Bogactwo stanów emocjonalnych i przeżyć towarzyszących ludziom przy okazji nawiązywania kontaktów z innymi nie daje się opisać w sposób przewidywalny i jednoznaczny. Być może źródło sukcesu stanowi umiejętne postrzeganie oraz wnikliwa analiza tzw. relacji międzyludzkich. Celność spostrzeżeń gwarantuje mądre wykorzystanie powziętych wniosków w życiowej praktyce. Relacje międzyludzkie to bowiem każda styczność z cudzą jaźnią, kontakt ze skomplikowanym wachlarzem emocji oraz intencji jednostkowych, a także usiłowania zmierzające do udanej konsolidacji owych doświadczeń, przypieczętowania ich mocą wytworzonych więzi oraz zależności. Różnorodność gatunkowa i stylistyczna tych podejmowanych przez powieściopisarzy działań twórczych przejawia się w wielości środków służących do wyrażania charakteru oraz statusu owych relacji. Nie pozostają one jedynie w sferze zabiegów czysto językowych, lecz przenoszone są również na płaszczyznę kompozycyjną i znaczeniową utworów. Autorzy w różnorodny sposób ukazywali relacje miedzy ludzie – Krasicki z sposób groteskowy a Karpiński sentymentalny, emocjonalny.

„Laura i Filon” to jeden z najsławniejszych wierszy Franciszka Karpińskiego. W relacjach jego bohaterów realizował się zasadniczy wymóg emocjonalnej bliskości i uczuciowego reagowania na potrzeby innego, traktowanego personalistycznie, jako czująca i przeżywająca osoba. Zwracał on szczególną uwagę na relacje międzyludzkie, uczucia przyjaźni i miłości. Wiersz opowiada historie dwojga ludzi. Laura i Filon umawiają się na potajemną nocną schadzkę. Czytelnik jest świadkiem przygotowań Laury do spotkania z ukochanym, potem jej rozterek, cierpienia i zazdrości, gdy okazuje się, ze Filona nie ma w umówionym miejscu. Bohaterka ze złości rozbija o drzewo przyniesiony wieniec i kosz malin. Wtedy okazuje się, że Filon się schował. Wychodzi z ukrycia, prosi o wybaczenie. Resztę nocy kochankowie spędzają na wzajemnym zapewnianiu o swoich uczuciach, a w zakończeniu mamy już do czynienia z miłością zmysłową, wręcz erotyczną. Utwór Karpińskiego jest więc wnikliwym studium uczucia. Ukazuje miłość we wszystkich jej aspektach: szaloną i radosną podczas przygotowań, zaborczą i wywołującą zazdrość, fałszywą – gdy Laura podejrzewa kochanka o zdradę, wreszcie erotyczną, zmysłową. Karpiński zastosował tu lirykę pośrednią, a kompozycja utworu odpowiada raczej swobodnemu tokowi rozmowy niż formie skomponowanego zgodnie z zasadami retoryki wywodu. Jest tu typowy sentymentalny temat – opis uczuć, jest charakterystyczny dobór bohaterów – pasterze, którzy chyba nie do końca, o czym świadczą ich imiona i język, są realistycznie ukazani; jest też typowa sentymentalna sceneria: noc, wieś, bór i rekwizyty: koszyk malin, wieniec. Całość kończy się także szczęśliwie, dowodząc potęgi miłości. Na przestrzeni czternastu zwrotek rozgrywa się wojna myśli w Laurze: pomiędzy troską o Filona, któremu mogło się coś stać, a podejrzeniem, że została zdradzona. Ważne są tu rekwizyty: koszyk malin i wianek, symbolizujące uczucie do kochanka. Wiodącym wątkiem utworu jest miłość, co wpisuje się w dyrektywy gatunkowe sielanki, jak również to, że wszystkie uczucia, pozytywne i negatywne, są wyolbrzymione (tzw. Hiperbola). Obraz miłości uzależniony jest od chwilowego nastroju. Bohaterowie z łatwością ulegają emocjom, miłość to przede wszystkim uczucie wyrażone w pięknych słowach, gestach wyrzeczenia oraz „uściskach”. Szczęśliwe zakończenie jest potwierdzeniem potęgi miłości. Karpiński dużą wagę przywiązuje do uczuć jednostki. Osobno zwraca uwagę na to co czuje Laura i na to co czuje jej ukochany Filon. Budowa utworu opisującego ich uczucie, chociaż regularna jest dość prosta, ale także śpiewna, dzięki czemu łatwo dorobić do niego melodię. Nieskomplikowana. “Laura i Filon” składa się z wypowiedzi narratora, Laury i Filona. Język jest prosty, jasny i czytelny. Nie ma tam zawiłych metafor czy długich porównań. Głównymi środkami stylistycznymi są epitety, apostrofy i wykrzyknienia, które wyrażają nastrój i uczucia bohaterów.

