Przez tysiące lat strategia, najogólniej rozumiana jako nauka i sztuka wykorzystania potencjału do zapewnienia przetrwania i budowy potęgi sprawnego kierowania państwami w pokojowej i wojennej walce o byt. Można stwierdzić, że strategia jest wyjściowym i podstawowym narzędziem sprawnego funkcjonowania państwa . Najogólniej, dziedzictwo nauki i sztuki strategii oraz poziom umiejętności jego wykorzystania określić można mianem kultury strategicznej. I właśnie strategia jest przedmiotem niniejszej pracy. Strategia to jeden z najstarszych działów sztuki wojennej. Definicji strategii znajdziemy tyle, ilu autorów. Generał Skibiński, mianem strategii nazywał sposób postępowania w przygotowaniu i przeprowadzeniu wojny (kampanii), obrany i zastosowany przez najwyższe ogniwa władzy państwowej i naczelne dowództwo sił zbrojnych . Clausewitz nazywał ją nauką o użyciu bitew do celów wojny , zaś Liddell Hart , sztuką rozdziału i użycia środków wojennych, dla urzeczywistnienia celów polityki. Interesującą definicję strategii zaproponował Jomini : to sztuka doprowadzenia głównych sił armii do najważniejszego punktu teatru wojny lub strefy operacyjnej. Zdaniem Sokratesa, Strategia jest dobrodziejstwem bogów, bowiem stanowi dla kraju środek zapewniający mu wolność i szczęścia . Jednym z najistotniejszych wymiarów każdej strategii są jej zasady, czyli reguły sprawnego przygotowania oraz prowadzenia walki, które – przy jak najmniejszych kosztach – zwiększają prawdopodobieństwo zwycięstwa. Celem stosowania zasad operacyjnych jest uzyskanie, utrzymanie i wykorzystanie przewagi, rozumianej szeroko i wielowymiarowo. Za jednych z klasyków teorii strategii uważa się Sunz Tzu. Jednym z najbardziej znaczących oraz najoryginalniejszym dla dorobku starożytnej myśli wojskowej jest traktat Sun – Tzu - chińskiego generała, lisa wojny, filozofa, żyjącego około VI w. p. n. e. Sun Tzu uważał, że największym osiągnięciem jest pokonanie wroga bez walki. Jeżeli to się nie uda, wówczas ludzie zostaną wciągnięci w wojnę . Sun – Tzu zagadnienie wojny sprowadzał do następujących czynników: moralnego, pogodowego, terenowego, dowodzeniowego i taktycznego. Każdy z nich jego zdaniem był niezwykle ważny, aby uzyskać zwycięstwo. Przez czynnik moralny, wspomniany autor rozumiał wszystkie te czynniki, które odpowiedzialne są za zgodę w armii oraz posłuszeństwo żołnierzy. Przez motyw pogodowy – rozumiał zaś wpływ sił natury, czyli możliwość przeprowadzenia operacji wojskowej w sposób adekwatny do danej pory roku. Sun Tzu uważa, że dobry dowódca otaczaj się mądrymi ludźmi, którzy podołają jego wymaganiom. Według tej myśli, przywódca musi być pewien swoich podwładnych, że nie opuszczą go podczas sytuacji kryzysowej i będą potrafili udzielić mu odpowiedniego wsparcia – swoją wiedzą lub siłą. Otoczenie się pochlebcami lub tchórzami Sun Tzu uważa za najgorsze posunięcie – oderwanie dowódcy od rzeczywistości sprawia, że poniesie szybką klęskę, przestrzega. Dobry przywódca jest przygotowany i przewidujący – tak w skrócie można opisać głównie przesłanie Sztuki Wojny. Dla Sun Tzu cały sens działań wojennych kręci się wokół strategii – opracowanych punkt po punkt celów, które są bezwzględnie realizowane. Przywódca, ostrzega filozof, który nie posiada odpowiednio przygotowanej strategii, jest skazany z góry na porażkę – nie da się w końcu realizować planów, których się nie posiada. Jednak zbyt kurczowe trzymanie się ustaleń też nie jest dobre, przestrzega Sun Tzu. Od tego jest taktyka – żeby umiejętnie dopasować się do okoliczności. Świat to niebezpiecznie miejsce, dlatego nie wolno stać za długo w jednym miejscu, umiejętność adaptacji do środowiska jest bardzo ważna, podkreśla autor. Sun Tzu opierał się na konkretnych danych, dotyczących zarówno otoczenia, jak i wrogiej armii. Radzi, żeby nawet przed najmniejszą bitwą nie pozwalać sobie na margines błędu. Dobry dowódca jest zorganizowany