Praca nad lekturą szkolną

Organizacja pracy nad lekturą szkolną oznacza taki dobór i układ wzajemnie powiązanych, skoordynowanych i uporządkowanych czynności nauczyciela i uczniów, by całość z nich złożona odpowiadała celowi pracy, tzn. by wszystkie składniki tej całości ( wszystkie czynności) przyczyniały się do osiągnięcia tego celu. Współczesna dydaktyka zakłada, że organizacja procesu nauczania i uczenia się jest formą współdziałania nauczyciela i uczniów, gdzie to nauczyciel jest osobą rozwijającą myśli uczniów.

Fazy procesu poznawania lektury: Proces poznawania dłuższych utworów literackich można podzielić ze względu na miejsce, gdzie ono się odbywa, na dwie fazy: poznawanie lektury w domu i poznawanie lektury na lekcjach

Przygotowanie do czytania lektury – termin oznacza przygotowanie zarówna uczniów, jak i nauczyciela w aspekcie intelektualnym, merytorycznym, emocjonalnym, lekcyjnym i przygotowaniu własnym na lekcjach i w domu. Wyodrębniamy dwa sposoby przygotowania uczniów do czytania lektury: bezpośrednim i pośrednim. Przygotowanie bezpośrednie, czyli zachęcenie lub wprowadzenie do czytania lektury. Przygotowanie pośrednie to długotrwały proces kształcenia umiejętności i nawyków właściwego czytania lektury, czyli czytania sprawnego wiodącego do zadowalających rezultatów poznawczych, kształcących i wychowawczych. O jakości świadczyć będzie kilka czynników: - umiejętność czytania, - umiejętność rozumienia dzieła literackiego – umiejętność analizy, interpretacji i oceny utworów literackich oraz – uprzednia znajomość literatury ( ilość przeczytanych dzieł i ich poziom artystyczny). Do wymienionych czynników dodać można również aktualne zamiłowanie uczniów do czytelnictwa, a także stopień wyrobienia pewnych nawyków czytania, zgodnych z ustaleniami higieny i techniki pracy umysłowej. Bezpośrednie przygotowanie uczniów do lektury powinno odbywać się na lekcji, bądź tuż przed czytaniem i omawianiem lektur ( w wypadku lektury krótszej ) lub na dłuższy okres przed czytaniem lektury (np. tydzień), kiedy mowa o utworach dłuższych, czytanych w domu, zazwyczaj przez kilka dni. Wówczas składa się ono z przygotowania merytorycznego, psychicznego i sprawnościowego. MERYTORYCZNE przygotowanie wskazane jest, gdy uczeń ma do czynienia z utworem trudnym, nieprzystępnym, sprawiającym mu trudności w rozumieniu i interpretacji. PSYCHICZNE przygotowanie – mamy do czynienia z utworami mało interesującymi, pragniemy ukształtować korzystne nastawienie wobec lektury, sprzyjającego jej przyżywaniu i rozumieniu. SPRAWNOŚCIOWE przygotowanie – polega na wskazaniu techniki poznania konkretnego utworu w określonym celu, niezbędne, gdy uczniowie nie znają sposobu czytania, nie potrafią rozwiązać zadań, jakie stawia się im przed czytaniem. Potrzebę takiego przygotowania przedstawia nam aktualna sytuacja w szkole, gdzie uczniowie lektury czytają niechętnie, nieuważnie, a część w ogóle ich nie czyta. Poza tym uczniowie wykazują problemy ze zrozumieniem treści lub problemy z umiejętnością czytania w ogóle. Po dyskusji o lekturze w szkole znaczna część uczniów także od razu wyraża o niej negatywne zdanie. Wszystko to jest wynikiem nieodpowiedniej pracy nad lekturą. Uczniowie z zajęć wychodzą znudzeni, tak więc są mało aktywni i niesamodzielni. W dobie tak poważnego problemu najpilniejszym zadaniem polonisty jest kształtowanie pozytywnych postaw młodzieży wobec lektury szkolnej. Wpływ, jaki nauczyciel ma na ucznia poskutkować może wykształceniem się właściwych postaw młodzieży. Domowa praca ucznia nad lekturą, to zazwyczaj proces, któremu poświęca się dużo więcej czasu niż w szkole. To ta praca przynosi największe rezultaty, jeśli odrobiona rzetelnie. By odpowiednio ucznia przygotować w szkole powinna zostać przekazana mu odpowiednia wiedza, poglądy, opinie i oceny, pochodzące ze źródeł poza szkolnych, jak radio, telewizja, prasa, teatr, czy kino. Preparacja, czyli przygotowanie, jest niezbędnym warunkiem powodzenia wszelkiego działania. Według słów Tadeusza Kotarbińskiego, „tym jest krótsza praca, im dłuższe jest poświęcone jej przygotowanie”. Aby bardziej pomóc uczniom, nauczyciel jeszcze przez czytaniem sprecyzować powinien zagadnienia lub pytania, które stanowić mają dla ucznia przewodnik metodyczny w czytaniu.

