Owidiusz „Metamorfozy”

WSTĘP

I Świat Owidiusza

• Rzym na przełomie epok Owidiusz – 43 r.p.n.e. W tych czasach wojna domowa, zabójstwo Cezara, walka o władze pomiędzy Antoniuszem oraz Gajuszem Oktawianem. Niezadowolenie rzymskiego społeczeństwa. Kolejne wojny domowe w 30 r. Egipt jako Prowincja Imperium Romanum

• Pryncypat Oktawiana Augusta Głównymi hasłami polityki Oktawiana byłą restauracja republiki i przywrócenie republikańskiej wolności. Zyskiwał poparcie obywateli. W polityce zewnętrznej głosił trwały pokój, ale wojny i tak prowadził. Z czasem otrzymał tytuł „Augustus” (Boski). W prowincjach jego boski kult.

• Kultura rzymska u schyłku republiki i początku pryncypatu Rzym stolicą kultury, zmiany dotyczące wierzeń religijnych, wzrost zainteresowań filozoficznych, głównie za sprawą zagrożenia związanego z wojnami, szukanie pociechy w filozofii stoickiej i epikurejskiej. W literaturze (proza) sporą rolę odegrał znakomity mówca, filozof – Cyceron. Wpływy greckie w literaturze. Wzrasta poziom wykształcenia, zbytek, przepych.

• Poezja augustowska pierwsze próby poetyckie Owidiusza w latach 25-20 p.n.e., reprezentował drugą generację augustowską, tzn. pisarzy, którzy wychowywali się w czasie pokoju, reprezentowali hedonistyczny stosunek do życia, dekadentyzm, głównym celem osiągnięcie perfekcji formalnej i artystycznej. Niewiele dzieł zachowało się do naszych czasów. Poza „Eneidą” i „Metamorfozami” jedynie fragmenty. August i inni bogaci mężowie stanu udzielali młodym poetom pomocy. Poeci uprawiali niemal wszystkie znane gatunki; sielanka, satyra (Horacy), elegia miłosna, epika dydaktyczna, epigram, list poetycki, rzymska liryka (Horacy).Ogólnie „złoty wiek” rzymskiej literatury.

• „Tenerorum lusor amorum” Wraz ze starszym bratem Owidiusz został wysłany do Rzymu, by pobierać nauki (ok. 31 r. p.n.e.). Duży wpływ miała na niego szkoła retoryczna i ćwiczenia pod kierunkiem najwybitniejszych retorów. Następnie udał się na dalsze nauki do Aten, które uznawane był ówcześnie za główny ośrodek filozofii. Ok. 25 r. p.n.e. zmarł brat Owidiusza. Po studiach rozpoczął Owidiusz pracę urzędniczą. Początek twórczości po powrocie, ale pierwsze próby jeszcze w szkole, wcześnie rozpoczął publiczne recytacje. Młodo się ożenił, małżeństwo okazało się nietrwałe, miał za to jedno dziecko-córkę; dopiero w trzeciej żonie, Fabii, znalazł prawdziwą miłość. Powodzenie elegii miłosnych ze zbioru „Amores”, potem dobrze przyjęta, niezachowana do dziś tragedia pt. „Medea” (prawdopodobne nawiązanie do słynnego dramatu Eurypidesa), później „Heroidy” i poemat dydaktyczno-erotyczny pt. „Ars amataria”. Szczytowym okresem jego twórczości, zarazem najszczęśliwszą epoką jego życia, były lata, podczas których pracował nad kalendarzem poetyckim „Fasti” i poematem mitologicznym „Metamorfozy”. W 8 r. n. e. został zmuszony do przerwania prac i opuszczenia Rzymu w wyniku decyzji Augusta, skazującego go na bezterminową relegację do Tomi nad Morzem Czarnym. Okazało się to dla niego najcięższym doświadczeniem w całym jego życiu. Bez odpowiedzi pytanie o przyczynę wyroku. W elegii do Augusta stwierdza Owidiusz, że jego nieszczęście spowodowane było przez „pieśń i błąd”. Chodzi o „Ars amatoria”, ale jaki błąd – nie wiadomo. Domniema się, że mógł to być jakiś skandal obyczajowo-moralny lub udział poety w jakiejś aferze politycznej. Owidiusz jednak sam zaprzeczył. Jednak sama przyczyna musiała być poważna, bo nawet następca Augusta, Tyberiusz, nie złagodził wyroku, mimo licznych próśb twórcy. Swe ostatnie chwile spędzone z rodziną oraz wspomnienia z niebezpiecznej podróży umieścił w elegiach z I księgi „Tristów”. Dopiero latem 9 r. dotarł do Tomi. Poeta skarżył się na okropne warunki życia, osamotnienie wśród prymitywnych mieszkańców. Później sytuacja w Tomi uległa swoistej poprawie. Owidiusz zawsze jednak wierzył w zmianę swego losu. Zmarł w 17/18 r. n.e.

