Adam Mickiewicz – Dziady, cz. III

Czas akcji – rok 1823 (proces Filomatów i Filaretów), sytuacja po powstaniu listopadowym.

• konwencja snu [Dziady, cz. III, Prolog]:

Sen – życie duszy, tajemnica, stan godny badań, wizja, prawda, dzięki snom można zobaczyć prawdę, sny mają moc profetyczną, podczas snu toczy się bitwa o duszę śpiącego – Konrada, komunikuje się z zaświatami, wewnętrznie nękany.

• symboliczna przemiana Gustawa w Konrada [Dziady, cz. III, Prolog]:

Więzień – czuwa nad nim Boża opatrzność, predestynowany do wielkich czynów – wybrany przez samego Boga, wyjątkowy, sierota – matka również nad nim czuwa (ma zapewnioną opiekę Boga dzięki matce), symboliczna przemiana romantycznego kochanka w wojownika sprawy narodowej – Gustawa w Konrada (skutek walki dobra ze złem).

Więzień jako romantyk – indywidualista, wyalienowany, próbuje dojść do prawdy, odrzuca poznanie rozumowe (racjonalizm), wnika w strukturę metafizyczną, pyta o siły nadprzyrodzone – metafizykę, poeta (wieszcz – tragiczny, samotny) – daje jemu poczucie wyższości, dumy.

Konrad – postać z krwi i kości, symbol polskiego narodu, przedstawiciel uciśnionej Polski, sprawa narodu jest częścią Konrada.

• mistyczny i misteryjny charakter [Dziady, cz. III, Prologu]:

Mistyczny – przenikanie się dwóch światów, metafizyki ze światem realnym.

Misteryjny (misterium) – gatunek popularny w średniowieczu ukazanie symbolicznej walki między dobrem a złem o duszę człowieka (psychomachia), walka o duszę Konrada.

Prolog jest zapowiedzią wydarzeń, które będą miały miejsce w dalszej części Dziadów, cz. III

• monologi Konrada [Dziady, cz. III, Akt I, Scena I (mała improwizacja); Akt I, Scena II (Wielka Improwizacja)]:

mała improwizacja:

Improwizacja ma być proroctwem związanym z przyszłością Polski (charakter profetyczny), Konrad (wieszcz, prolog) był bliski poznania przyszłości Polski, ponieważ kruk mu ją zasłania, kruk jako symbol cara Mikołaja I.

Wielka Improwizacja:

Monolog wygłoszony przez Konrada (bohater tragiczny) – rozmawia z milczeniem Boga, romantyk, samotny, dumny, wybitna jednostka, wywyższa się, wieszcz, poeta, śpiewak, patriota, buntownik (prometeizm) przeciw Bogu, bunt spowodowany miłością do ojczyzny, ludzi, walczy na wielu płaszczyznach, porównuje się do Boga, jako poeta może porównywać się do Boga, gdyż jest twórcą, kreatorem, jego narzędziem jak i Boga jest słowo, akt tworzenia daje mu nieśmiertelność, treścią pieśni będzie lud, identyfikuje się ze swoim narodem, co czyni go podobnym do Zbawiciela, porównuje Boga do mędrca – bluźnierstwo, jego siła zrodziła się z niego, czuje się wyższy od Boga, gdyż kieruje się czuciem, poświęca się, pragnie absolutnej, tyrańskiej władzy oraz szczęścia dla narodu, szantażuje emocjonalnie Boga, wątpi w jego istnienie, żądza od Boga boskiej władzy nad ludźmi, bluźni, zaprzecza miłość Bożą, wyzywa Boga na pojedynek, oskarża Boga o cierpienie narodu, stawia Bogu warunki, milczenie Boga, Jego obojętność traktuje jako obojętność w stosunku do ludzi, przejaw słabości Boga, w swoim bluźnierstwie posuwa się do ostateczności, zamierza porównać Boga do cara świata.

Psychomachia – to, co dzieje się z Konradem jest konsekwencją walki o jego duszę, walki dobra ze złem, walki z samym sobą, która rozgrywa się w jego sercu i sumieniu.

Prometeizm (wg słownika) – twórcza, dynamiczna postawa człowieka w stosunku do rzeczywistości i samego siebie, mobilizująca do opanowania i przekształcania świata, postawa bezwarunkowa.

Prometeizm Konrada – buntownik, wojownik, bezinteresowny, szanuje ideały miłości (promety), bardzo kocha swój naród, czuje w sobie moc do zmiany świata, występuje przeciw Bogu w imię miłości do ludzi (bunt prometejski).

• Widzenie Ks. Piotra – idea mesjanizmu [Dziady, cz. III, Akt I, Scena V]:

W dramacie można odnaleźć analogię pomiędzy historią Polski a historią Chrystusa: ks. Piotr przyjmuje winy grzesznika Konrada, ofiara Polaków, którzy zginęli niewinnie w obronie ojczyzny jest podobna do ofiary i męki Chrystusa [Akt I, Scena I (historia Wasilewskiego opowiedziana przez Sobolewskiego)], cierpienie Konrada za naród, Widzenie ks. Piotra (historia Polski porównana do Męki Pańskiej, nadzieja na przyjście Zbawiciela).

