1. Pojęcie i definicja przestępczości zorganizowanej Problem definicji przestępczości zorganizowanej jest dosyć trudny gdyż występuje ona w różnorodnej formie i posiada dużą zmienność. Na forum międzynarodowym próby zdefiniowania przestępczości zorganizowanej zmierzają w dwóch kierunkach. Pierwszy jest popieranym przez przedstawicieli Interpolu i określa przestępczość zorganizowaną poprzez występowanie trzech elementów: struktury korporacyjnej, działalności w celu osiągnięcia zysków oraz działania o charakterze bezprawnym, opartym na zastraszaniu i korupcji. Drugi kierunek to analiza zagrożeń wynikających z takiej przestępczości, czyli uwzględnienie wagi problemu oraz ponadnarodowego charakteru przestępstw popełnianych w ramach przestępczości zorganizowanej, a także poprzez wskazanie tych czynów przestępczych – terroryzm, handel narkotykami, handel bronią i ludźmi, przestępstwa przeciwko środowisku i własności kulturalnej, przestępstwa komputerowe, korupcja, legalizowanie dochodów pochodzących z przestępstw. Definicję przestępczości zorganizowanej znaleźć można w konwencji Narodów Zjednoczonych przeciwko międzynarodowej przestępczości zorganizowanej. Wg nie: „zorganizowana grupa przestępcza oznacza posiadającą strukturę grupę składającą się z trzech lub więcej osób, istniejącą przez pewien okres czasu oraz działającą w porozumieniu w celu popełnienia jednego lub więcej poważnych przestępstw określonych na podstawie niniejszej konwencji, dla uzyskania, w sposób bezpośredni lub pośredni, korzyści finansowej lub innej korzyści materialnej”. W Polsce i obrębie krajów byłego bloku wschodniego do 1989 roku nie używano oficjalnie terminu „przestępczość zorganizowana”. W prawie karnym w Polsce termin ten po raz pierwszy został użyty w art. 5 ustawy z dnia 12 października 1994 roku o ochronie obrotu gospodarczego i zmianie niektórych przepisów prawa karnego. Obecnie obowiązujący w Polsce Kodeks karny, tak jak ustawodawstwo karne wielu innych krajów, nie zawiera legalnej definicji przestępczości zorganizowanej. Jednak w artykule 258 tego kodeksu znajduje się zapis, że karany jest również sam udziału w zorganizowanej grupie albo związku mającym na celu popełnianie przestępstw. Podobnie problem ten traktują także ustawodawstwa wielu innych państw.
2. Historia przestępczości zorganizowanej Badacze historii przestępczości zorganizowanej nie są pewni, kiedy i gdzie narodziło się to zjawisko. Bardzo często pojawia się myśl, że przestępczość zorganizowana ma swój początek w mafii w jej pierwotnym kształcie. Jest to pewnym uproszczeniem, gdyż spojrzenie na pewne procesy społeczne, jakie zachodziły w różnych szerokościach geograficznych, pozwala sądzić, że od dawna, praktycznie w każdym zakątku świata, występowały pewne formy przestępczości o charakterze zbiorowym. W Chinach tajne stowarzyszenia określano mianem „triad” , w Japonii –„ yakuza”, w średniowiecznej Hiszpanii –„ bractwo Garduna” , czy wreszcie we Włoszech nie tylko sycylijska mafia, ale także neapolitańska „camorra”. Najlepiej opisaną jest jednak historia mafii sycylijskiej i być może dlatego stawia się ją na pierwszym miejscu dokonując genezy zjawiska przestępczości zorganizowanej. Samo pochodzenie słowa „mafia” nie jest jasne, zaś powstanie mafii jako organizacji nastąpiło ok. XII wieku we Włoszech. Organizacja ta miała charakter tajnego stowarzyszenia, organizacji samopomocy dla celów ochrony ludności przed nadużyciami obcych wojsk i zbójeckimi napadami. Z czasem z powodu słabości struktur państwowych i niechęci ludności do aparatu władzy organizacja ta w rolniczych społecznościach sycylijskich nabierała znaczenia, stając się pewnego rodzaju alternatywą dla struktur państwowych. Oprócz pełnienia funkcji ochronnej mafia zajmowała się także rozwiązywaniem wewnętrznych konfliktów wspólnoty, jak i jej kontaktami społecznymi, politycznymi i ekonomicznymi na zewnątrz. Z czasem przekształciła się w grupę