II Miłość, mity i wygnanie

• „Amores” Elegia rzymska – jej 3 fazy rozwoju: powstanie, rozkwit, zmierzch, przypadają na epokę augustowską. Głównym tematem miłość. Elegia rzymska dużo bardziej zerotyzowan i subiektywna od greckiej. Elegie Owidiusza zrobiły błyskawiczną karierę, a sam poeta stał się modnym twórcą. W nich tradycyjne motywy rzymskiej elegii miłosnej, jak tęsknoty, zdrady i wiarołomstwa kochanki, jak zazdrość męża. Pozostawał pod wpływem Propercjusza. Ale to całkiem nowy model poezji erotycznej. Owidiusz unika ponurych tematów, w utworze panuje lekki, żartobliwy, frywolny stosunek do miłości i kobiet. Adresatką Korynna (raczej postać fikcyjna). Owidiusz prowokacyjny, przeciw służbie wojskowej, prowokacyjnie traktuje religię, bogów, stosunek do Augusta daleki od uwielbienia. Błyskotliwe, silne poetycko, ale brak powagi i głębi intelektualnej.

• „Listy heroin” O ile autentyczność listów pojedynczych nie budzi wątpliwości, o tyle oryginalność utworów tworzących 3 pary listów bohaterów i odpowiedzi adresatek – wciąż budzi sprzeczne opinie badaczy. Historie miłosne zakończone tragicznym finałem. Odwołania do „Iliady”, Eurypidesa, Eneasza, Tezeusza, Sofoklesa. „Heroidy” należą do gatunku elegijnego; bohaterki przedstawione w sytuacjach tragicznych; kochają, cierpią, umierają. Mistrzostwo poety w odkrywaniu głębi uczuć kobiet. Galeria typów kobiecych.

• Nauczyciel miłości W Rzymie rozwinął się poemat dydaktyczny (np. „Georgiki” Wergiliusza czy „List do Pizonów” Horacego („Ars Poetica”)). Innowacyjność Owidiusza polegała na tym, że zrealizował on tematykę erotyczną dla gatunku dydaktycznego. Pomieścił tam wskazówki nt. sposobów zdobycia serca wybranki, utrzymania miłości, postępowania z partnerem, by go przywiązać do siebie, kwestii wyboru odpowiedniego partnera, zachowania się przy uczcie, fryzury, stroje, higiena osobista, psychika, „sztuka zalotów” i „sztuka dobrych manier”. Owidiusz był przeciwny małżeństwu, opowiadając się za wolną miłością. Instytucja małżeństwa wręcz ośmieszona.

• Jak się odkochać? W księdze III „Ars amatoria” poświecił dłuższy passus sprawie kosmetyki damskiej i sztuce „robienia się piękną”. Wstępna część oryginalna, reszta jednak opracowana na podstawie podręczników kosmetyki. Ocalało do dziś niewiele. W „ars amatoria” Owidiusz był przede wszystkim nauczycielem. Potem napisał jednoksięgowi poemat „Remedia amoris”, gdzie uwzględnia wyłącznie męski punkt widzenia. Chaotyczny ciąg recept dla nieszczęśliwie zakochanych pacjentów. Miłość, a mówiąc dokładniej – erotyzm – harmonią świata.

• „Fasti” – kalendarz poetycki Nie zakończył ze względu na banicję. Na wygnaniu rozpoczął rewizję poematu, po śmierci Augusta zmieniając imię adresata na imię Germanika, uważając, że ten wybitny wódz i poeta odwoła go z wygnania. Pomimo olbrzymiej liczby opowiadań, utwór ten zawdzięcza swą jedność ramie ogólnej – tj. kalendarzowi. Był tu Owidiusz piewcą obrzędów religijnych i świąt. Trudno wierzyć w ten jego entuzjazm. Zainteresowanie problematyką astronomiczną, a zarazem zdumiewający brak wiedzy na te tematy, popełnił poważne pomyłki. Tendencje patriotyczne, propaganda augustowska  Bogowie nadal potraktowani bez należnej im godności, co pozostało w sprzeczności z poważną tendencją całego poematu. Za to obecność szczególnej atmosfery „Fasti” – nagromadzenie różnorodnych motywów. Owidiusz pisął wtedy również „Metamorfozy”.

• Poezja skargi i błagania Wygnanie do Tomi najokrutniejszym nieszczęściem dla Owidiusza. Miał prawie 50 lat, właśnie miały zostać wydane „Metamorfozy”, przez 8 lat zesłania stworzył 2 wielkie zbiory poezji, blisko 7,5 tys. Wierszy. Przemiana świata poetyckiego, zaciążył na tym los poety. Nie godzi się on ze swoim losem, jego elegie wielkim protestem przeciwko władny, złagodzonym tonacją pochlebczą. Nigdy nie twierdził, że nie zasłużył na karę, ale taką karę uważał za nieproporcjonalnie wysoką do winy. Cierpienie, smutek, żal – dominujące motywy, ale zawsze pozostaje mu nadzieja. Uważane za najdoskonalsze i najgłębsze utwory Owidiusza. Na wygnaniu napisał również 3 poematy: „ibis”, „Halieutica” i „Nux”, ale nie mają one większego znaczenia artystycznego. W „Ibis” przekleństwa i wyrzeczenia w kierunku aminowego przyjaciela, który zamiast bronić wygnańca, stał się jego oszczercą.