Mesjanizm – koncepcja soteriologiczna (do zbawienia potrzebne jest cierpienie) i eschatologiczna (dziedzina dotycząca spraw ostatecznych).

Prototypem mesjanizmu jest biblijna historia Izraela i wiara w przyjście wysłannika Boskiego – Zbawiciela, który dokonawszy przewrotu politycznego lub moralnego zapoczątkuje nową szczęśliwą erę życia narodu wybranego i ludzkości.

Próba wyjaśnienia odpowiedzi na pytanie: Dlaczego Polska cierpi, jest pod zaborami? Polska cierpi, musi cierpieć (jako naród wybrany, predestynowana do odrodzenia narodów zniewolonych), aby ona jak i inne narody zniewolone mogły zmartwychwstać.

Widzenie (o charakterze profetycznym) ks. Piotra – czuje, że będzie miał widzenie, będzie do niego przemawiał sam Bóg, to, czego nie zobaczył Konrad poprzez swą pychę i dumę zostanie objawione ks. Piotrowi (pokorny Chrześcijanin – przeciwstawnie do Konrada), widzi prześladowania młodych Polaków (martyrologia), porównuje cara do Herodota, przepowiada, że z niewoli ucieknie jedno dziecię, które będzie Wskrzesicielem, widzi Namiestnika (synonim całej Europy, najważniejsza osoba, jest wybrany przez naród, przynosi wolność <symbol – biała szata>, stworzy fundament pod Chrześcijański Kościół, prowadzony przez Boską siłę).

• obraz i ocena społeczeństwa polskiego [Dziady, cz. III, Akt I, Scena VII (Salon Warszawski)]:

Podział na Towarzystwo Stolikowe i Przy Drzwiach.

Towarzystwo Stolikowe – rozmawiają o balach, lekkiej literaturze, polityce, mówią po francusku, Polska nie umie mówić po polsku, pochlebnie wyrażają się o Nowosilcowie, głupcy („Pan z Litwy, i po polsku?” w. 63), aresztowania Polaków nie są sprawą narodową, gardzą sobą wzajemnie, patrzą na wieszczy z wyższością, obojętność wobec sprawy Cichowskiego, wychwalają Senatora, towarzystwo próżne, dwulicowe, przychodzą na bale dla profitów, bierni, zachowują pozory, zakłamani, poplecznicy cara.

Towarzystwo przy drzwiach – rozmawiają o sytuacji na Litwie, o losach i sytuacji rodaków, o Cichowskim, mówią po polsku, negatywnie o Nowosilcowie, są wrogami Nowosilcowa i oficerów rosyjskich, próba zabójstwa Senatora, chęć zemsty, kochają swój kraj, niestety zniewolony, mówią z przejęciem o Cichowskim, patrioci, chcą uciec spod zaborów (stoją przy drzwiach), Wysocki metaforycznie o polskim społeczeństwie – „(…) Nasz naród jak lawa, / Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa, / Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi; / Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi.” [w. 227-230]: „wewnętrzny ogień” – patrioci, młodzież, „lawa” – bywalcy salonów, poplecznicy cara, obojętni na sprawę swego państwa.

• topos miasta [Dziady, cz. III, Ustęp, Przedmieścia Stolicy, Petersburg]:

Miasto – przepych, bogactwo tego miejsca okupione cierpieniem niewinnych ludzi, jest świadectwem nierówności, despotyzmu, miasto jest mieszanką stylów – brak dobrego smaku, panuje chaos, jest metaforą kraju, małpowanie jako złodziejstwo (kradzież pomysłów innych państw), pałac Rosjan: niewidomy, ślepy na dobry gust, „klatki” jako zapowiedź zniewolenia, „odgrodzeni” jako ukazanie obcości, samotności, narrator oskarża Rosję o cierpienie krew, łzy, grabieże, kontrast miedzy budowniczymi a zleceniodawcami, próżność, cierpienie spowodowane kaprysem cara, brak miastu uczuć, dalekie dla ludzi, miasto nieprzyjazne, nieżyczliwe, rozbudowany aparat policyjny, martwe, puste, obojętne, miasto jest tylko fatamorganą, złudzeniem, przytłacza swym przepychem, pytanie retoryczne pogłębią negatywny opis, miasto przeklęte, absurdalne, bezsensowne, Petersburg jako twór szaleńca, zachcianka cara, brak charakteru, duszy, miasto jest hermetyczne, odosobnione, niedostępne dla ludzi, mimo wszystko car chcę nim imponować, Petersburg uosobieniem zła, miasto jako wieża Babel – pycha cara, manifestacja siły (oparte na strachu, wojskowym porządku).