BROŃ MASOWEGO RAŻENIA JAKO POTENCJALNE ZAGROŻENIE WSPÓŁCZESNYCH PAŃSTW

Wstęp Drugim, obok terroryzmu, podstawowym współcześnie rodzajem zagrożeń o wadze globalnej, są zagrożenia ze strony broni masowego rażenia. Niekontrolowana proliferacja tej broni, w tym broni nuklearnej, stwarza warunki, w których coraz bardziej zasadne staje się mówienie obecnie o nowej, postklasycznej erze nuklearnej, w odróżnieniu od klasycznej nuklearnej ery z czasów zimnej wojny. Obowiązująca w drugiej połowie okresu zimnej wojny zasada wzajemnego gwarantowanego zniszczenia sprawiała, że w praktyce broń jądrowa była bronią ostateczną, przewidzianą do użycia jedynie w razie krańcowej konieczności. Była przede wszystkim polityczno-strategicznym środkiem odstraszania, powstrzymywania, a nie realnym środkiem operacyjnym, bronią używaną z wyboru. Po zakończeniu zimnej wojny i rozpadzie dwubiegunowego systemu bezpieczeństwa globalnego sytuacja się wyraźnie zmieniła. Na progu XXI wieku jest już na tyle jakościowo i ilościowo inna, że wydaje się w pełni zasadne mówienie o początku nowej, postklasycznej ery nuklearnej. Postklasycznej – jeśli za klasyczną erę nuklearną uznać czasy zimnej wojny. Broń masowego rażenia w skrócie BMR ,WMD (Weapon of Mass Destruction) ABC lub NBC (od rodzajów broni) są to współczesne środki rażenia śmiertelnego lub obezwładniania organizmów żywych i częściowo sprzętu bojowego działające na ogromną skalę tzn. na wielkich obszarach i dużą ilość (niekoniecznie w szybkim czasie) oraz potężnej sile rażenia i straszliwych skutkach, jest to obecnie najgroźniejsza odmiana współczesnych środków wojskowych W przeciwieństwie do broni konwencjonalnej nie można precyzyjnie określić jej szkodliwego działania w czasie i przestrzeni. Zagrażające życiu i zdrowiu człowieka czynniki rażenia mogą utrzymywać się przez kilka dni, a nawet setki lat. Użycie tej broni może doprowadzić do nieodwracalnych zmian w środowisku naturalnym. BMR w kategorii wojskowej ma mniejsze znaczenie , natomiast w cywilnych kategoriach jest elementem negocjacji politycznej i zapewnia państwu siłę polityczną przez oddziaływanie odstraszania ewentualnego agresora. Zakaz użycia broni masowej zagłady, jako przynoszącej bezcelowe zniszczenie i cierpienie, wynika ze zwyczajowych zasad prawa wojny i z umów międzynarodowych. Współcześnie są podejmowane próby uregulowania tego problemu drogą rokowań zmierzających do rozbrojenia, ponieważ państwa ,mimo podpisania konwencji o zakazie rozszerzania bomby atomowej ,stosowania i posiadania broni chemicznej i biologicznej ,po cichu ją łamią posiadając i przeprowadzając eksperymenty Rokowania oraz porozumienia w sprawie rozbrojeń dotyczą: całkowitej eliminacji określonego rodzaju uzbrojenia (zakaz badań, produkcji, posiadania oraz nakaz zniszczenia zapasów); zakazu posiadania określonego rodzaju uzbrojenia w danym środowisku człowieka lub na konkretnym obszarze; zakazu przeprowadzania doświadczeń z określonym rodzajem broni; zakazu rozpowszechniania określonego rodzaju broni wśród państw; zakazu podjęcia (lub zaniechania) określonych przedsięwzięć w celu zmniejszenia niebezpieczeństwa wybuchu konfliktu zbrojnego. Wprowadzone ograniczenia odnoszą się bezpośrednio do sił zbrojnych i zbrojeń, ich parametrów ilościowych i jakościowych oraz rozmieszczenia i zachowania się. Rodzaje broni masowego rażenia:

