Stosunki międzynarodowe w Ameryce Łacińskiej i w Afryce

Tematem mojej pracy są stosunki międzynarodowe w Ameryce Łacińskiej i w Afryce. Na początku chciałabym przybliżyć pojęcie stosunków międzynarodowych. Można powiedzieć, że stosunki międzynarodowe to stosunki społeczne, które kształtują się ponad granicami państw i wykraczają poza te granice. W czasach współczesnych stosunki międzynarodowe ujmuje się szerzej i rozumie się je nie tylko jako stosunki między państwami ale także innymi podmiotami, np. organizacjami międzynarodowymi, przedsiębiorstwami i partiami politycznymi z różnych państw. Wszystkie podmioty biorące udział w stosunkach międzynarodowych określa się mianem ich uczestników .
Przejdę teraz do omówienia stosunków międzynarodowych w rejonie Ameryki Łacińskiej. Zacznę od określenia terytorium Ameryki Łacińskiej. Przyjmuje się że Ameryka Łacińska obejmuje południową część kontynentu Ameryki Północnej oraz cały kontynent Ameryki Południowej wraz z przybrzeżnymi wyspami i archipelagami Malwiny czy Galapagos. Do Ameryki Łacińskiej zaliczamy także basen Morza Karaibskiego . 
Stosunki międzynarodowe w Ameryce Łacińskiej w znacznej mierze uwarunkowane zostały poprzez historię tego regionu. Państwa latynoamerykańskie po uzyskaniu niepodległości były bardzo niestabilne politycznie oraz gospodarczo i wciąż jeszcze były uzależnione od Wielkiej Brytanii, która wcześniej dominowała na kontynencie amerykańskim. Z czasem hegemonia Królestwa Brytyjskiego została zastąpiona wzrostem pozycji Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej na tym obszarze. W latach 80. XX-ego wieku rozpoczął się proces demokratyzacji systemów politycznych państw latynoamerykańskich. Owa demokratyzacja bardzo pozytywnie wpłynęła na wzrost współpracy w regionie oraz integracji politycznej i gospodarczej . W znacznym stopniu rozwinął się ruch panamerykański, który połączył prawie wszystkie państwa tego regionu .
Państwa Ameryki Łacińskiej borykają się z wieloma problemami takimi jak: dysproporcje w rozwoju poszczególnych krajów, duże bezrobocie czy wysoki przyrost naturalny, który powoduje problemy z wyżywieniem i dostarczeniem wody pitnej dla ludzi, a także wciąż jeszcze niestabilność polityczna w niektórych krajach (np. Kuba). Poważny problem stanowi także handel narkotykami czy funkcjonowanie organizacji terrorystycznych (Świetlisty Szlak w Peru). W celu przezwyciężania tych oraz wielu innych problemów państwa latynoamerykańskie zaczęły integrować się. Zanim przejdę do omówienia największej organizacji działającej na półkuli zachodniej jaką jest Organizacji Państw Amerykańskich chciałabym zaprezentować ugrupowania regionalne, które również mają istotne znaczenie.
