Od zarania ludzkości pojawiały się różne formy władzy. Do jednej z nich, która odegrała szczególną rolę, zaliczyć można absolutyzm. W najszerszym tego słowa znaczeniu jest to forma rządów oparta na idei monizmu, czy też niepodzielności władzy politycznej. Wówczas władza skupiona jest w ręku jednej jednostki, bądź określonego organu, które kierują całokształtem spraw w kraju bez kontroli jakichkolwiek innych organów państwowych lub polityczno- społecznych. Skrajną postacią absolutyzmu jest despotyzm, czyli forma nieograniczonej i bezwzględnej władzy opartej na terrorze, nieprzestrzegającej praw i wolności obywatelskich. W najskrajniejszych przypadkach władca despotyczny ucieka się niemalże do wszystkich rodzajów przemocy, aby utrzymać swoją pozycję. Jego podwładni również stają się tyranami, wiernie wpatrzonymi w swego zwierzchnika. Te oraz inne aspekty życia pod władzą despotyzmu ukazuje część III „Dziadów” A. Mickiewicza. Utwór powstał w romantyzmie, kiedy to twórcy starali się oderwać od przyziemnej, szarej rzeczywistości i zapomnieć o kłopotach dnia, o problemach z jakimi borykało się państwo polskie. Po upadku powstania listopadowego nie było to łatwe, gdyż sytuacja zmusiła obywateli, by stanęli twarz w twarz z niewolą. III część „Dziadów” jest więc literacką metaforą powstania, ukazującą w dokładny sposób atmosferę tamtych dni. Ponadto Mickiewicz korzystał z wydarzeń, które wiązały się z procesem filomatów, jaki toczył się w latach 1823 – 1824. „Dziady” są dramatem romantycznym, który zawiera dokładny opis martyrologii narodu polskiego, zmagającego się z licznymi represjami ze strony zaborców. Mickiewicz już w przedmowie napisał, iż cierpienie jest nieodłącznie związane z Polską i Polakami. Utwór zadziwia różnorodnością zastosowanych środków artystycznych. Znajdziemy w nich połączenie realizmu z mistyką, rzeczywistości z fantastyką, przełamanie granic między rodzajami i gatunkami literackimi, ogromną rolę czynników cudownych, luźną budowę scen. Dobitnym przykładem ukazującym carski reżim jest pierwsza scena dramatu, która ma wprowadzić czytelnika w atmosferę spisku filomackiego. Pojawiają się tam koledzy i przyjaciele poety z czasów studiów w Wilnie. Scena więzienna ma więc charakter realistyczny. Więźniowie spotykają się w celi Konrada o północy, gdyż wiedzą, iż wówczas ten wchodzi w trans i traci kontakt z rzeczywistością, wtedy tworzy w stanie szału poetyckiego, tzw.” furor poeticus”. Ponadto cela Konrada jest największa oraz najbardziej komfortowa : „I ma komin; tam dobry ogień będziem mieli.

” Żegota otwarcie stwierdza: „U mnie cela trzy kroki; was taka gromada.” Warunki panujące w celach są złe . Małe, klaustrofobiczne pomieszczenia źle oddziałują na psychikę ludzką. Ponadto skazani pozbawieni są jakiegokolwiek kontaktu ze środowiskiem zewnętrznym, zatracili również poczucie czasu: „Kalendarza nie mamy, nikt listów nie pisze.” Spotkanie więźniów odbywa się za zgodą kaprala: „Kapral poczciwy, i sam z butelek skorzysta, | Przy tym jest Polak, dawny nasz legionista.” Są to ludzie młodzi, nieugięci, wierni swym ideałom, solidarni i zawzięci. Mężczyźni rozmawiają o metodach stosowanych przez zaborcę. Większość z nich trafiła do więzienia bez dowodów popełnienia zarzucanej im winy, niespodziewanie: „Wzięto cię niespodzianie?”. Mężczyźni dociekają przyczyn aresztowań: ”Sądzę, że rząd to śledztwo wynalazł dla zysku, |Że się więźniowie nasi porządnie opłacą |I powrócą do domu.”. Interesują się również sytuacją polityczną kraju, sądząc, iż senator Novosilcow, chce zjednać sobie łaskę imperatora. Więźniowie mają otwarte umysły, nie chcą pogodzić się z zaistniałą sytuacją: „Lecz my się uniewinnim.” Mają świadomość jednak, iż śledztwa i sądy toczą się tajemnie. Jednostka jest więc w pełni podporządkowana władzy, nie ma szans na jakąkolwiek obronę. Są to jednak ludzie, którzy walczą do końca, konsekwentnie potwierdzają swe ideały, wartości; w rękach wroga walczą jeszcze bardziej zaciekle, bronią polskości, sprawy o która walczą i ludzkiej godności. Środowisko to jest ukazane w sposób idealistyczny. To patriota musi znosić cierpienie i zachować wiarę w sens tego cierpienia. Dlatego mężczyźni nie popadają w rozpacz, która byłaby zabójstwem dla sprawy, wiedzą jednak, iż nie obejdzie się bez ofiar. Szczególym heroizmem wyróżnia się Tomasz: „Ja stałem na waszego towarzystwa czele, |Mam obowiązek cierpieć za was, przyjaciele.” On jest również jedynym, któremu nie przeszkadzają panujące warunki, ponieważ zdążył do nich przywyknąć. Nie boi się śmierci, o ile będzie to śmierć w słusznej i ważnej sprawie.