1. Broń jądrowa (atomowa/nuklearna) ( zwana również jądrową lub nuklearną ) jest to rodzaj broni masowego rażenia ,której działanie rażenia opiera się na wewnątrzjądrowej energii wyzwalającej się podczas reakcji jądrowych o charakterze wybuchowym. Bojowe wykorzystanie tej broni ( II wojna światowa ,Hiroszima i Nagasaki 1945 rok ) spowodowało możliwość pokonania przeciwnika bez użycia dużych sił konwencjonalnych, stało się elementem politycznym i spowodowało “zimną wojnę” pomiędzy USA i Zachodem a ZSRR i Wschodem. Rodzaje broni jądrowej: • Bomba atomowa - podstawowy rodzaj ;czerpiąca energię z ciężkich jąder atomowych (uranu lub plutonu) na lżejsze ,jako pierwsza użyta w historii bomba nuklearna był Gadget w projekcie Manhattan. Nastepnie bojowo użyto Fatman i Little Boy na Japonię (do tej pory jedynie) • Bomba wodorowa (termojądrowa) - zwana wodorową; czerpiąca energię z lekkich jąder atomowych (wodór lub hel)na cięższe ,siła wybuchu najpotężniejsza z rodzajów bomb nuklearnych ,jest wielokrotnie większa od bomby atomowej ,kształt grzyba jest bardziej kulisty • Brudna bomba - Brudna bomba to określenie na rodzaj broni radiologicznej, której działanie polega na rozrzuceniu materiału radioaktywnego na dużej przestrzeni przy pomocy konwencjonalnych materiałów wybuchowych. Powoduje to skażenie promieniotwórcze terenu. Czynnikami rażenia są :

2. Promieniowanie cieplne – (świetlne) około 35% energii wybuchu, ogrzane do wysokiej temperatury gazy ,pary i powietrze tworzą świecącą sfere zwaną kulą ognistą. Rozprzestniejąc się z prędkością światła (300 tys. Km/s) we wszystkie kierunki powoduje pożary, oparzenia i oślepienia siły żywej

3. Fala uderzeniowa – około 50% energii wybuchu ,jest to główny czynnik rażenia ,Sprężone pod wpływem kilkudziesięciu milionów atmosfer powietrze rozprzestrzenia się od środka wybuchu we wszystkich kierunkach z prędkością ponaddźwiękową ,rażąc bezpośrednio ,napotykane po drodze obiekty materialne czy obiekty roślinne -niszczy ,a w miarę większych odległości -uszkadza. Na ludzi działa bezpośrednio jako uderzenie (nie zabijając) lub pośrednio przez przedmioty niesione przed podmuch. W miarę oddalania się fali od jej źródła nadciśnienie maleje ,a potem spada poniżej ciśnienia atmosferycznego tworząc strefę podciśnienia powodującą kolejne zniszczenia

4. Promieniowanie przenikliwe - około 5% energii wybuchu ,są to promienie gamma i strumienie neutrów niewidzialne i nieodczuwalne przez zmysły emitowane do 15 sekund z prędkością światła przenikają przez materiały powodując zmianę ich właściwości (np. Szkło ciemnieje) oraz na siłę żywą -zakłócają procesy życiowe i powodując chorobę popromienną

5. Skażenie promieniotwórcze – jest to zanieczyszczenie terenu ,wody i powietrza substancjami wydzielającymi promienie alfa, beta i gamma poprzez rezultat opadania promieniotwórczych substancji z obłoku wybuchu ,czas trwania wynosi od kilku godzin do kilku miesięcy teren wówczas jest napromieniowany

6. Impuls elektromagnetyczny – jest to rozprzestenianie się promieniowania elektromagnetycznego wywołujące nadmierne napięcie w przewodach powodując uszkodzenia lub zakłócenie urządzeń elektronicznych Strefy zniszczeń – I strefa całkowitych zniszczeń 5% ;całkowite zniszczenia budowli i urządzeń oraz śmierć wszelkich sform istnień – II strefa cieżkich zniszczeń 20%; budowle i urządzeń ulegają cięzkim lub całkowitym zniszczeniom ,a formy życia od średnich do ciężkich – II strefa średnich zniszczeń 75 %; uszkodzenia od małych do cieżkich ,formy życia od lekkich do średnich

7. Broń biologiczna (broń B, broń bakteriologiczna) – broń masowego rażenia, w skład której wchodzą różne drobnoustroje chorobotwórcze (wirusy, bakterie, riketsje, pierwotniaki) oraz ich toksyny wywołujące epidemie chorób wśród ludzi, zwierząt i roślin. Mimo że istotę chorób zakaźnych odkryto dopiero w XIX i XX wieku, po broń biologiczną sięgano już w starożytności i średniowieczu. Wojska Aleksandra Macedońskiego, powracając z nieudanej wyprawy do Indii, pozostawiały zwłoki wojowników zmarłych na choroby zakaźne w celu opóźnienia pościgu. W czasie I wojny światowej Niemcy wykorzystali bakterie wąglika do niszczenia transportów mułów i koni między innymi z Rumunii oraz Argentyny i Stanów Zjednoczonych.