III Metamorfozy – poemat o przemianach

• Od mitu do współczesności Zaczął pisać ok. 2 r. n.e. i pracował do chwili wygnania, pozostawiając je ostatecznie niedokończone i bez końcowego szlifu, za co przeprasza i usprawiedliwia w „Tristach”. Utwór ten, wg poety, ma być przedstawieniem przemian dokonujących się w świecie. Sprawcami przemian bogowie i to właśnie od nich oczekuje pomocy w realizacji poematów. Każde opowiadanie stanowi w istocie odrębny element strukturalny, będąc zarazem kompetentną całości. „Metamorfozy” posługują się narracją jako główną forma podawczą i jednolitą miarą wierszową, utwór ten nie posiada jednak fabuły dramatycznej i jednolitej akcji. 3 serie chronologiczne: pierwsza (ks I-V) najdawniejsze dzieje mityczne, druga (ks VI-X) mity epoki Herkulesa, trzecia (ks XI-XV) mity trojańskie i italsko-rzymskie. Niektóre mity grupuje wokół jednej postaci. (jak np. sekwencje opowieści o Medei), inne kryteria: geograficzne, regionalne. Służy utrzymywaniu jedności narracyjnej w dłuższych partiach. Opowieści o podobnej tematyce są jednak skontrastowane emocjonalnie.

• Metamorfoza i „Metamorfozy” Motyw metamorfozy nie pojawia się lub stanowi drugorzędną funkcję, przykład Meleagr w księdze VIII, gdzie przemianie nie ulega sam bohater, ale jego siostry, które po śmierci brata Diana z litości nad ich bólem zamieniła w panterki, inne: opowieść o Faetonie: przemiana jego sióstr, Heliad, w czarne topole. Pozbawione motywu metamorfozy np. opowieść o śmierci Achillesa zastrzelonego z łuku Parysa. Owidiusz włącza do dzieła opowiadania pozbawione tego motywu, jak i takie, w których metamorfoza tylko pozornie odgrywa jakąś rolę.3 kategorie opowiadań (motyw metamorfozy): 1. stanowi punkt centralny, 2. tylko zewnętrzny dodatek, 3. pozbawione motywu. Najczęściej metamorfoza stosowana jako motyw mitologiczny (przemiany ludzi w kamienie, rośliny, ptaki). Niektóre metamorfozy (Np. Likaona w wilka) utrwalają i ujawniają wewnętrzne cechy danej osoby. Mamy metamorfozy zbiorowe, przemiany ludzi w bogów. Metamorficzność struktury, nieustanne przemiany emocji bohaterów, Tak jak w baśniach, wszystko jest tu możliwe. Przesłanie „metamorfoz” mieści się w idei zmienności. A jeśli nadrzędną właściwością wszystkiego jest zmienność, to zadaniem artysty jest opisanie tego, co dzieje się w świecie. Wszystko; świat, człowiek, podlega ciągłym przemianom. Zmienność jako powszechna zasada bytu, wszelkich jego form i przejawów.

• Oryginalność „Metamorfoz” Inspiracje „Teogonią”, „Eojami” Hezjoda, wpływ poezji aleksandryjskiej („Ornitologia” Bojo), stworzył poemat epicki nowego typu, w niektórych księgach wzorował się na „Eneidzie”.

• Fantastyka a realizm Postaci bogów, nimf, bóstw, muz, potworów, smoków; zmiana płci, odmłodzenie, zmartwychwstanie, magia. 2 wymiary: fantastyczny i realistyczny.

• Bogowie i ludzie Najwyżej stoi tu Jowisz, nad nim tylko Fatum, humanizacja bogów, podobni do ludzi w swych działaniach, bogowie niżej niż u Homera. Ukazani z dużo gorszej strony, żądza miłości i zemsty, niepohamowani w gniewie, mszcza się na ludziach za ich przewinienia i brak czci z ich strony, oddani miłostkom ze śmiertelniczkami, najbardziej Jowisz, tylko czasami okazują życzliwość. Większa sympatia do nimf, bogów lasów, rzek, gór itd.

• Świat uczuć Nowa próba interpretacji „Metamorfoz” – główny temat i przesłanie to ludzkie namiętności. Miłość idealna – heteroseksualna, głównie małżeńska: Filemon i Baucis. Miłość ma też ponure oblicze. Opowieść o Tereusie, który zgwałcił swą szwagierkę, Filomeę, obciął jej język, by ukryć swą zbrodnię, na biesiadzie zjadł ciało synka, został zamieniony w ptaka.

• Filozofia i polityka Nawiązania w dwóch dłuższych partiach: we wstępnym opisie stworzenia świata i w wykładzie Pitagorasa w ostatniej księdze. Zaczyna Owidiusz od największej metamorfozy: kształtowanie się świata i człowieka. Twórcą człowieka był albo Bóg – demiurg świata, albo Tytan Prometeusz. Pitagoras w swym wykładzie odsłania tajniki przyrody i przyczyny rzeczy (zakaz spożywania mięsa, zmiany pór roku, przemijanie ludzkiego życia…) wegetarianizm, ale najważniejszą częścią wykładu ewolucja historyczna państw i zapowiedź wielkiego Rzymu. Trudno określić nastawienie poety do polityki augustowskiej. Chwali go, ale nie czołobitnie, niekonwencjonalny panegiryzm.