nacisku, która coraz częściej wykorzystywała w swej działalności przemoc w postaci wymuszeń, przekupstwa czy kradzieży bydła. Przywódcy starali się jednocześnie o oficjalne stanowiska w aparacie państwowym, by mieć wpływ na struktury państwa w tym zwłaszcza na policję i sądy. Mafia przekształciła się w organizację o charakterze kryminalnym o szczególnym niebezpieczeństwie, które wynikało z prób przedostawania się członków do polityki i gospodarki. Zasięg ekspansji rozszerzał się już pod koniec XIX wieku na obszar całych Włoch przenikając także na państwa sąsiednie. W USA, w oparciu o osoby przybyłe z Włoch a rekrutujące się ze struktur mafii sycylijskiej i innych włoskich grup przestępczych a także o rodzime grupy przestępcze, wykształciły się grupy określane mianem „organized crime”. Stolicą amerykańskiej przestępczości zorganizowanej było Chicago, gdzie działał także najbardziej znany reprezentant mafii lat dwudziestych, Al Capone. Kontrolował on ze duże obszary nielegalnego rynku alkoholowego, kasyna oraz prostytucję. Przedsiębiorcy, którzy nie wyrażali zgody na uiszczanie żądanych – według włoskiego modelu – pieniędzy „za ochronę”, byli brutalnie atakowani, ich zakłady i sklepy były dewastowane. W latach dwudziestych XX w. w USA dochodziło niejednokrotnie do bardzo krwawych walk pomiędzy gangami o prymat w miejscowym zorganizowanym świecie przestępczym. Po ujęciu Ala Capone, szefowie innych ugrupowań mafijnych doszli do porozumienia i stworzyli jeden wielki kartel przestępczy, który swym zasięgiem objął USA, wyspy Bahama oraz część Kanady. Wtedy nadano nowej organizacji nazwę La Cosa Nostra.
3. Przestępczość zorganizowana w Polsce Polska mafia narodziła się w 1990 r. jednocześnie w dwóch miejscach - okolicach podwarszawskiego Pruszkowa i w środowisku Polaków przebywających w Niemczech. W Pruszkowie gang zorganizowali wychowankowie słynnego w czasach PRL bandyty Barabasza. W Niemczech zorganizowali się złodzieje samochodów na czele z Nikodemem S., zwanym Nikosiem. Gdy wrócił do Gdańska, wyrósł na szefa podziemnego światka. W 1998 r. zastrzelił go zabójca wynajęty przez ludzi z Pruszkowa. W całym kraju trwała wówczas wojna gangów. Możemy spierać się o nazewnictwo – czy to już mafia, czy „tylko” przestępczość zorganizowana. Możemy również dyskutować na temat statystyk – ilu tak naprawdę członków liczą struktury przestępcze. Pewne jest natomiast jedno: gangsterskie grupy wysoce zorganizowane zagrażają porządkowi prawnemu. Z raportu MSWiA wiadomo, że naliczono mniej więcej 400 takich grup. Wiemy, że z Pruszkowem w szczytowym okresie (lata 1994/95) współpracowało około tysiąca tzw. żołnierzy. Armie innych gangów też były liczne. W sumie szacuje się, że przez grupy przestępcze przewinęło się przynajmniej 50 tys., a niektórzy eksperci twierdzą, że nawet 100 tys. Stały trzon polskich gangów ma około 5 tys. przestępców. Najbardziej znanymi organizacjami przestępczymi w Polsce są: • Mafia pruszkowska – czyli grupa pruszkowska, nazywana również w mediach „gangiem”. Strefa wpływów tej organizacji obejmowała północną, zachodnią, południową, a przede wszystkim centralną część Polski. Gang zarabiał głównie na przemycie spirytusu, ściąganiu haraczy, przemycie kokainy, heroiny i produkcji amfetaminy, oraz porwaniach, i zabójstwach na zlecenie. • Gang wołomiński – czyli grupa wołomińska, w mediach czasem nazywana „mafią”. Gang zarabiał na przemycie spirytusu, fałszowaniu pieniędzy, ściąganiu haraczy, przemycie kokainy, heroiny i produkcji amfetaminy. • Łódzka “ośmiornica” – czyli grupa łódzka – wykryta przez organy ścigania w czerwcu 1999 roku w Łodzi. Związek przestępczy wyłudzał od firm towary na tzw. odroczony termin płatności i dokonywał oszustw podatkowych przy produkcji niskiej jakości wina, a także zabójstw, napadów i uprowadzeń dla okupu. Grupie zarzuca się również uprowadzenia biznesmenów z Opoczna, Tomaszowa Mazowieckiego i Konstantynowa Łódzkiego.
