Za odkrywcę antybiotyków i ojca współczesnej antybiotykoterapii uważa się Aleksandra Flaminga, który w 1928 roku odkrył penicylinę, wytwarzaną przez grzyb pleśniowy Penicilum notatum. Zaznaczyć należy, że antybiotyki są powszechnie obecne w naturalnym środowisku – są bowiem wytwarzane przez grzyby i niektóre bakterie. W chwili obecnej szereg antybiotyków jest również wytwarzany przez człowieka metodami syntetycznymi i nie ulega wątpliwości, że są to leki ratujące zdrowie, a nierzadko i życie.

Charakterystyka i rodzaje antybiotyków

Pora więc uszczegółowić czym właściwie jest antybiotyk. Nazwa ta pochodzi od połączenia słów “anti” – czyli przeciw oraz “biotikos” – czyli życie. Antybiotyki to niskocząsteczkowe związki działające przeciwbakteryjnie lub bakteriobójczo. Innymi słowy hamują one wzrost bakterii bądź zabijają je. Z tego względu antybiotyki stanowią podstawowy sposób leczenia infekcji o etiologii bakteryjnej, co wiąże się z tak powszechnym stosowaniem ich w medycynie.

Antybiotyki możemy podzielić między innymi ze względu na:

1. sposób działania

• bakteriostatyczne – hamujące wzrost patogenów (np. makrolidy, tetracykliny, sulfonamidy)
• bakteriobójcze – zabijające bakterie patogenne (np. aminoglikozydy, B – laktamy, kotrimoksazol)

2. pochodzenie

• naturalne – wytwarzane przez mikroorganizmy (np. penicylina benzylowa, makrolidy)
• syntetyczne (np. chloramfenikol)
• półsyntetyczne (np. makrolidy, cefalosporyny, aminoglikozydy)

3. spektrum działania

• o wąskim spektrum działania przeciwbakteryjnego - działają na ograniczoną liczbę mikroorganizmów (np. penicyliny, makrolidy, streptomycyna)
• o szerokim spektrum działania przeciwbakteryjnego – działają na znaczną ilość drobnoustrojów (np. ampicylina, tetracykliny)

Jak działają antybiotyki?

Jak uprzednio zaznaczono antybiotyki są podstawowym sposobem leczenia zakażeń bakteryjnych. Przed erą antybiotykoterapii znacząca część infekcji wywołanych przez bakterie prowadziła do powikłań lub śmierci zakażonego pacjenta. Wprowadzenie antybiotyków doprowadziło do drastycznego spadku śmiertelności z powodu infekcji bakteryjnych, jednak jak każdy rodzaj leczenia antybiotykoterapia nie jest wolna od działań niepożądanych. Dodatkowo, dość szybko od momentu wprowadzenia antybiotyków do powszechnego leczenia problemem stała się oporność bakterii na antybiotyki, która stale narasta. Pojawiają się szczepy bakterii opornych na szereg stosowanych leków przeciwbakteryjnych, zwane patogenami alarmowymi. Antybiotykooporność w znacznej mierze wynika z faktu niewłaściwego stosowania opisywanych leków i ich nadużywania. Podstawowym problemem jest stosowanie antybiotyków w leczeniu infekcji o etiologii wirusowej, podczas gdy leki te nie działają niszcząco na wirusy.

Istotnym i częstym powikłaniem po antybiotykoterapii jest zaburzenie równowagi mikroflory jelitowej zwane dysbiozą jelitową. Obserwuje się wówczas nadmierne namnożenie drobnoustrojów potencjalnie chorobotwórczych i grzybów, przy jednoczesnej redukcji ilości prozdrowotnych bakterii jelitowych. Antybiotyki działają bowiem niszcząco nie tylko na bakterie chorobotwórcze będące przyczyną infekcji ale również na korzystne bakterie, będące trzonem zdrowej mikroflory jelitowej. Z tego względu w trakcie i po zakończeniu antybiotykoterapii często pojawiają się zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (biegunki, wzdęcia, bóle brzucha). Bez stosowania osłonowo probiotyku w trakcie i po zakończeniu antybiotykoterapii, zaburzenia mikroflory jelitowej mogą utrzymywać się kilka miesięcy, a nawet lat po zakończeniu leczenia.

Jeszcze groźniejszym powikłaniem po antybiotykoterapii jest namnożenie groźnej bakterii Clostridium difficile i następczy rozwój choroby zwanej rzekomobłoniastym zapaleniem jelita grubego. Szczególnie wysokie ryzyko rozwoju choroby występuje w grupie pacjentów predysponowanych (w podeszłym wieku, z obniżoną odpornością, hospitalizowanych, z chorobami współistniejącymi). Stosowanie określonych antybiotyków generuje szczególnie wysokie ryzyko namnożenia C.difficile. Wyróżnić tu należy między innymi: penicyliny o szerokim spektrum działania z inhibitorami, klindamycyna, fluorochinolony, cefalosporyny II i III generacji.

Rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego u niektórych pacjentów charakteryzuje się szczególnie ciężkim przebiegiem i może prowadzić nawet do zgonu. Z tego względu warto rozważyć profilaktyczne podawanie odpowiednio dobranych probiotyków w przypadku wysokiego ryzyka zakażenia C.difficile - w trakcie i przez pewien czas po zakończeniu antybiotykoterapii. Po probiotyki należy sięgnąć także wspomagająco u pacjentów u których już wystąpiło poantybiotykowe zapalenie jelit.

Należy pamiętać, aby stosować probiotyki o udokumentowanej skuteczności w tym zakresie, na przykład mieszaninę szczepów Lactobacillus rhamnosus Pen, E/N, Oxy które efektywnie kolonizują nabłonek jelita, normalizując ekosystem jelitowy, wyjałowiony w następstwie antybiotykoterapii.

Autor: Dr n. biol. med. Patrycja Szachta