-Sztuka narracyjna Zastąpienie jedności fabularnej jednością motywu tematycznego (inaczej niż u twórców antyku, Homera czy Wergiliusza), brak podniosłej narracji, nawiązań do tradycji epoki hellenistycznej, Hezjoda, narracja epizodyczna. Motywy tworzące przejścia pomiędzy opowieściami: udział bohatera w danym wydarzeniu lub jego nieobecność nań – spowodowane np. śmiercią, również motyw bezpośredniości lub bezpośredniego następstwa w czasie, również zestawienia opowieści na zasadzie podobieństwa lub kontrastu. Opisy – technika filmowa, liczne środki stylistyczne w opisach postaci, przedstawianie postaci przez przytoczenie jej wypowiedzi, monologów wewnętrznych, również zachowania, reakcje, udoskonalenie psychologizmu. Oderwane od akcji, ważne opisy tła zdarzeń, dzikie, złe, ponure krajobrazy, wrażliwość na piękno natury. Wiele mów wygłaszanych przez postaci, retoryka ważna dla ukształtowania stylu utworu. Przeważa tu styl epicki (Wergiliusz „Eneida”), czasem opowiadanie elegijne subiektywne, mniej archaizmów od Wergiliusza. Humor i dowcip, przechodzi od patosu do dowcipu, od horroru do groteski, od powagi do żartu = „oryginalność i niezrównany czar”. Wiersz: heksametr, gładki, lekki, muzyczna harmonia. „Metamorfozy” to najważniejsze dzieło Owidiusza, sam był o jego nieśmiertelności przekonany, co zresztą zaznaczył we wstępie (jak Horacy): „Metamorfozy” to kolekcja pięknych opowieści wysnutych z greckiej mitologii, rzymskiej mitologii i prehistorii, złączonych w kunsztowną całość, nie tracąc nic ze swej baśniowości, wnika głęboko w bogactwo ludzkiej psyche, odkrywa świat uczuć, emocji i przeżyć człowieka, ukazuje historyczne, filozoficzne i moralne aspekty jego egzystencji.

IV „Metamorfozy” u potomnych

Już za życia był niezwykle ceniony. W epoce starożytnej ustępował tylko Wergiliuszowi. Zapożyczenia słowne u pisarzy chrześcijańskich (św. Augustyn). W starożytności brak „Metamorfoz” w szkołach, ale wpływ jego poezji osiąga swe apogeum. XI-XIII – epoka Owidiusza. W XIII w. przekłady na inne języki, wiele przeróbek, inspirował się m.in. Boecjusz. Owidiusza uważano za maga, mędrca, w renesansie przybrał formę racjonalną, widziano w nim wielkiego poetę. Większe powodzenie „Metamorfoz” niż poezji erotycznej. Duży wpływ na Szekspira: „Burza”, „Sen nocy letniej”, Owidiusz był jego ulubionym poetą łacińskim. W kolejnych wiekach liczne nawiązania, np. u Goethego, Joyce’a, Eliota. W Polsce recepcja dość późno, mit Filomei pięknie opowiedział Kochanowski w pieśni IX z „Pieśni świętojańskiej o sobótce”. 3 przekłady w XVII w., kolejny 2 stulecia później.

KSIĘGA I

1. Prooemi

2. Opis powstania świata Przed powstaniem mórz, nieba, ziemi ”ciężar bezwładny” z „ziarnami przyszłych rzeczy” w środku. Ziemia była nie stała, wody nieżeglowne. Bóstwo (nie personalne) i lepsza natura rozdzieliły wszystko od siebie, ziemię na 5 stref, opis tego co kto otrzymał, np. ryby wodę, Zefir wziął obszar wieczorny (zachód), w końcu narodził się człowiek (gdybania, czy stwórcą Bóg, czy ziemia, czy Prometeusz ulepił).

3. Mit o 4 wiekach ludzkości Pierwszy wiek złoty (wszyscy bezpieczni, szczęśliwi, bez wojen, ziemia sama wydała plony), potem srebrny (gdy Jowisz zepchnął Saturna do Tartaru, gorszy od złotego, 4 pory roku, pierwszy grad), następnie miedziany (gwałtowny, porywczy do broni) i żelazny (na miejsce prawdy, wiary – zło, podstęp, oszustwo, przemoc i zbrodnicza żądza posiadania, ludzie żyją z grabieży, miłość rodzinna legła w pyle).

4. Opowiadanie o zwycięstwie Jowisza nad Gigantami Olbrzymy chciały dostać się do nieba, Jowisz cisnął w nich piorunem i spadły, przygniatając się wzajemnie własnymi ciałami. Zakrwawiona ziemia zwilgotniała i tchnęła życie. Obróciła ich w ludzi, ale i to pokolenie złe było.

5. O ukaraniu króla Likaona Likaon wydał potworną ucztę, zagniewany Jowisz wezwał Bogów na narady. Następnie opowieść Jowisza o tym, jak zstąpił z Olimpu i w ludzkiej postaci wstąpił pod dach Likaona, Ten nie uwierzył, że to Bóg, chciał go w nocy zabić, podawał ludzkie mięso w poczęstunku, zezłościł się na to wszystko Jowisz, spalił mu dom i przemienił Likaona w wilka. Wilk – cechy dawnego Likaona.

6. Opowieść o Potopie poprzedzona narada Bogów Jowisz chciał uderzyć gromem w ziemię, ale wystraszył się, że od pożaru ziemi zajmie się i powietrze. Więc spowodował potop (ulewy), pomógł mu w tym Neptun. Wszystko zatopione, a tych, których oszczędziły fale po długim czasie umarli z głodu.

