Homer, Iliada, przeł. Kazimiera Jeżewska, oprac. Jerzy Łanowski, wyd. 13 nowe zupełnie, BN II 17, 1981.

WSTĘP

1. Początek literatury europejskiej.

• najstarszą z literatur Europy, grecką, otwierają „Iliada” i „Odyseja”.
• tematy, mity i postaci z tych epopei weszły na stałe w świadomość kulturalną dużej części lu-dzkości.
• dzieła w pełni rozwinięte, niepospolity kunszt poetycki, bogaty i barwny język, wielka skala środków artystycznych – zaskoczenie i paradoks.

2. Pytania zasadnicze.

• kiedy i gdzie powstały poematy Homerowe?
• w jakiej epoce rozgrywa się akcja „Iliady”?
• realistyczna?
• kim był autor?
• forma ustna czy pisemna?
• pierwsze dzieła literatury greckiej?
• pokrewieństwa i związki z literaturą poza Grecją.

I. Egea i Grecja.

1. Świat egejski.

• ludność śródziemnomorska, pochodzenia małoazjatyckiego, docierająca na tereny później-szej Grecji, gdzieś między 4500 a 3000 p.n.e. mieszała się z ludnością miejscową.
• pierwsze stulecia trzeciego tysiąclecia p.n.e. – rozwój i wzrost kultury kreteńskiej (minojskiej):
• pismo hieroglificzne (nieodczytane) ok. 2400-2100.
• pierwsze wielkie pałace 1850-1700.
• drugie pałace – w Knossos i Phaisos 1700-1550.
• Luwiowie na stałym lądzie 1900-1800 i na Krecie 1800.
• pismo linearne A (nieodczytane) 1700-1600.
• koniec największej świetności kultury minojskiej 1400.
• zniszczenie pałacu w Knossos i koniec pisma linearnego A 1450-1400.
• najazd Achajów na Kretę 1400-1300.
• świetność Knossos i pismo linearne B (odczytane w 1953 r.).
• najazd Dorów i upadek Knossos 1200-1100.
• „greckie średniowiecze”.
• okres mykeński na lądzie: najazd Achajów na Peloponez w latach 1600-1500; obronne grody mykeńskie, pismo linearne B.

2. Wschód.

• handel Krety z Bliskim Wschodem.

3. Achajowie.

• rozszerzenie panowania z Myken na cały ląd grecki 1400-1200.
• zniszczenie Troi VII A.

4. Pierwsza faza kolonizacji.

• upadek potęgi Achajów w XI wieku.
• Jonowie z Peloponezu na Wybrzeże Azji Mniejszej; Eolowie na południe Azji Mniejszej; Doro-wie na wyspy.

5. Przedział czasu.

• z „mroków greckiego średniowiecza” pierwsza wyłania się Jonia z bogatym Miletem.
• na trzy wieki ucicha kolonizacja (XI – IX), rozwój cywilizacyjny.

6. Siedziby małoazjatyckich Greków.

• Jonia z dwunastoma miastami: Milet, Myus, Priene nad Meandrem (dzis. Menderez), Efez u ujścia Kaystru (dzis. Küczük Menderez), Kolofon, Lebedos, Teos, Kladzomenaj, Erythraj i Fo-kaja (dzis. Gediz-czaj) oraz na wyspach Samos i Chios.
• w Jonii można zaobserwować najstarszą formę helleńskiej państwowości, polis, czyli miasto-państwo, o ustroju arystokratycznym, rządzone przez królów, których władzę niejednokrotnie arystokracja ogranicza.

II. Przekazy o Homerze.

1. „Biografie”.

• w starożytności wierzono, że Homer istniał; utwory go „zakryły”.
• od IV wieku p.n.e. od Arystotelesa braki wypełniano fantazją.
• 7 żywotów fantastycznych: syn nimfy lub dziewczyny-sieroty Kretheis i boga rzeki smyrneń-skiej, Melesa, imię Melesigenes („z Melesa zrodzony”), imię Homeros („Ślepiec”) przybrał do-piero po utracie wzroku.
• żywoty opowiadają o wędrówkach pieśniarza, o jego dłuższych i krótszych utworach, gęsto je cytując.
• Homer miał umrzeć jako sędziwy starzec na wyspie Ios.