Pierwszą z organizacji, którą zaprezentuje jest Karaibska Wspólnota i Wspólny Rynek (CARICOM). Powstała w 1973r. i obecnie skupia 20 państw. Głównym celem organizacji jest współpraca ekonomiczna oraz koordynacja polityki zagranicznej państw w niej zrzeszonych . Kolejną organizacją jest Latynoamerykański System Gospodarczy (SELA). Powstał w 1975r. w celu wspierania współpracy gospodarczej i społecznej państw Ameryki Południowej i Ameryki Środkowej. Współcześnie zrzesza 27 państw. Następnym przykładem współpracy państw latynoamerykańskich jest Regionalny System Obronny (RSS) założony w 1982r. na podstawie międzynarodowej umowy dotyczącej ochrony i obrony regionu wschodnich Karaibów. Kolejną organizacją międzynarodową jest Grupa z Rio. Powstała w 1986r. jako mechanizm konsultacji i koordynacji działań państw Ameryki Łacińskiej, ale bez udziału i ingerencji USA . Do ważnych organizacji latynoamerykańskich należy zaliczyć także Wspólny Rynek Południa (Mercosur). Mercosur ma za zadanie wzmocnić współpracę gospodarczą pomiędzy państwami członkowskimi. Jednym z działań podjętych w tym celu jest zniesienie barier handlowych w obrębie organizacji. Państwa członkowskie ustanowiły swobodny przepływ dóbr i usług, ustanowiły wspólną politykę handlową wobec krajów trzecich oraz skoordynowały swoją politykę makroekonomiczną. Organizacja prowadzi ożywioną wymianę handlową m.in. z Unią Europejską . Warto jeszcze wspomnieć o projekcie utworzenia Strefy Wolnego Handlu Obu Ameryk (FTAA). Jest to wielki projekt, który zakłada zniesienie lub redukcje barier celnych na obszarze całej półkuli zachodniej. Jak dotąd państwom amerykańskim nie udało się znaleźć kompromisowego rozwiązania, które zadowoliłoby wszystkie kraje. Jednak należy podkreślić, iż jest to bardzo ważna inicjatywa z punktu widzenia integracji kontynentu amerykańskiego .
Niewątpliwie największe znaczenie w Ameryce Łacińskiej posiada Organizacja Państw Amerykańskich (OPA). Uważam tak, ponieważ jest to organizacja, która skupia wszystkie państwa Ameryki Łacińskiej (status specjalny posiada Kuba - jest członkiem organizacji, ale jej rząd nie bierze udziału w pracach OPA) oraz Kanadę i USA. Podstawę działalności OPA stanowi Karta z Bogoty podpisana w 1948r. W dokumencie tym zapisane zostały podstawowe cele oraz zadania organizacji, których w kolejnych latach przybywało. Umacnianie pokoju i bezpieczeństwa na półkuli zachodniej, popieranie uniwersalnych zasad demokracji wraz z zasadą nieingerencji i nienaruszania suwerenności innych państw czy przeciwdziałanie sytuacjom mogącym prowadzić do konfliktów to tylko niektóre z celów organizacji. Poza tym członkowie zadeklarowali się, iż będą poszukiwać wspólnych rozwiązań problemów gospodarczych, politycznych i prawnych w regionie, będą popierać rozwój gospodarczy, społeczny i kulturalny a także działać na rzecz walki z ubóstwem . W Karcie zostały zapisane także zasady, którymi ma się kierować organizacja. Są to m.in. zasada suwerenności i równości państw, zasada pokojowego rozstrzygania sporów oraz przestrzegania praw człowieka i promowania demokracji, a także zasada solidarności w przeciwstawianiu się agresji .
Przechodząc od części teoretycznej, zaprezentuję kilka przykładów działalności OPA, które potwierdzają potrzebę istnienia tej organizacji w regionie Ameryki Łacińskiej. W latach dziewięćdziesiątych XX-tego wieku OPA zintensyfikowała działania na rzecz wprowadzania demokracji w państwach południowoamerykańskich m.in. poprzez branie udziału w misjach nadzorujących przeprowadzanie wyborów w kilku krajach. Rozwinięta również została współpraca na rzecz umacniania pokoju, czego przejawem może być popieranie procesów pokoju w Nikaragui lub w Gwatemali po 1989r. OPA ingeruje także w kwestie związane z przestrzeganiem praw człowieka. W ramach organizacji funkcjonuje Międzyamerykańska Komisja Praw Człowieka i Międzyamerykański Trybunał Praw Człowieka. Przykładem działań organizacji w kwestii szerzenia demokracji może być wymuszenie na prezydencie Peru Robercie Fujimorze rozpisanie demokratycznych wyborów do peruwiańskiego Kongresu w 1992r. Państwa członkowskie zacieśniły również współpracę na rzecz walki z międzynarodowym handlem narkotykami poprzez powołanie specjalnej Międzynarodowej Komisji Kontroli ds. Narkotyków. Organizacja zajmuje się także problemami związanymi ze zmianami klimatycznymi oraz zanieczyszczeniem środowiska. Panstwa członkowskie współpracują także w aspekcie gospodarczym, co przejawia się m.in. wymianą technologii .