7. Opowiadanie o Deukalionie i Pyrze Deukalion z żoną przybył na stromą górę, Parnos, co wyrastała nad chmury. Jako jedyni ocalali z potopu, byli to ludzie bardzo pobożni, sprawiedliwi. W końcu opadł gniew morza. Świat jak dawniej, tylko cholernie zniszczony. Poszli do świątyni i modlili się żarliwie. Temida im poradziła by w negliżu rzucali za siebie kości swej matki, co para ocalałych zinterpretowała jako proces rzucania za siebie kamieni ziemskich. No i trafili w sedno zacni inteligenci, tak powstali nowi ludzie.

8. O powtórnym powstaniu zwierząt i zabiciu Pytona przez Apollina Zwierzęta narodziły się pod wpływem słońca z mułu Nilu. Również Pyton, smok. Zabił go Apollo, a na swą cześć ustanowił Igrzyska pytyjskie.

9. Opowiadanie o Dafne i jej przemianie Dafne była miłością Apollina. Kochali się w niej właściwie wszyscy, jednak ona chciała być wieczną dziewicą. Amor strzelił łukiem w Dafne strzałą odpędzającą miłość, za to w Apollina tą, co miłość wznieca. Apollo gonił Dafne, ta w końcu wykrzyczała prośbę o przemianę swej postaci, by tylko zostawili ją w końcu w spokoju. I tak stała się drzewem laurowym.

10. O uwiedzeniu Io przez Jowisza Io była córką króla Inackusza. Władca płakał po niej, bo sobie zniknęła. Jowisz zawołał Io, gdy tylko ją ujrzał, jednak ona zaczęła mu uciekać. Osłonił mrokiem ziemię i porwał Io. Wtedy podejrzliwa Juno z nieba rozpędziła mgłę. Jowisz dla niepoznaki zamienił Io w jałówkę. Juno bierze jałówkę i węsząc zdradę, oddaje ją pod straż stuokiego Argusa. Pilnuje jej. Io jako jałówka przechadza się do swego ojca, liże mu ręce, płacze, w końcu zamiast słów kopytem znaczy litery na piasku. Ojciec płacze nad losem swej córki. Jowisz nie może znieść ich losu i każe synowi zabić Argusa. Udając pasterza, siada obok niego.

11. O nimfie Syrinks zamienionej w trzcinę. Syn Jowisza opowiada o powstaniu swej fujarki. Pewna dziewica nie zwodziła Bogów. Gdy raz zbiegała ze wzgórz, ujrzał ją Pan (bóstwo leśne i pasterskie), ta zaczęła uciekać aż do rzeki i tam błagając o przemianę, stała się wodną trzciną. A gdy Pan westchnął, trzcina odbrzmiała, jakby się skarżąc, a Bóg zachwycony tym dźwiękiem, złączył trzcinę woskiem i fit fujarka gotowa.

12. Zakończenie mitu o Jowiszu i Io Argus zasnął, słuchając opowieści pasterza przebierańca. Wtedy syn Jowisza wbił miecz w kark potwora. Rozgniewana Juno zsyła na ziemię straszną rywalkę, Erynię. Jowisz prosi wtedy żonę o kres cierpień, składa obietnice. I ułagodził ją w końcu. Io odzyskuje dawną postać. Dziś jest boginią Izydą.

13. Pierwsza część opowieści o Faetonie Jowisz + Io = syn Epaf. Syn słońca Faeton pyta matki, kto jest jego ojcem. Ona, ze ojcem słońce, a jeśli nie, to niech ją oślepi Bóg. Wkrótce Faeton u bram ojca staje.

KSIĘGA II

1. Druga część opowiadania o Faetonie Opis pałacu słońca. Faeton u Jowisza, ojca swego, potwierdza mu swe ojcostwo. Feb karze mu żądać jakiegokolwiek daru na potwierdzenie. Faeton chce na 1 dzień wsiąść w jego rydwan, ująć cugle jego koni. Jowisz srogo odradza. Spełnia obietnicę z żalem i złym przeczuciem, daje Featonowi ojcowskie rady ten nie radzi sobie z rydwanem, konie mu uciekają, gwiazdy też, suche zboża na ziemi podsycają pożary, wszystko płonie, wszyscy płaczą – nimfy, rzeki – pęka ziemia, ubywa mórz, liczne trzęsienia. Ziemia mówi do boga. Faeton spalony, pogrzebany przez nimfy „na oddalonym świecie”. Lamentujące nad jego grobem Heliady, siostry, zmieniły się w czarne topole. Przyjaciel Featona, Cygnus, zamienił się z żalu w łabędzia. Feb w depresji, nie chciał już służyć światu. Zarzuca koniom odpowiedzialność za śmierć syna.

2. Opowiadanie o nimfie Kallisto i jej przemianie w niedźwiedzicę. Jowisz odwiedza Arkadię i zauważa Kallisto. Zapłonął do niej. Przebiera się w Dianę. Zaczyna ją całować, ta się broni, ale w końcu ulega. Kallisto spotyka prawdziwą Dianę z nimfami. Okazuje się, że Kallisto zaszła w ciążę. Juno zdruzgotana, zaczęła ciągać brzemienną za włosy po ziemi. Przemieniona w niedźwiedzicę. Syn Kallisto, Arkas, miał 15 lat, gdy natknął się na nią w postaci niedźwiedzicy. Wszechpotężny powstrzymał chłopca przed zadaniem śmierci matce i umieścił ich w niebie jako 2 sąsiadujące gwiazdy. Wkurwiona Junona schodzi na ziemię do starego Okeanosa i każe zabronić niedźwiedzicy zanurzania się w morzu. Pragnie również odpędzenia gwiazd.