2. Co znaczy „Homer”?

• ślepiec, zakładnik, towarzysz, spajacz, zbieracz, składacz (twórca, poeta).

3. Świadectwa.

• o Homerze wspominali: Hezjod, Pindar, Simonides.
• Herodot datuje Homera i Hezjoda na ok. połowę IX wieku p.n.e.

4. Czasy.

• epoka heroiczna: 1400-1200 p.n.e.
• w poematach Homera pamięć o czasach pradawnych (pochwała świetności Myken i innych ośrodków kultury minojsko-mykeńskiej) + współczesność (znajomość żelaza i jego użytkowa-nia).
• najpóźniejsze w „Iliadzie” wzmianki o rynsztunku i taktyce walki ciężkozbrojnego piechura (hoplity) – ok. 700 r. p.n.e.

5. Kultura „homerowa”.

• elementy z obrazków, scen, wzmianek i aluzji – obraz pełny i bogaty, ale nie historyczny.
• człowiek homerycki, heros i „kultura homerowa” istnieje tylko w świecie poetyckim, z rzeczy-wistości zbiera i łączy tylko elementy.

III. Poezja i pismo.

1. „Przed początkiem”.

• Homer jest dla badaczy początkiem literatury greckiej i europejskiej (właściwie azjatyckiej).
• poezja jednak istniała wcześniej (wysoki kunszt poetycki, analogie z innych kultur).
• najdawniejsza poezja łączyła się z muzyka i śpiewem (sztuki plastyczne).

2. Zapis – nie literatura.

• rozszyfrowanie przez Michaela Ventrisa z pomocą Johna Chadwicka w 1953 r. pisma linear-nego B; treść rozczarowała: księgi magazynowe, wykazy, spisy osób i rzeczy, dokumentacja mienia władców i świątyń, nie literatura.
• minologia lub mykenologia zajmuje się zabytkami z pismem linearnym B.

3. Świadectwa poematów.

• Homer cytuje dawne opowieści, nawiązuje do starszych podań.

4. Śpiewacy nadworni.

• pieśń + muzyka + taniec.
• śpiewacy wymieniani pośród przedstawicieli zawodów (kowal, garncarz…), ludzie osiadli, słu-żący dworowi.
• śpiew darem bóstw, natchnienie daje Muza.
• repertuar bogaty, zbogacany i aktualizowany.
• heksametr wierszem recytacji, nie śpiewu.
• w epoce późniejszej wygłaszaniem utworów zajmowali się nie śpiewacy-aojdowie, ale recyta-torzy-rapsodowie.

5. Odbiór epiki.

• przekazanie poematu odbiorcom (słuchaczom) ustnie.
• starożytni nawet sami sobie czytają na głos, dopiero od III wieku n.e. wzmianki o zaskakują-cym czytaniu „bez poruszania ustami”.
• wykonanie eposu publiczne.

6. Przekazanie utworów.

• czy wykonawcy tych poematów uczyli się ich z pisanego tekstu, czy też z ust poprzedników?
• brak umiejętności zapisania tak ogromnych eposów pismem znanym (np. linearnym B).

7. Literatura sąsiadów.

• sąsiedzi zapisywali teksty literackie, choć nie tak ogromne.

8. Tradycja grecka.

• przed Homerem musiała istnieć literatura, ale nie pisana i nie została spisana  fałszerstwa-apokryfy.

9. Pismo greckie.

• zapożyczone od Fenicjan i przetworzone, np. oznaczenie samogłosek, przyjęto uważać, że dostosowanie alfabetu fenickiego do języka greckiego jest dziełem Dorów (ok. 900 r. p.n.e.).

10. Najwcześniejsze zabytki.

• pochodzą z drugiej połowy VIII wieku p.n.e. – wiersze (heksametry).

11. Świadectwo formy.

• cechy stylu epopei Homera – pokrewieństwo z podobnymi zjawiskami w literaturze innych lu-dów, podobieństwo technik poetyckich.