Sposoby bezpośredniego przygotowania uczniów do czytania lektury

Jeszcze przed czytaniem lektury należy usunąć ewentualne przeszkody w jej rozumieniu, obawy, niejasności i trudności, wytworzyć pozytywne nastawienie motywacyjne i wyraźnie określić cel i sposób czytania.

Sposoby przygotowania bezpośredniego do czytania dłuższych utworów literackich Pierwszą czynnością takiego procesu powinno być zbadanie stosunku uczniów do lektury oraz wiadomości o lekturze i wiadomości oraz pojęć związanych z lekturą (uprzedniego doświadczenia z lekturą). Ta wiedza ułatwia łączenie wiadomości nowych z już posiadanymi w jeden uporządkowany system wiedzy. Nauczyciel powoływać się może również na inne literackie dzieła, dla których wspólne są te same motywy. Próba wiązania różnych dzieł literackich nie może być nudna, powinna być żywą i atrakcyjną pracą myślową. Na tym etapie chodzi o wykrycie nowych zależności między tekstami i powiązań. Badanie uprzednich wiadomości o lekturze służy wzbudzaniu ciekawości i potęgowaniu zainteresowania ucznia lekturą i procesem pracy nad nią. Warto pokusić się o sytuację pobudzającą, czyli motywacyjnej, zachęcenie do czytania, stworzenie potrzeby wykonywania tej czynności. Najlepiej gdy takie sytuacje stwarzają sami uczniowie, pod kierunkiem nauczyciela. Jest wiele odmian sytuacji pobudzających:

• uczniowie wypowiadają się na tematy z życia lub literatury związanie z zaplanowaną do omówienia lekturą, -uczniowie wygłaszają znane im odmienne opinie, kontrowersyjne poglądy o lekturze, -uczniowie omawiają niektóre fakty z życia pisarza związane z lekturą, -uczniowie przypominają poznane utwory o podobnej lub kontrastowej tematyce i wartościach artystycznych, -ucz. Omawiają genezę utwory, streszczają adaptację filmową, telewizyjną lub teatralną i oceniają ją, Uczniowie powinni zdobyć takie niezbędne wiadomości i przypomnieć już posiadane, a jednocześnie tak zainteresować się pracą nad daną lekturą, by ta praca mogła zakończyć się pełnym powodzeniem. Po stworzeniu sytuacji pobudzającej, powinni ją przekształcić w sytuację problemową. Każda taka sytuacja zawiera 4 składniki: - związana jest z odczuciem pewnego niepokoju, ciekawości, z chęcią uzupełnienia brakującej wiedzy i z pewną wiedzą o przedmiocie poznania. Składniki nie muszą być wyraźnie widoczne, jednak po sformułowaniu problemu, wytwarza się syt. Problemowa, gdzie uczniowie szukają podczas czytania odpowiedzi na ten problem. Sformułowanie problemu ogólnego to inaczej sformułowanie celu czytania i mawiania lektury. Powstaje etap ukierunkowanego myślenia. Problem przede wszystkim powinien być zrozumiały dla uczniów ( pytanie rozstrzygające, pytania obejmujące sprzeczne wobec siebie odpowiedzi). Problem istnieje wtedy, gdy na drodze do osiągnięcia jakiegoś celu zostaje postawiona przeszkoda, a więc gdy w tekście literackim nie ma bezpośredniej odpowiedzi na pytanie, jakie stawiamy. By ją uzyskać uczeń musi wykonać liczne operacje myślowe ukierunkowane na wytwarzanie nowych informacji.
  Lektury analizować można dwoma sposobami: nauczanie przez odkrywanie lub nauczanie przez przeżywanie, jeśli w grę wchodzi funkcja emocjonalna. Praca na lekcji oraz domowa głownie poświęcona jest odpowiedzi na problem ogólny. Szukanie rozwiązania następuje po określeniu techniki jego rozwiązania: Ogólna zasady techniki czytania lektury oraz higiena pracy umysłowej powinny być uczniom znane. Jeśli nie są znane, zadaniem nauczyciela jest wdrażanie ich do stosowania. Ważne, by domową lekturę uczniowie czytali:

1. –powoli i uważnie, nie opuszczali fragmentów np. opisów przyrody, wiedząc o ich znaczeniu dla rozumienia całości utworu,
2. – w absolutnej ciszy, najlepiej w oddzielnym pokoju,
3. – w czasie czytania należy robić przerwy, wtedy, gdy następuje spadek ‘czytelniczego napięcia’ , np. po zakończeniu rozdziału, po 2 godzinach czytania, powinna nastąpić dłuższa przerwa.
4. – z zaznaczenie poszczególnych, ważnych fragmentów podczas czytania
5. – preparując notatki dot. Ważniejszych wątków
6. wypisując niezrozumiałe słowa i zwroty w trakcie czytania
7. by po przeczytaniu calej lektury stworzyli notatkę streszczającą