3. O Koronis i Apollonie Apollo cudzołożył z najpiękniejsza Koronis. Kruk leci do Feba i mówi mu o zdradzie Koronis. Ten z łuku strzela jej w pierś. Byłą brzemienna. Feb chce ją ratować, ale daremnie. Wyrwał syna z jej łona i oddał pod opiekę centaura Chisona. A kruka wygnano z grona białych ptaków za doniesienie prawdy.

4. O Cyroe, córce Chirona Cyroe przepowiadała tajemnice losu. Wychowankowi przepowiedziałą ponowne bóstwo, a ojcu śmierć. Nie dokończyła jednak swej przepowiedni, ponieważ zamieniono ją w klacz.

5. O Battusie Apollo w Eliadzie chodził w wieśniackim odzieniu, przybierając rolę pasterza. Miał pilnować wołów. Apollo grał jednak na fujarce, co spowodowało spłoszenie wołów. Widząc to Hermes, ukrył woły w lesie. Czyn Hermesa zauważył z kolei starzec Battus. Hermes za milczenie dał mu krówkę. Po tym przybrał postać obcej osoby i sprawdził niewierność starca. Za karę zamienił go w kamień.

6. O Aglaurze W świątyni Ateny dziewice niosły na głowach dary. Fruwał nad nimi Merkury i dostrzegł najpiękniejszą – Hersę. Zszedł więc na ziemię. Następnie skierował się do domostwa i poprosił ciotki Herse, by zostały ciotkami jego dzieci. Aglaura żąda za przysługę nagrody. Przybywa rozgniewana bogini do domu Zawiści i karze jej wlać jad w Aglaurę. Zawiść wypełnia rozkaz. Aglaura wkrótce zamienia się w kamień.

7. Porwanie Europy, córki fenickiego króla Agenora Jowisz wzywa Merkurego. Karze mu lecieć do Sydonu i spędzić na brzeg morza królewskie stada. Sam Jowisz zamienia się w byka z tegoż stada. Córka Agenora początkowo się go boi, ale wkrótce zaczyna się z nim bawić. Feb wykorzystuje to i zaczyna wieźć swą zdobycz przez środek morza.

KSIĘGA III

Mity tebańskie

1. Opowiadanie o Kadmusie Jowisz osiadł na polach diktejskich, a ojciec porwanej karze Kadmusowi jej szukać. Nie znajduje Europy i jako wygnaniec unika ojca. Wyrocznia Feba mówi mu, że ma osiąść tam, gdzie jałówka zabiegnie mu drogę i legnie w trawie. Tam wzniesie mury miasta, które nazwie Beocją. Tak też się stało. Kadmus kazał swym sługom szukać wody źródlanej po to, by spryskać dary. Ci w prastarym borze natknęli się obok źródła na pieczarę, której strzegł smok Marsa. Słudzy zaczęli wiec uciekać. Smoczysko było jednak na tyle potężne, że z łatwością pozabijał Fenicjan. Syn Agenora chciał pomścić ich śmierć i cisnął w smoka głazem, ten zaczął szaleć. Syn Agenora dobijał go tymczasem dalej. Z Nieba zeszła Pallada (Minerwa) i rozkazała zasiać w zaoraną ziemię zęby zabitego smoka, a z nich lud przyszły miałby wyrosnąć. Kadmus wykonał to, a wtem zaczęła poruszać się ziemia. Wyrósł tam łan zbrojnych rycerzy. Zaczęli zadawać sobie wzajemnie śmierć. W końcu zostało ich tylko pięciu, zapewnili sobie pokój i wznieśli Kadmusem mury. I stały już Teby. Kadmus doczekał się dzieci i wnuków.

2. O wnuku Kadmusa – Akteonie Akteon zwołał swych towarzyszy (psy) i powiedział, że nastał właśnie koniec szczęścia, koniec trudu każdego z nich. Wkrótce Akteon błądził po nieznanym lesie i tam zboczył nagą boginię – Dianę – której nimfy nie zdążyły wystarczająco okryć. Diana przysnęła mu wodą w twarz. Przemienił się w jelenia. Jego psy zaczęły polować na niego, nieświadome tego, kim jest naprawdę. W końcu dopadły go i rozszarpały.

3. O Jowiszu i Semeli Semele, córka Kadmusa, w ciąży z Jowiszem. Żona Jowisza znów wściekła. Przemieniła się w staruszkę, piastunkę Semeli. Namawia ją, by namówiła Jowisza, by przybył do niej w postaci Boga, a nie po przemianie w człowieka. Jowisz usłuchał i zjawił się jako piorun. Ciało Semeli nie wytrzymało, płód z jej łona został wydarty, kontynuował dojrzewanie w udzie ojca. Pielęgnowały dziecię: Ina, siostra Semeli, potem nimfy nicejskie w swej pieczarze.

4. O Terezjaszu Spotkał raz Terezjasz dwa węże w uścisku, rozdzielił je laską i psikus – stał się kobietą. 7 lat tak żył. W ósmym roku znów spotkał węże, rozdzielił laską i z powrotem stał się mężczyzną.