4. Charakterystyka polskich grup przestępczych Zjawisko polskiej przestępczości zorganizowanej cechuje znaczna dynamika, ewoluuje ono w rozmaitych kierunkach, nie można go również skategoryzować w ścisłe ramy pojęciowe. Nie łatwo zatem określić standardową strukturę polskiej zorganizowanej grupy przestępczej, każda grupa odznacza się indywidualnymi cechami charakterystycznymi i trudno dokonywać jakiegoś ujednolicania. Policjantów CBŚ i prokuratorów do spraw przestępczości zorganizowanej poproszono o określenie najtrwalszych więzów, jakimi ich zdaniem powiązani są członkowie zorganizowanych grup przestępczych. Jednoznacznie określili oni, że najtrwalszymi są więzi finansowe, a więc wspólnota interesów, następnie więzi strachu, potem więzi wspólnej działalności przestępczej, chęci powiększania swoich nielegalnych majątków, więź uzależnień (finansowych, narkotykowych). Jako najmniej istotną w polskich grupach przestępczych określono rolę więzi rodzinnych. Określenia powyższe tworzą obraz grupy jako swoistego przedsiębiorstwa z możliwościami zarobienia pieniędzy. Istotne jest wskazanie, potwierdzane w wielu innych ocenach, na więzy strachu jako spoiwa wiążącego grupę. Ma to wielkie znaczenie w momencie prowadzenia postępowania przygotowawczego. Członkowie grupy nie zeznają nie tyle dlatego, że są lojalni w stosunku do swoich kolegów, ale ze strachu przed zemstą. Z rozmów z funkcjonariuszami wynika, iż przydzielanie opiekunów, chęć ustanowienia swoistego rytuału inicjacji, czy wprowadzenia wewnętrznego kodeksu honorowego praktycznie nie występuje. Inne z wymienionych przez CBŚ cech to nieprzewidywalność, zajmowanie się przez członków grup wszystkim, co przynosi zysk, gdyż grupy nie są, poza nielicznymi wyjątkami, ściśle wyspecjalizowane w jakiejś konkretnej dziedzinie działalności. Z kolei podkreślano jednak, że strefy wpływów, a w szczególności zasięg terytorialny jest bardzo ściśle określony. Cechują się też dążeniem ich szefów do bezwzględnego podporządkowania sobie członków grupy, co być może jest efektem ciągłej walki i rywalizacji wewnątrz grupy o coraz wyższą pozycję. Jako cechę zorganizowanej polskiej grupy przestępczej wymieniano również różnicę w zamożności członków grupy. Szefowie, są osobami bardzo zamożnymi z olbrzymimi zyskami, natomiast żołnierze w porównaniu ze swoimi przywódcami czerpią zyski stosunkowo niewielkie. Są to kwoty rzędu około 4 - 6 tys. złotych miesięcznie. W polskiej zorganizowanej grupie przestępczej panuje również przeświadczenie o możliwości korumpowania organów ścigania i jest to proces długotrwały i umiejętne prowadzony, jako że grupa wie, jakie słabości ma dana osoba, którą chce skorumpować lub zmusić do współpracy. Cechą charakterystyczną są również adwokaci utrzymywani na zasadzie pensji, a więc w rozumieniu pojęcia konsultantów grupy.