i opanowany – kierowanie grupą ludzi, niezależnie jak licznej, wymaga samodyscypliny, przestrzega autor. Ta, w jego mniemaniu, nie może polegać na przeczuciach, tylko faktach i dokładnych informacjach, które można wykorzystać na swoją korzyść. Sun Tzu zdaje sobie sprawę, że jego ścieżka jest bardzo wymagająca, jednak jego zdaniem tylko w ten sposób można wygrać wojnę, a nie tylko bitwę. Sun Tzu nie myśli o wojnie w kategoriach chwalebnego starcia – jego podejście jest bardziej pragmatyczne. Uważa, że jakikolwiek konflikt jest złem koniecznym, prowadzącym do marnowania cennych zasobów oraz strat w ludziach. Według niego najlepszy przywódca to taki, który potrafi wygrać wojnę, zanim w ogóle się zacznie. Przewidywanie wydarzeń i ruchów przeciwnika, prowadzenie polityki na zasadzie ‘dziel i rządź’ oraz wyprowadzenie szybkiego, celnego ciosu, przykładowo w dowództwo wrogiej armii, doprowadzi do zaprzestania eskalacji konfliktu, który może ciągnąć się latami. Sun Tzu, uważa że cel uświęca środki – czasem poświęcenie jednego człowieka może uratować kilkutysięczne wojsko, przekonuje. Dlatego najlepiej zakończyć wojnę przed jej rozpoczęciem. Drugim z najwybitniejszych przedstawicieli sztuki wojennej w okresie rewolucji francuskiej był Niemiecki generał Carl von Clausewitz. Wybitny teoretyk i pomysłodawca wojny, jak i twórcą nowoczesnej, a i ogólnej teorii strategii. Wspomniany autor był – w przeciwieństwie do Shu Tzu – zwolennikiem rozstrzygnięć siłowych, działań bezpośrednich. Ponadto uważał on, że w decydującym punkcie bitwy należy wprowadzić możliwie jak największą liczbę wojska. C. Clausewitz rozpatrywał sztukę wojenną oraz zjawiska wojny w nieustannym ruchu i rozwoju. Był wielkim przeciwnikiem ‘wiecznych’ zasad sztuki wojennej. Do nadrzędnych zasad sztuki wojennej – wspomniany autor zaliczał przede wszystkim: przewagę liczebną, zaskoczenie, podstęp, skupienie sił, jak i ich ekonomię. Ponadto wymieniał jeszcze: cnotę wojenną, wytrwałość, czy odwagę. C. Clausewitz sformułował uznawanych do dzisiaj za klasyczne zasady: zmasowanie, cel, ekonomia sił, prostota, zaskoczenie, jedność dowodzenia, ubezpieczenie, natarcie (rozumiane nie jako rodzaj walki, a raczej jako aktywność, agresywność, posiadanie inicjatywy - jest to prawdopodobnie błąd z tłumaczenia opracowania anglojęzycznego, słowa offensive – przyp.autora) oraz manewr . Aby dokonać oceny aktualności klasycznej listy, niezbędne jest zapoznanie się z pojmowaniem wyżej wymienionych zasad przez samego C. Clausewitza Podstawą teorii C. Clausewitza są wzajemne relacje pomiędzy niewymiernymi czynnikami moralnymi, a przeliczalnymi czynnikami fizycznymi. Siły moralne uważał on za jeden z najistotniejszych czynników, co więcej – nie podlegający logice kalkulacji czynników wojny . We wspomnianej doktrynie eksponowano zasadę: silnego, krótkotrwałego, skupionego uderzenia jako najskuteczniejszego sposobu realizacji jej militarnego celu. C. Clausewitz wychodził z założenia, że strategia polega na tym, aby być dość silnym, głównie w punkcie decydującym, jest nią wykorzystanie bitwy do celów wojny . Ponadto określa ona czas, miejsce i przeciwnika z którym należy walczyć. Elementami strategii są czynniki: matematyczne, fizyczne, moralne, geograficzne i statystyczne . Przewaga zaś – zdaniem wspomnianego – jest powszechną zasadą zwycięstwa. W O wojnie C.Clausewitz analizuje pojęcia natarcia i obrony, uważa, że forma obronna prowadzenia wojny jest sama w sobie silniejsza niż forma zaczepna . Zaznacza jednak, że obrona posiada cel negatywny, którym jest – przetrwanie, natomiast natarcie cel pozytywny – zdobycie, bez którego nie można pomnażać własnych środków wojennych i osiągnąć zwycięstwa. W swoim dziele odrzuca nazwę nauka wojenna dla teorii wojny i proponuje termin sztuka wojenna. Zasadom walki poświęcona jest przede wszystkim trzecia księga dzieła. Obok wyjaśnienia pojęcia strategii wymienia