5. O Narcyzie i nimfie Echo Terezjasz dostaje od bogów w zamian za wzrok wiedze o przyszłości. Słynny przez to się stał. Jako pierwsza – Liriope – poszła zapytać, czy jej syn Narcyz, dożyje sędziwego wieku. Terezjasz odpowiedział enigmatycznie. Miał Narcyz 16 lat. Był pięknym młodzieńcem, a nikomu dotknąć się nie dał. Jąkająca się Echo, potrafiąca tylko powtarzać ostatnie dźwięki osoby mówiącej, ujrzała go, gdy naganiał w sieci jelonki. Zakochała się w Narcyzie. Powtarzała ostatnie słowa chłopca, w końcu chciała zarzucić mu ręce na szyję, lecz on uciekł. Powiedział, że jej nie pokocha, Echo wzgardzona zaczęła chować się po jaskiniach. Od trosk ciało jej rozpłynęło się w powietrzu. Od tego czasu kryje się w lesie, tylko jako głos. Zrażał tak Narcyz i nimfy, i chłopców. Jeden ze wzgardzonych wykrzyczał do nieba, by Narcyz kochał, nie będąc kochanym. Spełniła tą prośbę Romnuzja (Nemezis – bogini zemsty). Narcyz pewnego dnia spostrzegł w źródle siebie samego. I się zakochał. Płonie z miłości, cierpi, nie może siebie w odbiciu dotknąć. Odbicie zaczęło ciemnieć. Z rozpaczy drze z siebie szaty i piersi dłońmi białymi rozdziera. I gdy zobaczył swe zakrwawione odbicie, zaczął się rozpływać, nie zostało nic z pięknego ciała. Echo mimo wszystko współćzuje mu i powtarza jego słowa. Narcyz zmarł. W podziemnych krajach wciąż jednak szuka swego odbicia. Zamiast ciała, nimfy znalazły kwiat.

6. O tebańskim królu Penteusie, synu Echiona i wnuku Kadmusa, rozszarpanym przez bakchantki. Imię wieszcza urasta, jedynie syn Echiona – Penteus – szydzi z niego. Terezjasz i jemu przepowiedział ślepotę. Peneteus każe ludowi schwytać Bakchusa (nowego boga Libera). Ludowi udaje się złapać jedynie jednego z bakchusowskich wyznawców. Ten mówi, ze jest Acetes, że ojciec pozostawił mu tylko sztukę wędkowania. Opowiedział historię, wg której po przybyciu łodzią do Delos zwołał swych towarzyszy, by wsiadali z powrotem do łodzi, pierwszy z nich przyprowadził zdobycz – chłopca, mającego w sobie coś nieziemskiego. Towarzysze zaczęli się buntować przeciw pełnemu czci stosunkowi Acetesa do bożka. Zaczęła się bójka. Chłopcem-bożkiem okazał się Liber. Chce płynąć do Naksos. Jego towarzysze podżegają go jednak, by tam nie płynął. On w końcu zrzeka się steru. Etalion przejmuje ster i zmierza w przeciwnym kierunku. Liber płacze. Łódź się zatrzymuje. Wszyscy, prócz Acetesa, przemieniają się w ryby. Penteus słuchał tej opowieści, lecz uznał ją za brednie. Karze Acetesa poddać torturom, umieszcza go w lochach. Tam jednak bramy otwierają się same. Penteus zmierza na szczyt Kyteronu, gdzie odprawia się obrzędy. Tam ujrzała go jego matka, Agawe, i cisnęła w niego tyrsem. Wszystkie siostry na niego, powyrywały mu ręce, nogi, głowę. Agawe uradowana. I odtąd pilnie przestrzega się obrzędów.

KSIĘGA IV

1. Wstępna część opowiadania o córkach króla Miniasza (Miniadach), władcy miasta Orchomenos w Beocji: Leukonoe, Arsippe i Alcitoe, akcja w Tebach. Kapłan ogłasza święto, zapowiadając, że obraza bóstwa wywoła straszliwy gniew. Alcatoe nie chce uznać, że Bakchonolia pochodzą od boga, że Liber nie jest synem Jowisza. Wszyscy spieszą chwalić boga. A córki Miniasza przędą w domu wełnę. By skrócić sobie czas, każda z nich rozpoczyna opowieść.

2. Nowela o Pyramie i Tyzbe, pierwsza z owych erotycznych i ajtiologicznych opowieść Miniad.

Najpiękniejszy z młodzieńców Pyram i zniewalająca wdziękiem wszystkie panny Wschodu Tyzbe, mieszkali w sąsiedztwie. Najpierw przyjaźni, potem miłość, rodzice zabraniają im się pobrać. Ich miłość przez to tylko wzmożona. Porozumiewają się przez szparę w ich sąsiednich domach. Planowali ucieczkę i spotkanie przy grobie Nimosa. Tyzbe ucieka z domu, na miejscu spotyka lwicę. Tyzbe ucieka, upada jej zawód, lwica go znajduje i rwie na strzępy. Potem przyrzekł Pyram i przerażony znalazł welon zakrwawiony. Popełnia samobójstwo sztyletem. Tyzbe widząc to też popełnia samobójstwo. Ich prochy w jednej urnie.