5. Obszary działalności polskich grup przestępczych Mafie zmonopolizowały przemyt spirytusu, papierosów i narkotyków, prowadzą nielegalne rozlewnie alkoholu i wytwórnie amfetaminy. Wzorem gangsterów amerykańskich z ‘30 wymuszają haracze od kupców, restauratorów, właścicieli agencji towarzyskich i znanych biznesmenów. Napadają na TIR-y, kradną samochody, obrabowują konwoje z gotówką. Charakterystyczne jest to że nie płacą podatków, a nigdy nie mają problemów z Urzędem Skarbowym. Ponadto polskie grupy przestępcze zajmują się handlem ludźmi – ostatnio modnym „sprzedawaniem” za granicę do niewolniczej pracy bądź też agencji towarzyskich, korupcją – szczególnie w kręgach urzędników państwowych i organów ścigania co daje im łatwość w legalizacji własnych dochodów, praktyczną bezkarność oraz informacje jakie posiadają o nich różne służby, przestępczością gospodarczą, handlem i przemytem broni, fałszowaniem pieniędzy i wpuszczaniem ich w obrót oraz związaną z powszechną informatyzacją, cyberprzestępczością, dotyczącą głównie kradzieży pieniędzy z kont bankowych.
6. Trudności związane z walką z przestępczością zorganizowaną Trudności z wykryciem grupy wiążą się przede wszystkim z tym że są one zgrane i często hermetycznie zamknięte. Charakteryzują się efektywnym działaniem i pewnością siebie, zważając na to, że korumpują wszystkie użyteczne dla nich instytucje. Ponadto zorganizowane grupy przestępcze dobrze wyposażone technicznie w środki łączności i transportu oraz posiadają znaczne środki finansowe. Wykazują się też nie lada sprytem gdyż wprowadzają osoby z marginesu społecznego do wykonywania ról, które są najłatwiejsze do wykrycia przez policję , zadania im przekazywane są przez pośredników, dzięki którym wyżej postawieni przestępcy praktycznie eliminują możliwość swojej demaskacji. Rozpoznanie operacyjne oraz statystyki kryminalne wskazują na coraz większe zagrożenie przestępczością zorganizowaną jako zjawiskiem które stale się zmienia. Należy więc dążyć do jego szczegółowego poznania, jak również wypracować metody prognozowania, co będzie stanowić podstawę do skoordynowanych działań zapobiegawczych. Relacje funkcjonariuszy CBŚ oraz prokuratorów ukazują, dlaczego tak trudne jest skuteczne zapobieganie zorganizowanej przestępczości. Przyglądając się wewnętrznej strukturze grupy oraz więzi w niej panujących dochodzimy do wniosku, że właśnie jedna z najsilniejszych więzi - więź strachu powoduje niemożność odejścia z grupy . Jest to zjawisko o tyle niepokojące, ponieważ podaje w wątpliwość resocjalizacyjne funkcje kary, czyli procesu przywracania do właściwego funkcjonowania w społeczeństwie członków zorganizowanych grup przestępczych osadzonych w więzieniach. Presja, jaką wywiera zorganizowana grupa przestępcza na członka grupy, wiąże się również z czynnikiem finansowym. Osoba, która chciałaby nawet zerwać z działalnością przestępczą, skazuje się automatycznie na brak środków do życia. Musimy pamiętać, że członkowie zorganizowanych grup przestępczych niskiego szczebla są to z reguły osoby z wykształceniem podstawowym bądź zawodowym. Zdobycie przez nich legalnego zatrudnienia będzie trudne również z tego powodu, że egzystując w grupie przyzwyczaili się do posiadania dużej ilości pieniędzy zdobytych małym nakładem sił i środków.

Bibliografia: • http://przestepczosczorganizowana.pl/ • http://www.gangsta24.pl • http://niniwa2.cba.pl/smetna_starosc_mafioza.htm • http://alfabetmafii.onet.pl/

„Mafia to zjawisko ludzkie i – jak wszystkie ludzkie sprawy – kiedyś się zaczęła, ulega zmianom, wreszcie kiedyś się skończy.” Giovanni Falcone