawem, poza cywilizacją rozchodzi się dzika przestrzeń gdzie normy moralne nie obowiązują, złem człowiek może się zarazić, szok wzrokowy: niebezpieczeństwo-zbyt bujna natura, nieokiełznana, niepokój, lęk, brak miejsca dla człowieka, szok słuchowy: boląca, nie do zniesienia cisza nocą warkot tubylczych bębnów (niewiadomo co oznaczają budzą grozę), szok psych: słońce męczy, jest nie do zniesienia, rzeka to labirynt, z trudem odnajdują drogę, szok kultur: zdziwienie wyglądem, zachowaniem nie znajomość, nie umie odnaleźć się między nimi, szok antropologiczny: ludzie różnią się tylko kolorem skóry, wewnątrz tacy sam STOSUNEK DO INNEGO: próbować zrozumieć, biali są inni od czarnoskórych, znalezienie dialogu, nie kolonizowanie, zabijanie, traktowanie normalnie, bez uprzedzeń Kutrz traktował ludzi jako zwierzęta, uważał się za nadczłowieka DEGRENGOLADA: upadek moralny