także zasady walki, do których zalicza: wielkości moralne; główne siły moralne, a w nich: talent wodza, cnotę wojskową sił zbrojnych oraz ducha narodowego; odwagę; wytrwałość; przewagę liczebną; zaskoczenie; podstęp; skupienie sił w przestrzeni; połączenie sił w czasie; odwód strategiczny; ekonomię sił; czynniki geometryczne, to znaczy przestrzenne. Kolejnym wybitnym historykiem i dyplomatą w dziedzinie sztuki wojennej jest Niccolo Machiavelli. Potrzebę zorganizowania silnej armii narodowej jest niezwykle wyraźnie akcentowana w Księciu. Rozdziały XII - XIV tego traktatu politycznego poświęcone są w całości rodzajom, organizacji i walorom militarnym poszczególnych typów wojska. “Siła zbrojna służąca księciu do obrony kraju składa się albo z wojska własnego, albo z wojska najemnego, albo z wojska posiłkowego, albo wreszcie z wojsk mieszanych. Wojska posiłkowe i najemne są bezpożyteczne i niebezpieczne. Jeśli ktoś chce państwo swe oprzeć na żołnierzu najemnym, nie osiągnie ani siły, ani bezpieczeństwa, gdyż żołnierz ten nie posiada ducha jedności i karności, jest przy tym ambitny i wiarołomny. Machiavelli przywołuje szereg przykładów z historii Włoch potwierdzających jego opinię o nieskuteczności wojsk najemnych. Warto w tym miejscu przypomnieć, że w swej karierze dyplomatycznej Machiavelli bardzo często pertraktował z dowódcami najemnych oddziałów, z których usług korzystała Republika Florencji. Drugim rodzajem armii, przed którym przestrzega Machiavelli w Księciu są wojska posiłkowe tzn. wojska sojusznika wezwane na pomoc przez jedną ze stron konfliktu. Wojsko posiłkowe przynosi zazwyczaj korzyść temu, kto nim rozporządza, ale dla tego, kto je wzywa ku pomocy, bywa zawsze szkodliwe. Jeśli bowiem wojsko takie da się pobić, wówczas sprawa bywa przegrana, lecz jeśli zwycięży, wówczas staje się ono panem położenia. Ten więc, kto sam chce zamknąć sobie drogę do zwycięstwa, niech posługuje się taką armią posiłkową, będącą o wiele niebezpieczniejszą od armii najemnej: z góry może być wówczas pewien swej zguby, gdyż armia posiłkowa w wysokim stopniu ożywiona jest duchem jedności stanowiąc przy tym narzędzie posłuszne w cudzych rękach. Dyskredytując przydatność dla obrony kraju wojsk najemnych i posiłkowych Machiavelli wyciąga ostatecznie wniosek, że tylko dobrze zorganizowana, silna armia narodowa jest w stanie zapewnić bezpieczeństwo państwa. Siła zaś własna polega na armii złożonej z obywateli lub poddanych, lub z szeregów stworzonych przez księcia, wszystko inne bywa albo wojskiem najemnym, albo posiłkowym. Sposób organizowania armii własnej łatwy będzie do ustalenia, gdy zważy się zasady powyżej przeze mnie wyłuszczone, gdy nadto zważy się, na jakiej drodze tworzyli swą siłę zbrojną Filip, ojciec Aleksandra Wielkiego, tudzież liczne rzeczypospolite oraz liczni książęta - do tych wzorów odwołuję się całkowicie. Machiavelli udziela również ogólnych rad dotyczących sztuki wojennej, wyszkolenia żołnierzy, taktyki prowadzenia działań wojennych. Jak przystało na historyka i miłośnika starożytności często sięga po przykłady wybitnych wodzów starożytnych. Co się zaś tyczy teorii w zakresie wojskowości, to książę powinien zapoznać się z historią i z czynami wielkich ludzi w przeszłości, zbadać, jak rządzili się oni na wojnie, dotrzeć do przyczyny ich zwycięstw i porażek, by tych ostatnich uniknąć, a w pierwszych im dorównać, przede wszystkim zaś powinien on tak starać się postępować, jak przed nim postępował jakiś mąż znamienity, którego on na wzór sobie postawił. Machiavelli zaleca bliski kontakt księcia z oddziałami wojskowymi co jest zgodne z jego poglądami na fundamenty silnej władzy. Autor Księcia zwraca także uwagę na konieczność stałego doskonalenia kunsztu wojskowego w okresie pokoju. Przygotowanie militarne wojska i jego dowódcy dzieli na część praktyczną i teorię wojskowości. Co do praktyki, to powinien on stale swych żołnierzy