Autonomiczne metody i zasady pracy nad lekturą

Autonomiczne metody pracy nad lekturą nazywane są identycznie, jak metody nauczania zalecane przez dydaktykę ogólną. Jednakże służą realizacji odmiennych celów, niż cele nauczania innych przedmiotów. Są to: inscenizacje całych utworów lub ich fragmentów, zbiorowe i indywidualne recytacje, głośne estetyczne czytanie, pisanie wypracowań, stosowanie różnych sposobów ćwiczeń w mówieniu. Do metod należą: wykład, pogadanka, nauczanie problemowe itp. Metody powinny być wybierane przez nauczyciela w zależności od celu lekcji, sytuacji dydaktycznej i utworu literackiego. Autonomiczne zasady nazwane mogą być ogólnymi prawidłowościami które powinny występować w pracy nad każdą lekturą w dobrze zorganizowanej pracy nauczyciela. Wiedza w nich zawarta powinna być: ścisła, prosta, pewna, ogólna, sprawdzalna i przekazana w sposób zwarty. 1.Zasada przygotowania merytorycznego, psychicznego i sprawnościowego uczniów do czytania lektury, 2. Zasada badania uczniowskich konkretyzacji literatury po jej przeczytaniu. 3. Zasada planowania pracy nad lekturą przy współudziale uczniów. 4.Zasada omawiania istotnych elementów dzieła literackiego 5. Zasada urozmaicania i uatrakcyjniania pracy nad lekturą. 6. Zasada wiązania wiedzy o dziele literackim w zorganizowany system. 7.Zasada subiektywnego przyswajania dzieła literackiego ( intymnego kontaktu z dziełem literackim), jego przeżywania, rozumienia i oceniania. 8. Zasada zobiektyzowania przyswajanych treści o dziele literackim, czyli przygotowania ich do przekazu innym, 9.Zasada lączenia analizy dzieła literackiego z jego oceną i interpretacją, czyli syntezą. 10. Zasada nieustannego rozwijania i doskonalenia techniki pracy umysłowej nad dziełem literackim. 11. Zasada wszechstronnej aktywizacji i możliwie największej samodzielności uczniów w pracy nad lekturą. 12. Zasada uprzystępniania uczniom treści nauczania. 13. Zasada dostosowania pracy nad lekturą do indywidualnych możliwości, potrzeb i zainteresowań uczniów.

Podstawowe formy organizacji pracy nad lekturą

Występują 3 podstawowe formy organizacji procesu nauczania i uczenia się- praca indywidualna, praca grupowa lub zespołowa i praca zbiorowa. Najlepsze efekty przynosi praca zespołowa, jednakże praca indywidualna potrzebna jest także, by wykształcić tok pracy indywidualnej. W pracy grupowej należy pamiętać o: odpowiednim doborze zespołów uczniowskich, racjonalnym podziale pracy w tych zespołach, referowaniu wyników pracy zespołowej i jej ocenie. A więc, zespoły powinny liczyć 4-5 osób, nie różnić się składem w wypadku poziomu wiedzy, umiejętności i zdolności uczestników. W każdym zespole muszę znaleźć się uczniowie słabsi i mocniejsi. Przynajmniej 1 z nich powinien odznaczać się wzorową postawą wobec obowiązków szkolnych, i cieszyć się największym szacunkiem kolegów, ważne by w jednym zespole występowali ze sobą uczniowie chętni do współpracy, Podstawową formą pracy w zespołach jest dyskusja wewnątrz-zespołowa. Wyniki pracy zespołowej powinien zreferować jeden z członków zespołu, reprezentując wszystkich członków zespołu, po zakończeniu prezentacji wszystkich zespołów następuje dyskusja między-zespołowa. Nauczyciel czuwa nad przebiegiem dyskusji, dbając o poprawność wypowiedzi uczniów. Uczniowie powinni mówić prosto i na temat, unikając gadulstwa. O powodzeniu pracy w zespołach decyduje sprawiedliwa ocena ich działania dokonywana wnikliwie i często. Wybór formy pracy uzależniony jest od szczegółowych celów lekcji, struktury utworu, sytuacji dydaktycznej. Aby zmotywować i zaktywizować całą klasę potrzebna jest praca zbiorowa. Praca zbiorowa może być łączona z pracą indywidualną, kiedy należy postawić problem ogólny, czy ustalić najlepsze formy jego rozwiązania. Badanie uczniowskich konkretyzacji lektury wymaga indywidualnej pracy, ale planowanie tej pracy może odbyć się poprzez pracę indywidualną, zbiorową lub zespołową. Czytanie lektury powinno natomiast odbywać się indywidualnie, by przeżywać ją i nawiązać kontakt intymny. Inaczej traktowane są wiersze i opowiadania które są krótsze i możemy je czytać na głos w klasie. 4 czynności związane z nauczaniem wymagają odmiennych form organizacji pracy: podawanie lub udostępnianie nowych informacji – praca zbiorowa lub indywidualna, -rozwiązywanie problemów przez uczniów – praca zespołowa, - przeżywanie wartości dzieł sztuki – praca zbiorowa lub indywidualna, - stosowanie w praktyce zdobytych wiadomości- wszystkie 3 rofmy pracy.