8. Broń chemiczna (bojowe środki trujące - BST) – specjalna grupa związków chemicznych, które poprzez bezpośrednie działanie na organizm człowieka lub przez skażenie środowiska (powietrza, wody, gleby i żywności) mogą spowodować masowe porażenie ludzi, zwierząt i roślin. Broń chemiczna należy do najgroźniejszych współczesnych środków rażenia. Mimo międzynarodowych konwencji istnieje niebezpieczeństwo użycia jej przez państwa, które ich nie podpisały, lub wykorzystania przez organizacje terrorystyczne.

Rodzaje bojowych środków trujących (ze względu na działanie)

1. Paralityczno-drgawkowe – powodują porażenia układu nerwowego ,są to trucizny bez zapachu ,bądź o zapachu owoców lub kamfory ,do organizmu przedostają się przez skórę, śluzówkę i drogami oddechowymi , najgroźniejszy rodzaj BŚT. (Przykłady : Sarin ,Soman , Tabun i V-Gazy)
2. Ogólnotrujące- powodują ogólne zatrucie organizmu drogami oddechowymi i przez śluzówkę ,mają zapach gorzkich migdałów lub czosnku. (Przykłady: Kwas pruski ,Arsenowodór)
3. Parzące- powodują rozległe oparzenia skóry ,powstają pechęrzy ,trudno gojące się rany ,mają zapach musztardy, lub kwiatów. (Przykłady: Iperyt (gaz musztardowy) ,Luizyt)
4. Duszące – powodują obrzęk płuc ,działają rażąco na układ oddechowy ,powodują uduszenie ,sa to bezbarwne ciecze o zapachu zgniłego siana lub gnijących jabłek. (Przykłady: Fosfogen, Dwufosfogen, Cyjanowodór)
5. Drażniąco i łzawiące- działają drażniąco na błony śluzowe oczu, nosa i jamy ustnej oraz na skórę ,zwykle są to krystaliczne substancje stałe. (Przykłady: Adamsyt, Chloroacetofenon ,CS)
6. Psychochemiczne- związki o działaniu narkotycznym powodują czasowe obezwładnienie i zaburzenie psychnicznych oraz w mniejszym stopniu fizycznych funkcji organizmu ,są one bez smaku i zapachu do organizmu dostają się drogą oddechową lub pokarmową. (Przykłady: LSD-25 , Semyl ,U -6056)

AKTY NORMATYWNE Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej - międzynarodowy traktat zabraniający państwom posiadającym technologię budowy broni jądrowej sprzedaży jej do krajów, które tej technologii nie posiadają i jednocześnie zobowiązanie państw, które jej nie posiadają do zaprzestania prób jej rozwoju. Jest także, w Artykule VI, obowiązek rozbrojenia jądrowego. Układ ten został przedłożony do ratyfikacji 1 lipca 1968. Został ratyfikowany przez Polskę 3 maja 1969. Do końca 2003 r. ratyfikowało go 189 państw – więcej niż jakikolwiek inny traktat.

Państwa-sygnatariusze traktatu. Podpisany i ratyfikowany Państwo przystąpiło do układu Państwo uznaje postanowienia, choć nie podpisało (Tajwan) Państwo wystąpiło z układu (Korea Północna) Państwo nie podpisało traktatu (Indie, Izrael, Pakistan) Traktat o całkowitym zakazie prób z bronią jądrową - podpisany 24 września 1996 zakładający całkowity zakaz przeprowadzania prób nuklearnych. Do jego wejścia w życie wymagana jest ratyfikacja przez 44 państw wyszczególnionych w układzie. Spośród nich proces ratyfikacyjny zakończył się w 34, jednak Indie, Pakistan i Korea Północna nie złożyły jeszcze swych podpisów. Łącznie traktat podpisany został przez 177 państw, z czego 138 go ratyfikowało.