Przejdę teraz do omówienia drugiej części tematu mojej pracy, a mianowicie Afryki i jej problemów oraz roli Unii Afrykańskiej.
Afryka jest drugim co do wielkości kontynentem na Ziemi. Boryka się z wieloma problemami, które sprawiają, że państwa afrykańskie uważane są za kraje Trzeciego Świata. Być może przyczyną zacofania tego kontynentu są trudne warunki klimatyczne lub fakt, iż leżące na tym kontynencie państwa dość późno uzyskały niepodległość. We współczesnej Afryce występują problemy natury politycznej, militarnej, ekonomicznej oraz społecznej.
Do najpoważniejszych problemów politycznych państw afrykańskich należy przede wszystkim niestabilność wewnętrzna oraz niska demokratyzacja wielu krajów. W Afryce znajduje się duża liczba państw, w których nastąpił całkowity rozkład państwowości, tzw. państwa upadłe . Przykładem takiego kraju jest Somalia, w której nie funkcjonują struktury państwowe. Poważną przeszkodę na drodze do rozwoju stanowi w Afryce częstość występowania reżimów autorytarnych i dyktatur. Do niedawna Libia była państwem, w którym nieprzerwanie od kilkudziesięciu lat rządził jeden człowiek. Należy jednak dodać, że sytuacja zaczęła powoli zmieniać się. Obalono  reżim w Libii oraz Egipcie.
Duży niepokój wzbudzają liczne konflikty wybuchające w państwach afrykańskich. W masakrach i rzeziach ginie znaczny odsetek ludności cywilnej. Konflikty te wybuchają w znacznej mierze z prób obalenia rządów bądź zdobycia władzy (np. Egipt czy Libia). Tragiczne w skutkach są również wojny domowe, które toczone były m.in. w Rwandzie i Sudanie. Duża część konfliktów toczona jest z powodu kwestionowania wyznaczonych granic, które zostały wytyczone z pominięciem tradycji etnicznych. Klasycznym przykładem może tu być konflikt Libii z Czadem lub Etiopii z Erytreą. Czynnikiem konfliktogennym są także występujące surowce naturalne. Ugrupowania walczą o kontrolę nad nimi, która zapewniłaby im znaczne zyski pieniężne . Coraz większe obawy wzbudza szerzące się piractwo w rejonie Zatoki Adeńskiej i Oceanu Indyjskiego. Państwa, które szczególnie zajmują się tą działalnością, porywają statki i inne jednostki w celu uzyskania wielomilionowego okupu .
Poważne zagrożenie dla Afryki stanowi niski rozwój gospodarczy. Większość krajów afrykańskich jest słabo rozwinięta, co jest przyczyną ubóstwa i skrajnej nędzy ludności. W Afryce znajduje się większość najbiedniejszych państw świata. Zacofanie gospodarcze kontynentu afrykańskiego jest ogromne. Mimo, iż w Afryce znajdują się ogromne złoża surowców naturalnych państwa nie potrafią ich wykorzystać. Duży przyrost naturalny sprawia, że nie ma wystarczającej liczby miejsc pracy i rośnie bezrobocie. W Afryce brakuje także dostępu do nowoczesnych źródeł energii, przez co ludność eksploatuje zasoby naturalne, co bardzo wyniszcza środowisko. Słabo rozwinięta gospodarka i prymitywne rolnictwo daje nieefektywne rezultaty pracy, powoduje nieurodzajne plony .
Zacofanie i niski rozwój ma ogromny wpływ na społeczeństwo. Głównym problemem ludności jest głód i brak dostępu do wody. Niekorzystny klimat czy susze wpływają na niski poziom plonów i wysychanie źródeł wody. Ludzie, żyjący w niekorzystnych warunkach podatni są na różnego rodzaju zarazy i epidemie (malarii, gruźlicy). Następnym przykładem może być ogromna liczba zakażeń wirusem HIV . Kolejny problem stanowi wysoka umieralność wśród dzieci. Niski rozwój gospodarczy sprawia, ze w Afryce większość ludności nie umie pisać i czytać. Analfabetyzm dotyczy aż połowy ludności tego kontynentu . Dzieci zamiast uczęszczać do szkół (kwestia edukacji również pozostawia wiele do życzenia) muszą ciężko pracować lub walczyć (w czasie wojny w Liberii istniały jednostki wojskowe złożone z dzieci w wieku 9 - 10 lat). W Afryce rozwija się również korupcja i nepotyzm oraz przemyt narkotyków.