ćwiczyć i utrzymywać w karności, powinien sam często jeździć na łowy, aby ciało swe wdrożyć do trudów, a jednocześnie zaznajomić się z naturą okolicy. Znajomość miejscowości daje podwójną korzyść. Przede wszystkim znając dobrze swój kraj lepiej zorganizować można jego obronę. Po wtóre, poprzez znajomość praktyczną pewnej okolicy zdobywa się zdolność orientacji w każdej innej okolicy, którą wypadnie badać. Dorobek Niccolo Machiavellego w dziedzinie sztuki wojennej i kultury militarnej stanowi istotne uzupełnienie jego doktryny politycznej. Idea silnej, narodowej armii lansowana w dziełach Machiavellego była jednym z najistotniejszych elementów koncepcji regeneracji państwa włoskiego. W kwestii organizacji wojska, podobnie jak w poglądach na organizację państwa i jego systemu prawnego, Machiavelli wyznawał zasadę ‘silnej ręki; uważał, że jedynie pod kierunkiem wybitnej osobowości istnieje szansa stworzenia armii mogącej sprostać zadaniom obrony ojczyzny. Istotną wartością koncepcji militarnych Machiavellego było włączenie do rozważań poświęconych organizacji wojska czynnika narodowo-patriotycznego. Patriotyzm Machiavellego, stanowiący według wielu badaczy podstawę ideologiczną jego doktryny, uwidocznił się szczególnie wyraziście w uwagach autora Księcia dotyczących armii najemnych i narodowych. Machiavelli, pomimo wielu gorzkich doświadczeń związanych z tworzeniem wojska narodowego, we wszystkich swych dziełach dawał wyraz przekonaniu, że obywatele broniący swojej ojczyzny są dla niej najlepszą gwarancją niepodległości. Armia narodowa - w rozumieniu Machiavellego - to armia patriotów walczących z najwyższym poświęceniem, lojalnych wobec swojego wodza i ojczyzny. Nieodłącznym elementem strategii wojennej są siły zbrojne. Wybór środków militarnych (kształt sił zbrojnych, formy i metody walki zbrojnej) zapewniających skuteczne odstraszanie. Zarówno w historii jak i współcześnie praktycznie nie spotyka się krajów, które nie miałyby własnego wojska. Już nawet Platon uważał, że obecność sił zbrojnych jest niezbędna do stworzenia idealnego państwa. Najczęstsza definicja sił zbrojnych, którą stosuje się w polskiej teorii i praktyce sztabowej, pochodzi ze Słownika terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego wydawnictwa Akademii Obrony Narodowej. Według niej wojsko stanowi wyspecjalizowany organ państwa, który podlega bezpośrednio centralnej władzy wykonawczej, jest przeznaczony do ochrony i obrony interesów kraju, a także posiada monopol na stosowanie przemocy zbrojnej, broni i środków przymusu. Siły zbrojne były i są bardzo ważnym elementem składowym państwa. Budują jego wizerunek na arenie międzynarodowej, budzą respekt, czasem nawet strach, a przede wszystkim dobrze wyszkolone i wyposażone są w stanie bronić granic i pomagać obywatelom. Wykonują one zadania wynikające z Konstytucji RP, Strategii Bezpieczeństwa Narodowego RP i Strategii Obronności RP, które są uszczegółowione w Polityczno-Strategicznej Dyrektywie Obronnej RP oraz narodowych i sojuszniczych planach operacyjnych. Siły Zbrojne RP dzielą się na wojska operacyjne i wojska wsparcia. I) Wojska operacyje - obejmują siły i środki rodzajów sił zbrojnych, które są przygotowane do prowadzenia działań połączonych w kraju i poza jego terytorium, w strukturach Sojuszu i w ramach innych organizacji bezpieczeństwa międzynarodowego oraz doraźnie tworzonych koalicji. Ze względu na charakter wykonywanych zadań dzielimy wojska operacyjne na:

1. Jednostki bojowe: ogólnowojskowe; aeromobilne; specjalne; lotnictwa taktycznego; rakietowe obrony powietrznej; zespoły okrętów uderzeniowych.
2. Jednostki wsparcia bojowego: rozpoznania; wywiadu; walki elektronicznej; działań psychologicznych; rakietowe i artylerii; obrony przeciwlotniczej; chemiczne; inżynieryjne; radiotechniczne OP; okręty obrony przeciwminowej; zwalczania okrętów podwodnych; zabezpieczenia hydrograficznego.