Państwa-sygnatariusze traktatu: jasny błękit – podpisany i ratyfikowany, żółty – tylko podpisany, czerwony – nie podpisany i nie ratyfikowany. Konwencja o zakazie broni chemicznej- traktat podpisany 13 stycznia 1993, a obowiązujący od 29 kwietnia 1997. Obecnie wiąże 182 państwa. Konwencja zakazuje produkcji, rozwoju, składowania, przekazywania i nabywania oraz użycia broni chemicznej. Zobowiązuje też sygnatariuszy do udzielenia informacji o posiadanej broni tego rodzaju i jej zniszczenia oraz udostępnienia danych na temat przemysłu chemicznego. Nad przestrzeganiem traktatu czuwa Międzynarodowa Organizacja ds. Zakazu Broni Chemicznej, której siedziba znajduje się w Hadze.

STRATEGIA UE PRZECIW ROZPRZESTRZENIANIU BRONI MASOWEGO RAŻENIA UE musi wdrożyć na wszystkich poziomach, w celu zmaksymalizowania ich skuteczności, szeroki zakres dostępnych instrumentów walki z rozprzestrzenianiem broni masowego rażenia, którymi dysponuje: • traktaty wielostronne i mechanizmy weryfikacji, • krajowe systemy kontroli wywozu, skoordynowane na szczeblu międzynarodowym, • programy współpracy mające na celu zmniejszanie zagrożenia, • środki polityczne i gospodarcze, • zakaz prowadzenia nielegalnej działalności zakupowej, • środki przymusu przewidziane w Karcie Narodów Zjednoczonych. Realizacja strategii UE opierającej się na planie działań poddawanym regularnym rewizjom koncentruje się wokół czterech osi. Pierwsza oś: zdecydowane działania przeciw podmiotom rozprzestrzeniającym broń masowego rażenia • upowszechnianie stosowania głównych traktatów, porozumień i uzgodnień dotyczących weryfikacji oraz, w razie potrzeby, ich wzmacnianie, • promowanie roli Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych, • wzmacnianie wsparcia politycznego, finansowego i technicznego dla systemów weryfikacji, • wzmacnianie polityki i praktyk dotyczących kontroli wywozu, • usprawnienie w ramach Unii Europejskiej środków bezpieczeństwa uniemożliwiających nieuprawniony dostęp do materiałów, sprzętu i wiedzy mających istotne znaczenie dla rozprzestrzeniania broni masowego rażenia, • wzmacnianie wykrywania, kontroli i przechwytywania nielegalnego handlu. Druga oś: stabilne środowisko międzynarodowe i regionalne • wzmacnianie wspólnotowych programów współpracy z innymi krajami, skoncentrowanych na wspieraniu rozbrojenia, kontroli i środków bezpieczeństwa w odniesieniu do materiałów, urządzeń i wiedzy mających istotne znaczenie dla rozprzestrzeniania broni masowego rażenia, • włączanie kwestii dotyczących nierozprzestrzeniania broni masowego rażenia do innych działań i polityk UE w celu zwiększenia ich skuteczności. Trzecia oś: ścisła współpraca ze Stanami Zjednoczonymi i innymi kluczowymi partnerami Czwarta oś: tworzenie koniecznych struktur w ramach UE • stworzenie w ramach Sekretariatu Generalnego Rady centrum monitoringu odpowiedzialnego za zapewnienie spójnego stosowania strategii UE. Od 2004 roku półroczne sprawozdanie okresowe jest przedstawiane Radzie UE do akceptacji.