3. Opowieść Leukonoe o przeżyciach miłosnych boga Słońca, który wydał wulkanowi tajemnicę miłostek bogini Wenus z Marsem o jego miłości do Leukotoe, o przemianie rywalki Klytii w kwiat heliotropu. Feb pierwszy wypatrzył romans Wenus z Marsem. Zaraz wyjawił zdradę Wulkanowi. Ten wściekły, wykuł siatkę, zastał żonę z kochankiem w jednym łożu i uwięził ich. Wulkan woła innych bogów, by popatrzyli. Wenus przyrzeka zemstę. Feb zakochał się w Leukotoe. Bóg pod postacią jej matki wkrada się do komnaty panieńskiej. Dziewczyna nie uległa mu. Feb porzuca zawistną Klytie. Ta przemienia się w kwiat heliotropu.

4. O miłości nimfy Salmacis do Hermafrodyta (mówi Alcitoe) Z bogini Cyterei i Merkurego synek, którego wykarmiły Najady w idajskiej jaskini. W wieku 15 lat opuścił Idę, zaczął wędrować i doszedł do licyjskich miast, gdzie odnalazł jeziorko aż do dna przejrzyste. Mieszkała tu nimfa, co nie lubiła polowań, Salmacis. Zobaczyła chłopca i zaczęła poprawiać urodę. Zakochała się w nim i zaczęła błagać o pocałunek. Ten się wzbrania, Salmacis odchodzi i obserwuje chłopca z ukrycia. On rozbiera się. Nimfa rzuca się na niego, on nadal bardzo się wzbrania. Nimfa prosi bogów, by nic ich nigdy nie rozłączyło. Bogowie złączyli. Jedno ciało, dwie istoty.

5. Ukaranie Miniad i ich przemiana. Miniady nadal bezczeszczą święto, za karę zostają zamienione w nietoperze.

6. Opowiadanie o Inonie, Atamasie i Melicertesie Najintensywniej moc Libera czci jego ciotka Ino. Była bardzo szczęśliwą osobą. Junona widząc to, zastanawiała się, dlaczego Ino nie dosięgają nieszczęścia. Juno idzie do Dis (Hades). Wzywa siostry. Wyjawia powody swego przybycia. Rząda, by zburzyły zamek, a Kadma i Atamasa wpędzą w obłęd. Fizyfena przyjmuje i wykonuje rozkaz. Wraz z Żałobą, Strachem i trwogą idą do zamku. Atamas z żoną chcą uciekać. Zaczęła Erynia chlustać im truciznami i podpala. Powraca do Disa. Szał owładnął Eola, roztrzaskał własnego syna o skałę. Juno śmieje się. Ino rzuca się z morskiej skały Wenus użaliwszy się nad losem wnuczki. Zwraca się do Neptuna, by wziął ich do swych bóstw. Neptun wykonał to. Tebanki opłakiwały zmarłą, zła Juno uczyniła z nich pomniki, a część w ptaki, które po dziś dzień latają nad morzami.

7. O przemianie Kadmusa i Harmonii w węże. Syn Agenora w żałobie opuścił miasto. Dotarł z żoną do granic Ilirii. I ten duma, że może przez smoka, którego okaleczył, taki los go spotkał. „Jeśli tak błagam, niech sam zamienię się w długiego smoka”. No i przemienił się w smoka. Żona po chwili też smoczyca. Od tej pory żyją sami w lesie.

8. Perseusz i Atlas. Pierwsze z opowiadań o Perseuszu. Akrycjusz wznosi broń przeciw Liberowi, ogłasza, że nie jest synem Jowisza, Perseuszowi tego miana również odmawia. Liber wstąpił do nieba wraz ze swoją matką. Atlas, syn Japeta, był olbrzymem. Pod jego władza leżały krańce ziemi. Perseusz poprosił go o spoczynek. Atlas przypomniał sobie wróżbę Temid, otoczył swe sady górami i na straży postawił smoka. Perseusz pokazał mu twarz Meduzy i Atlas w górę się przemienił. Dziś niebo wspiera się na nim.

9. O Perseuszu i Andromedzie Perseusz fruwając, spostrzegł Andromedę przykutą za ramiona łańcuchami do skały. Mówi do niej, ona milczy. W końcu odpowiada. Z nagła z morza wyłania się straszny potwór. Rodzice lamentują nad Andromedą. Perseusz prosi ich o jej rękę, zgadzają się. Następnie zabija potwora. Andromea uwolniona z łańcuchów, Perseusz stawia trzem bogom ołtarz z darni: Merkuremu, Minerwie i Jowiszowi. Poślubia Andromedę. Wesele ogromne. Perseusz opowiada tam o:

10. …zabiciu meduzy przez Perseusza. Pod mroźnym Atlasem mieszkały 3 siostry, córki Forkysa. Używały na przemian jednego oka. Wykradł je Perseusz, podstawiając rękę i uciekł, widząc wszędzie ludzi, co na widok meduzy zmieniali się w skały. Gdy sen ogarnął węże i ją samą, odciął jej głowę. Z krwi meduzy narodził się skrzydlaty pegaz wraz z bratem. Jeden gość Perseusza, dlaczego tylko jedna z sióstr miała węże wplecione do włosów. Ten odpowiada, że była niegdyś taka piękna, że wielu się o nią starało, najpiękniejsze miała włosy. Podobno bóg morza zgwałcił ją w świątyni Minerwy. Córka Jowisza zmieniła Gorgony w węże.