Państwa afrykańskie, żeby przezwyciężyć swoje problemy, integrują się i zakładają organizacje międzynarodowe. Niewątpliwie największe znaczenie w Afryce ma Unia Afrykańska, która skupia wszystkie państwa (z wyjątkiem Maroka). W 2001 roku na szczycie w Lusace rozwiązano Organizację Jedności Afrykańskiej (OJA) i powołano do życia Unię Afrykańską (UA). Głównymi celami tej organizacji jest promocja zasad i instytucji demokratycznych, promocja i ochrona praw człowieka i narodów, wprowadzenie mechanizmów wywierania wzajemnego wpływu, które mają zapobiec powstawaniu konfliktów zbrojnych, stworzenie i utrzymywanie międzykontynentalnego rynku zbytu oraz ograniczenie wymiany handlowej z byłymi potęgami kolonialnymi na rzecz wymiany wewnątrz kontynentu, a także przyciągnięcie kapitału zagranicznego . UA przyjęła szereg dokumentów, które mają poprawić sytuację w Afryce m.in. Konwencję o Zapobieganiu i Zwalczaniu Korupcji z 2003 roku, Pakt o Nieagresji i Wspólnej Obronie z 2005 roku czy Afrykańską Kartę o Demokracji, Wyborach i Zarządzaniu z 2007 roku .
Wśród praktycznych działań Unii Afrykańskiej możemy wymienić udział w zapobieganiu konfliktom. UA zaangażowała się w rozwiązywanie konfliktu w Sudanie, w prowincji Darfur, gdzie wysłała kilkanaście tysięcy żołnierzy. W dziedzinie walki z ubóstwem i rozwoju gospodarczego ważna inicjatywą jest powołanie programu rozwoju ekonomicznego - Nowego Partnerstwa na rzecz Rozwoju Afryki. Wiele do życzenia pozostawia jednak proces ochrony praw człowieka. W głównej mierze na tym polu działa Organizacja Narodów Zjednoczonych, a nie Unia Afrykańska .
Podsumowując, chciałabym przede wszystkim stwierdzić, że rozwój stosunków międzynarodowych i struktur regionalnych zarówno w Ameryce Łacińskiej jak i w Afryce zmierza w dobrym kierunku. Mimo wielu problemów występujących na obu kontynentach, państwa starają się integrować i wspierać wzajemnie. Uważam, że należy pozytywnie patrzeć na istnienie Organizacji Państw Amerykańskich i Unii Afrykańskiej jako struktur, które zrzeszają kraje w celu promowania demokracji, rozwoju gospodarczego i praw człowieka. Myślę, że inne kontynenty powinny zaangażować się we współpracę z Ameryką Łacińską i Afryką, ponieważ mają one wiele do zaoferowania. Przede wszystkim są na dobrej drodze do rozwoju i powinny dostać szanse i wsparcie od "bogatej Północy".

Bibliografia: Literatura:

1. W. Dobrzycki, Stosunki międzynarodowe w Ameryce Łacińskiej. Historia i współczesność, Warszawa 2000
2. Z. Lach, Potencjał zagrożeń kryzysowych państw i regionów świata, Warszawa 2010
3. Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, pod red. W. Łepkowskiego, Warszawa 2002
4. P. Ostaszewski, Międzynarodowe stosunki polityczne. Zarys wykładów, Warszawa 2010
5. M. Pietraś, Międzynarodowe stosunki polityczne, Lublin 2006
6. R. Zięba, Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie, Warszawa 2008 Strony internetowe:
7. www.encyklopedia.pwn.pl
8. www.stosunkimiedzynarodowe.info
9. www.naukowy.pl
10. www.zdrowie.dziennik.pl
11. www.wasza-afryka.pl