PROGNOZA Otóż należy zauważyć, że dzisiaj ryzyko użycia broni nuklearnej jest bardzo wysokie. Jego prawdopodobieństwo jest o wiele bardziej realne, niż było to w okresie zimnej wojny. Amerykańscy eksperci szacują, że prawdopodobieństwo użycia broni nuklearnej w nadchodzącej dekadzie wynosi 30 – 40%. Potencjał nuklearny świata jest wciąż olbrzymi i ciągle doskonalony. Pojawiają się ponadto na coraz większą skalę różnorodni nowi, w tym niepaństwowi, dysponenci tej broni; rozwija się czarny rynek nuklearny; stary, poradziecki arsenał nuklearny wciąż budzi niepokój z punktu widzenia jego awaryjności, istnieją obawy o skuteczną kontrolę nad arsenałem Pakistanu. Coraz bardziej prawdopodobna staje się przyspieszona nuklearyzacja Bliskiego Wschodu w następstwie uzyskania broni jądrowej przez Iran. Systemy sterowania bronią nuklearną okazują się podatne na zakłócenia i groźba nieautoryzowanych odpaleń rakietowych jawi się coraz bardziej realna. Sami Rosjanie nie są pewni bezpieczeństwa swych systemów. Świadczyć może o tym chociażby zaproszenie specjalistów amerykańskich do przeglądu systemów komputerowych w obliczu tzw. efektu milenijnego. Ryzyko celowych cyberataków na systemy sterowania lub zabezpieczenia broni jądrowej musi być dzisiaj brane poważnie pod uwagę. Możliwością dywersji informacyjnej, w tym dywersji cybernetycznej, dysponują nie tylko wyspecjalizowane siły państwowych służb specjalnych. Nie można wykluczyć uzyskania takich zdolności przez organizacje niepaństwowe, w tym organizacje terrorystyczne. Prawdopodobne jest dalsze poszerzanie się liczby państw nuklearnych. Obecnie oficjalnie jest ich 7, razem z Izraelem (który nie potwierdza i nie zaprzecza) 8, a uwzględniając Koreę Północną (która najprawdopodobniej ma również tę broń) jest ich 9. Tysiącami ładunków mierzy się zasoby nuklearne dwóch głównych mocarstw – USA i Rosji; setkami – drugiej ligi nuklearnej, tj. Chin, Francji, Wielkiej Brytanii i Izraela; dziesiątkami – nowicjuszy, jakimi są Indie i Pakistan. Kilka ładunków może mieć już Korea Północna. Jednocześnie warto zauważyć, że prawie 60 państw posiada albo buduje siłownie nuklearne lub reaktory dla celów badawczych. Spośród nich 40 dysponuje infrastrukturą naukową i przemysłową pozwalającą im, gdyby tylko na to się zdecydowały, na wyprodukowanie broni nuklearnej w krótkim czasie. Bez wątpienia w nadchodzących latach szereg państw będzie kontynuowało swoje programy pracy nad bronią nuklearną, chemiczną i biologiczną, zwiększając swoje możliwości w tym względzie. Obecne państwa nuklearne będą doskonalić odporność i żywotność swoich sił odstraszania oraz niezawodność, precyzję i siłę rażenia środków przenoszenia, a także możliwości pokonania obrony przeciwrakietowej. Takie tendencje mogą prowadzić do naruszenia równowagi sił zwiększać ryzyko konfliktów mogących przekształcać się w konflikt nuklearny. Bardzo prawdopodobne staje się uzyskanie dostępu do broni masowego rażenia, w tym broni nuklearnej przez organizacje terrorystyczne. W ostatniej dekadzie publicznie potwierdzono 20 prób dywersyjnego przejęcia materiałów nuklearnych oraz ponad 200 przypadków nielegalnego handlu takimi materiałami. Ocenia się, że terroryści mogą skonstruować proste urządzenie nuklearne, którego użycie w dużym mieście mogłoby spowodować śmierć od dziesiątków tysięcy do ponad miliona ludzi. Stosunkowo łatwe jest skonstruowanie nawet w prymitywnych warunkach tzw. „brudnej bomby”, czyli syntezy ładunku konwencjonalnego z materiałem radioaktywnym. Obecnie pojawiają się coraz poważniejsze przypuszczenia, że terroryści już mogą dysponować bronią masowego rażenia bądź też są bliscy dotarcia do niej na czarnym rynku. Przywołuje się tu zgłoszony swego czasu przez byłego sekretarza Rady Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej, gen. Lebiedzia przypadek zniknięcia kilkunastu tzw. walizek atomowych, czyli miniładunków nuklearnych o przeznaczeniu dywersyjnym. Innym aspektem tzw. nowej ery nuklearnej jest poważne, publiczne uwzględnianie możliwości wykorzystania broni nuklearnej przez państwa nią dysponujące jako środka przeciwko państwom zbójeckim, jeśliby te groziły użyciem broni chemicznej lub biologicznej. W Stanach Zjednoczonych rozważa się także koncepcję wykorzystania specjalnych „przewciwbunkrowych” pocisków nuklearnych małej mocy do niszczenia podziemnych instalacji przeciwnika z bronią masowego rażenia.

WNIOSEK Wszystko to wskazuje, że zagrożenia nuklearne we współczesnym świecie są o wiele bardziej niż w okresie zimnej wojny zróżnicowane, a ich zmaterializowanie się jest jednocześnie bardziej realne. W szczególności groźba ataków terrorystycznych z użyciem takiej broni jest tym, czego świat chyba winien obawiać się najbardziej.