3. Jednostki zabezpieczenia bojowego: dowodzenia; łączności i informatyki; logistyczne; medyczne; współpracy cywilno-wojskowej; inne pomocnicze jednostki pływające. II) Wojska wsparcia – są przeznaczone do wspierania wojsk operacyjnych i wykonywania zadań obronnych głównie na terytorium kraju we współdziałaniu z pozamilitarnymi elementami systemu obronnego państwa. Ze względu na charakter wykonywanych zadań dzielimy wojska operacyjne na: Jednostki obrony terytorialnej; Jednostki Żandarmerii Wojskowej; Organy administracji wojskowej oraz jednostki logistyki stacjonarnej; Stacjonarne placówki medyczne i inne zabezpieczające w systemie stacjonarny. Rodzaje Sił Zbrojnych RP są następujące: I) Wojska lądowe – zapewniają obronę przed uderzeniami lądowopowietrznymi w dowolnym rejonie, na każdym kierunku działania i w obliczu każdej formy zagrożenia militarnego. Ich struktura oparta jest na związkach taktycznych, oddziałach i pododdziałach. Wojska Lądowe składają się z następujących rodzajów wojsk: pancernych i zmechanizowanych; aeromobilnych; rakietowych i artylerii; obrony przeciwlotniczej; inżynieryjnych; chemicznych; łączności i informatyki; oddziałów i pododdziałów rozpoznania i walki elektronicznej; oddziałów i pododdziałów logistycznych i zabezpieczenia medycznego; pododdziałów działań psychologicznych i współpracy cywilnowojskowej. II) Siły powietrzne – zapewniają obronę przestrzeni powietrznej kraju. Główny potencjał Sił Powietrznych tworzą skrzydła lotnictwa taktycznego i lotnictwa transportowego, brygady rakietowe OP, Brygada Radiotechniczna. Siły Powietrzne składają się z następujących rodzajów wojsk: lotniczych; obrony przeciwlotniczej; radiotechnicznych; jednostki wsparcia i zabezpieczenia; jednostki szkolnictwa wojskowego. III) Marynarka wojenna – zapewnia bezpieczeństwo na obszarach morskich. Bierze udział w lądowej ochronie wybrzeża. Głównym zadaniem Marynarki Wojennej jest obrona i utrzymanie morskich linii komunikacyjnych. Trzon struktury Marynarki Wojennej tworzą: flotylle okrętów; Brygada Lotnictwa Marynarki Wojennej; brzegowe jednostki wsparcia i zabezpieczenia działań; ośrodki szkolne. IV) Wojska specjalne- odpowiadają za prowadzenie operacji specjalnych w kraju i za granicą. Ich struktura oparta jest na samodzielnych oddziałach, pododdziałach złożonych ze specjalnie wyszkolonych żołnierzy o dużym stopniu specjalizacji. Dodatkowo do składu Sił Zbrojnych RP zaliczamy: I) Inspektorat Wsparcia Sił Zbrojnych - odpowiedzialny za: organizowanie i kierowanie systemem wsparcia logistycznego sił zbrojnych, w tym zabezpieczenie jednostek wojskowych użytych lub przebywających poza granicami państwa; kierowanie procesem planowania i realizacji zadań wynikających z pełnienia funkcji państwa-gospodarza (HNS) i państwa wysyłającego; zarządzanie obroną terytorialną; zarządzanie wydzielonymi siłami inżynierii wojskowej i obrony przed bronią masowego rażenia; kierowanie terenowymi organami wykonawczymi Ministra Obrony Narodowej w sprawach operacyjno-obronnych i rządowej administracji niezespolonej. II) Dowództwo Operacyjne Sił Zbrojnych odpowiada za planowanie operacyjne i dowodzenie operacyjne częścią Sił Zbrojnych RP, wydzieloną z Wojsk Lądowych, Sił Powietrznych oraz Marynarki Wojennej i przekazaną w jego podporządkowanie dla przeprowadzenia operacji, w tym poza granicami kraju. III)Inspektorat wojskowej służby zdrowia – zarządza systemem zabezpieczenia medycznego Sił Zbrojnych RP. Inspektorat Wojskowej Służby Zdrowia realizuje zadania związane z: kierowaniem wojskową służbą zdrowia; programowaniem rozwoju systemu zabezpieczenia medycznego; współpracą cywilno-wojskową w sektorze medycznym. IV) Dowódco garnizonu Warszawa – wykonuje zadania związane z: kompleksowym przygotowaniem warunków zapewniających sprawne rozwinięcie i funkcjonowanie stanowisk dowodzenia szczebla strategicznego w czasie pokoju, kryzysu i wojny; ochroną i