Spośród wielu gatunków literackich najbardziej moralistyczny oraz uniwersalny charakter mają bajki, których mistrzem jest Ignacy Krasicki. Utwory te służą jednocześnie rozrywce i nauce. Poruszają tematykę moralną, społeczną, obyczajową, polityczną i filozoficzną. Ignacy Krasicki to bez wątpienia najwybitniejszy pisarz polskiego oświecenia. Jest polskim przykładem umysłu oświeconego, twórcy utalentowanego i wykształconego, obdarzonego wyrafinowanym smakiem i talentem. Krasicki wykorzystuje śmiech i ironię dla osiągnięcia celów dydaktycznych, ułatwienia przekazu. Nadawanie wadom ludzkim zwierzęcych masek, czyli stosowanie alegorii było często stosowanym zabiegiem. Śmiech jest maską, pod którą czytelnik dostrzeże gorzką rzeczywistość, a niekiedy ponadczasowe prawdy. W utworach tych ukazywał wiele aspektów rzeczywistości ówczesnej Polski. Wyśmiewał liczne wady ludzkie, przede wszystkim głupotę, pychę i zarozumiałość, lekkomyślność, naiwność oraz fałszywą pobożność. Autor krytykuje ludzkie ułomności, ale także uczy nas właściwego postępowania. W bajce “Szczur i kot” autor w wyraźny sposób krytykuje pychę, próżność i zarozumialstwo. Szczur jest uosobieniem tych cech. Zapomina o swoim odwiecznym wrogu - kocie, który jest bezwzględny i sprytny w swym działaniu. Ta bajka może być interpretowana jako przestroga dla szlachty i magnaterii, ślepo przywiązanych do zwyczajów, zachowań i tradycji i nie zważających na zagrożenia z tego płynące. Natomiast w bajce “Kruk i lis”, lis wychwala głos kruka, aby zdobyć kawałek sera. Przedstawione są tu dwa ludzkie charaktery. Lis to człowiek chytry, skąpy i przebiegły, zaś kruk to uosobienie głupoty i zbytniej ufności. Krasicki przestrzega nas także przed brakiem samokrytycyzmu, który może zostać wykorzystany przeciwko nam: “Bywa często zwiedzionym, kto lubi być chwalonym.” “Jagnię i wilcy” to bajka mówiąca o tym, że na świecie panuje prawo silniejszego. Silniejsze wilki pożerają bez przyczyny jagnię, które uosabia tu niewinność i kruchość. Wilki symbolizują ludzi silnych i okrutnych. Polska była w owym czasie jagnięciem w stosunku do zaborców. Autor mówi że jeżeli człowiek czegoś pragnie to zawsze znajdzie argument aby to zdobyć: „Zawżdy znajdzie przyczynę, kto zdobyczy pragnie.” Nieistotna jest prawda, ani racja, która i tak zawsze będzie stała po stronie mocniejszego. O ponurych sprawach tego świata autor mówi ze spokojem sceptycznego obserwatora, często z wykwintnym dowcipem, który łagodzi pesymistyczną prawdę o świecie. W istocie “Bajki i przypowieści” mają charakter ogólno ludzki, poruszają problematykę aktualną w każdej epoce, chociaż wyrażają najpełniej ideowe niepokoje ludzi oświecenia.

Żona modna” to jedna z najbardziej znanych satyr Ignacego Krasickiego. Jej celem jest ośmieszenie lub piętnowanie konkretnych osób, zjawisk, postaw, wzorców zachowania. Ma formę dialogu między panem Piotrem a jego kolegą, który gratuluje mu ożenku. Okazuje się, że szlachcic nie jest szczęśliwy i żałuje podjętej decyzji. Opowieść pana Piotra ma charakter bardzo emocjonalny. Stosuje wyliczenia, aby podkreślić jak wiele wymagań przedstawiła żona modna, jak i wiele zdrobnień, które nie mają pieszczotliwego charakteru. Ich zadaniem jest ukazanie infantylnego postępowania zachwyconej francuską kulturą szlachty. Uosobieniem tego zachowania jest Filis. Kobieta nie ma szacunku dla staropolskich obyczajów, cechują ją egoizm i bezwzględność. Dla niej na pierwszym miejscu znajdują się prestiż, modne przedmioty i zwierzątka domowe, których ilość wymieniona w utworze, jest wręcz absurdalna. Filis zaczęła wyprawiać wystawne, kosztowne przyjęcia, co finalnie doprowadziło do nieszczęścia - spalenia stodoły. Po tym zdarzeniu Filis zmusza Piotra do wyprowadzki do miasta, gdzie para spędza czas na bezproduktywnych rozrywkach. Postępowanie żony odzwierciedla zachowanie ówczesnej szlachty, która bezkrytycznie naśladowała zachodnią modę oraz obyczaje. Jednak krytyka nie dotyczy tylko zachowania kobiety. Pozornie bezwolny, pokrzywdzony mąż, nie pozostaje tutaj bez winy. Utwór krytykuje również zawieranie małżeństw dla zysku. Pan Piotr poślubił Filis głównie z powodu dużego posagu. Po ślubie jednak te zalety okazały się przyczynami jego nieszczęścia. Ignacy Krasicki ukazuje zatem, jak ludzie dla własnych korzyści potrafią wcielić się w odpowiednią dla sytuacji rolę, tu pierw ułożona i skromna Filis po osiągnięciu celu okazała się całkiem inna, a Piotr, którego skusił posag, dostarczył sobie więcej zmartwień niż uciech.

Artyści w różnorodny sposób ukazywali ludzkie relacje, jednak obaj wieli na celu zmusi ludzi do refleksji nad własnym zachowaniem. Chcieli wpływać na zachowanie i obyczaje całego społeczeństwa, to z wielkim poetyckim kunsztem.