obroną obiektów oraz zabezpieczeniem funkcjonowania Ministerstwa Obrony Narodowej i jednostek organizacyjnych podległych Ministrowi Obrony Narodowej. V) Żandarmeria wojskowa – jest wyodrębnioną i wyspecjalizowaną służbą, która odpowiada za: ochranianie porządku publicznego na terenach i obiektach jednostek wojskowych oraz w miejscach publicznych; udział w narodowym systemie reagowania kryzysowego; udział w akcjach poszukiwawczych, ratowniczych i humanitarnych; realizację zadań wsparcia działań wojsk operacyjnych. Ponadto, po ogłoszeniu mobilizacji, w skład Sił Zbrojnych RP wchodzą: Służba Kontrwywiadu Wojskowego i Służba Wywiadu Wojskowego. Podsystem niemilitarny – pozamilitarne struktury obronne Pozamilitarne struktury obronne tworzą: administracja rządowa; samorząd terytorialny; inne podmioty i instytucje państwowe; przedsiębiorcy, na których nałożono obowiązek realizacji zadań na rzecz obronności państwa. Podsystem niemilitarny realizuje zadania związane z zapewnieniem sprawnego i bezpiecznego funkcjonowania państwa oraz związane z zasilaniem zasobami ludzkimi, materiałowymi Sił Zbrojnych RP oraz jednostek organizacyjnych odpowiedzialnych za bezpieczeństwo wewnętrzne państwa. Ponadto zajmuje się realizacją zadań wynikających z pełnienia funkcji państwa-gospodarza. Najważniejszą rolą Sił Zbrojnych RP jest obrona państwa i udział w obronie sojuszników. Aby móc sprostać tym wymaganiom realizowany jest nieustanny proces transformacji Sił Zbrojnych RP, który obejmuje ich profesjonalizację i modernizację techniczną. Wprowadzane usprawnienia są ukierunkowane na zwiększanie potencjału militarnego oraz możliwości operacyjnych sił oraz wzmacnianie ich obronno-ekspedycyjnego charakteru. Przez transformację rozumiemy ciągły i proaktywny ich rozwój poprzez integrację innowacyjnych koncepcji i doktryn, które sprzyjają dostosowaniu sił zbrojnych do zmian zachodzących w środowisku bezpieczeństwa Założenia polskiej polityki bezpieczeństwa, sygnowane przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, określają podstawowe zasady polityki naszego kraju w dziedzinie bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego. Polityka bezpieczeństwa i strategia obronna Rzeczypospolitej Polskiej jest dokumentem rozwijającym i precyzującym te zasady. Przedstawia zamierzenia i kierunki działań mających na celu umocnienie suwerenności i bezpieczeństwa Polski, sprzyjających rozwojowi cywilizacyjnemu naszego kraju i wzrostowi jego pozycji w Europie. Współczesna treść pojęcia bezpieczeństwa państwa obejmuje zarówno kwestie polityczne i militarne, jak i aspekty gospodarcze, ekologiczne, społeczne i etniczne. W każdej z tych dziedzin polska polityka bezpieczeństwa jest zgodna z prawem międzynarodowym, w szczególności z prawem Organizacji Narodów Zjednoczonych, z postanowieniami i decyzjami Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie oraz dwustronnymi i wielostronnymi umowami, których Polska jest stroną. Rzeczpospolita Polska traktuje jako nienaruszalne swe granice i nie ma żadnych roszczeń terytorialnych wobec swych sąsiadów. Szanuje suwerenność innych państw i wyrzeka się użycia siły, łącznie z grożeniem siłą, w bilateralnych stosunkach z innymi państwami. Polska pragnie szczególnie ściśle współpracować z państwami sąsiedzkimi. Pierwsza doktryna obronna III RP przyjęta przez Komitet Obrony Kraju 21 lutego 1990 roku, była modyfikacją doktryny wojennej opracowywanej u schyłku PRL. Fakt ten spowodował, że już w chwili jej przyjęcia była ona w znacznej części nieaktualna. Na wstępie zwracano w niej uwagę, że mimo postępu w sytuacji międzynarodowej nie w pełni przezwyciężony został brak zaufania między NATO i UW. Stąd też ewentualny konflikt miałby charakter międzykoalicyjny, a Polska jako teren tranzytu wojsk oraz rozmieszczenia drugich rzutów i odwodów byłaby niewątpliwie obiektem ataku. Zwracano jednak uwagę, że w miarę rozbudowy ogólnoeuropejskiego systemu bezpieczeństwa, rola dotychczasowych sojuszy może ulec zmianie, co oznaczało, że Układu Warszawskiego nie traktowano już jako jedynego gwaranta bezpieczeństwa. W doktrynie podkreślono, że Polska nie uważa za swego wroga jakiegokolwiek państwa oraz, że nie weźmie udziału w wojnie, jeśli sama lub jej sojusznicy nie staną się obiektem agresji. Nie było tu zatem automatycznego udziału w każdej wojnie, której uczestnikiem mógłby zostać Układ Warszawski. Doktryna wskazywała na potrzebę utrzymania systemu obronnego, który pozwalałby na przeciwstawienie się ewentualnej napaści zbrojnej. Zasadniczym elementem tego systemu były siły zbrojne, które w razie agresji odpierają ją, prowadząc, samodzielnie lub wspólnie z sojusznikami, operacje obronne. Zapis o samodzielnym prowadzeniu operacji, ze względu na otoczenie Polski tylko państwami sojuszniczymi, stał w sprzeczności z ogólnymi założeniami doktryny oraz z zawartym w niej ustaleniem, że na wypadek wojny WP wydzielało zgrupowanie operacyjne w skład Zjednoczonych Sił Zbrojnych Układu Warszawskiego. W sumie doktryna obronna z 1990 roku była koncepcją o charakterze przejściowym, która ze względu na rozpad Układu Warszawskiego w lipcu 1991 roku całkowicie straciła swoją aktualność . W sierpniu 1991 roku powołano przy Biurze Bezpieczeństwa Narodowego zespół do opracowania nowej strategii obronności Polski. W wyniku prowadzonych prac przygotowano dwa dokumenty: Założenia polskiej polityki bezpieczeństwa oraz Polityka bezpieczeństwa i strategia obronna Rzeczypospolitej Polskiej, które przyjęto na posiedzeniu Komitetu Obrony Kraju w listopadzie 1992 roku. W ocenie sytuacji polityczno-militarnej zwracano uwagę na konsekwencje nowego położenia strategicznego Polski pomiędzy Europą Zachodnią oraz państwami powstałymi po rozpadzie ZSRR, dostrzegając główne zagrożenie ze wschodniego kierunku strategicznego. Zwracano uwagę, że ewentualny konflikt będzie miał przede wszystkim charakter lokalny lub regionalny. W pierwszym przypadku zakładano, że Polska podejmie samodzielne działania obronne w celu szybkiego rozbicia zgrupowania przeciwnika. W drugim planowano jak najdłuższe stawianie oporu w celu zniechęcenia agresora oraz zyskania czasu na pozyskanie ewentualnych sojuszników. W koncepcji tej przewidywano możliwość utraty znacznych terytoriów, na których zamierzano prowadzić walkę z okupantem w formie działań nieregularnych. Strategia przedstawiała system obronny III RP, który miał się składać z trzech elementów: sił zbrojnych, pozamilitarnych ogniw obronnych i systemu kierowania obronnością. Zmieniła się w sposób zasadniczy rola sił zbrojnych, których podstawowym zadaniem było zdecydowane przeciwstawienie się agresji. Główną rolę przypisywano wojskom operacyjnym, przy czym miały być one aktywnie wspierane przez wojska obrony terytorialnej . Z założeń przyjętej strategii wynikała konieczność utrzymywania w okresie pokoju odpowiednio przygotowanych wojsk operacyjnych oraz rozbudowanie masowej formacji obronnej w postaci wojsk obrony terytorialnej. Siły te, wraz z przygotowaniem obronnym państwa i całego społeczeństwa, miały stanowić czynnik odstraszający potencjalnych agresorów . Strategia obronna z 1992 roku obowiązywała blisko 8 lat, będąc pierwszym dokumentem tego typu przygotowanym w warunkach rzeczywistej suwerenności Polski. W 1997 roku, tj. z chwilą uruchomienia procesu akcesyjnego związanego z przyjęciem Polski do NATO, podjęto prace nad kolejną wersją doktryny obronnej. Ze względu na przygotowaną w tym czasie przez sojusz nową koncepcją strategiczną prace te zostały celowo opóźnione, co spowodowało, że nową Strategię bezpieczeństwa RP przyjęto dopiero w styczniu 2000 roku, czyli kilka miesięcy po tym, jak Polska została członkiem NATO . W maju 2000 roku ukazała się Strategia obronności RP, będąca rozwinięciem strategii bezpieczeństwa w dziedzinie obronności. W dokumencie tym sprecyzowano cele strategiczne, dokonano oceny zagrożeń oraz sformułowano koncepcję działań obronnych. Oceniając zagrożenie polityczno-militarne, za główne niebezpieczeństwo w skali międzynarodowej uznano zagrożenia kryzysowe o charakterze militarnym lub pozamilitarnym (zorganizowana przestępczość, terroryzm, korupcja struktur władzy, przemyt, handel narkotykami itp.). Zwrócono uwagę na możliwość niekontrolowanego rozprzestrzeniania broni masowego rażenia i wejścia w jej posiadanie skrajnych ugrupowań politycznych, czy organizacji przestępczych. Zakładano, że ewentualna wojna może mieć charakter konfliktu na dużą skalę lub konfliktu lokalnego, przy czym za bardziej prawdopodobny uznano ten drugi. W przypadku wojny lokalnej oceniono, że na terytorium Polski mogą wkroczyć wojska przeciwnika na 1-2 kierunkach operacyjnych, przy jednoczesnym wykonaniu uderzeń lotniczych i rakietowych oraz wysadzeniu desantów powietrznych i morskich. Podczas wojny na dużą skalę działania prowadzone byłyby na wielu kierunkach operacyjnych na dużą głębokość, a cały obszar Polski narażony byłby na uderzenia lotniczo-rakietowe skierowane na rejony o znaczeniu strategicznym, w tym: urządzenia systemu obronnego, ośrodki przemysłowe, węzły komunikacyjne i ośrodki polityczno-administracyjne. Uwzględniając ewentualne zagrożenie, sprecyzowano, że celem strategicznym w dziedzinie obronności będzie: obrona terytorium kraju przed agresją zbrojną, obrona i ochrona obywateli RP, udział we wspólnej obronie terytoriów państw członkowskich NATO, wspieranie akcji międzynarodowych w zapobieganiu i likwidacji sytuacji kryzysowych oraz rozwijanie partnerskiej współpracy wojskowej z innymi państwami. Wyróżniono trzy stany bezpieczeństwa państwa: pokoju, kryzysu (zagrożenia bezpieczeństwa) i wojny. Każdemu z nich odpowiadać miały określone rodzaje działań strategicznych. W czasie pokoju przewidywano możliwość prowadzenia działań prewencyjno-stabilizacyjnych, polegających na neutralizowaniu źródeł ewentualnych zagrożeń. W przypadku zagrożenia bezpieczeństwa państwa lub sojuszników planowano reagowanie kryzysowe, sprowadzające się do opanowania niebezpiecznych zjawisk na arenie międzynarodowej lub zapewnienia osłony przed ich skutkami. W przypadku agresji na Polskę lub państwa sojusznicze zakładano podjęcie działań wojennych z wykorzystaniem niezbędnego potencjału bojowego zapewniającego jej odparcie. We wszystkich rodzajach sił zbrojnych wyodrębniono wojska operacyjne przygotowane do wydzielenia do dyspozycji NATO, w tym do działań poza granicami kraju oraz wojska obrony terytorialnej, będące pod dowództwem narodowym, przeznaczone do prowadzenia działań na obszarze kraju. Siły te miały być dodatkowo podzielone na: wojska o wysokim stopniu gotowości, zdolne do szybkiego reagowania na każdy rodzaj zagrożenia, w tym odparcia agresji oraz wojska o zróżnicowanym stopniu gotowości przeznaczone do wspierania i kontynuowania prowadzonych operacji . W okresie powojennym nastąpiło gruntowne przeobrażenie i przewartościowanie podstawowych założeń polskiej strategii bezpieczeństwa zawartej w dokumentach o charakterze doktrynalnym. Miało to wyraz w wielu jej aspektach, począwszy od oceny sytuacji polityczno-militarnej w świecie, poprzez ocenę potencjalnego przeciwnika do koncepcji działań wojennych i udziału w nich polskich sił zbrojnych. O ile w okresie zależności Polski od ZSRR wszystkie zasadnicze elementy doktryny wojennej były niczym innym jak próbą adaptacji radzieckich założeń doktrynalnych do potrzeb i możliwości istniejących w PRL, to po rozpadzie Układu Warszawskiego, w III Rzeczypospolitej, wypracowano w pełni samodzielnie własną strategię obronną. Po wstąpieniu Polski do NATO strategia ta stała się bazą do stworzenia koncepcji obrony, dostosowanej do wymagań sojuszniczych, przy jednoczesnym zachowaniu własnych rozwiązań w zakresie funkcjonowania systemu obronnego państwa.