12. Prehistoria i narodziny kwestii homerowej.

• dyskusja filologiczna już w starożytności:
• określenie autentyczności poszczególnych dzieł z całego przypisywanego Homerowi ze-społu.
• czy „Iliada” i „Odyseja” pochodzą od jednego czy dwu różnych twórców.
• zabiegi krytyczno-edytorskie mające na celu ustalenie poprawnego wzorowego tekstu poematów, wolnego od wtrętów i zniekształceń.
• Francois Hedelin abbe d’Aubinac (1604-1676) – literacki atak na Homera oskarżonego o nie-moralność, zły gust, lichy styl i niekonsekwencje w poetyckiej narracji + antyczne przekazy, że Homer nie znal pisma  Homer nie istniał, poematy są zlepkami różnych pieśni.
• Thomas Blackwell (1701-1757) – studium o „życiu i pismach” Homera.
• Robert Wood (1716-1771) – Homer nie znał pisma, poematy ustnie z pamięci.
• Friedrich August Wolf (1759-1824) – poematy Homerowe powstały jako twórczość ustna ok. połowy X wieku p.n.e., w okresie, gdy Grecy nie znali jeszcze pisma.
• po Wolfie:
• unitaryści, tj. zwolennicy teorii o jedności poematów i ich indywidualnym autorze, Home-rze.
• pluraliści, analitycy lub ewolucjoniści – zaprzeczający poematom jedności, jednego auto-ra, określonego momentu powstania…

13. Analitycy.

• Gottfried Hermann (1772-1848) – teoria rozszerzania niewielkich początkowo poematów.
• Karl Lachmann (1793-1851) – teoria pieśni (złączenie i spajanie 18 początkowo odrębnych poematów).
• George Grot (1794-1871) – teoria jądra podstawowego (rozszerzana „Pra-Iliada”).

14. Krąg współpracujących nauk.

• filologia, historia literatury, historia, badania komparatystyczne, papirologia, archeologia.
• Heinrich Schliemann (1822-1890) – wykopaliska w „miejscach Homerowych”: od 1868 r. w Troi, Mykeny (1874), Tiryns (1876), Orchomenos i Itaka.
• podstaw archeologii „Homerowej” dał współpracujący ze Schliemannem od 1882 r. Wilhelm Dörpfeld (1853-1940).
• archeologia, językoznawstwo + etnologia-antropologia.

15. Kontratak unitaryzmu.

• Dietrich Mülder 1910 r.:
• „Iliada” jest poematem jednolitym zbudowanym według jednolitego planu.
• niekonsekwencje wynikają ze specyficznego zadania, nałożonego przez poetycką osobo-wość twórcy.
• źródłami są dzieła powstałe w okresie tego rozwoju.

16. Drugi zwrot.

• badania żywej jeszcze dzisiaj epickiej poezji ludowej, zwłaszcza epiki ludowej południowosło-wiańskiej – Matija Murko (1861-1952), Milman Parry, Albert B. Lord.
• poezja Homerowa reprezentuje charakterystyczny typ poezji ustnej, styl formularny.

17. Poezja ustna.

• śpiewak jest tak jakby improwizatorem, tworzy z materiału istniejącego: treść (podanie) i for-ma (zespół formułek).

18. To już literatura.

• poematy Homerowe wykazują plan, jedność wewnętrzną dużo ściślejszą, niż się można tego spodziewać i niż się rzeczywiście spotyka w zapisie ludowej twórczości ustnej.

19. Data epopei.

• między połową IX i połową VIII wieku p.n.e.

IV. Kształt poematu.

1. Budowa „Iliady”.

• 15 537 wersów.
• podział na 24 pieśni (księgi), oznaczane umownie 24 literami dużymi alfabetu greckiego jest późniejszy, pochodzi od uczonych aleksandryjskich.
• temat w inwokacji.
• analiza treści.

2. Forma poetycka.
3. Porównania.

• szeroko rozbudowane porównania o niezwykłej fakturze, zwłaszcza dłuższe – przeszło 200.
• są istotnym wzbogaceniem realistycznego obrazu życia.

4. Tok narracji.

• narracja jest opowiadaniem w czasie, treści w ruchu.
• nie zawsze wartko, czasem kunsztownie opóźniana, zaznaczona napięciem i zwalniana na-pięciem.
• paralelizm akcji, ale nie opowiadania.
• plastyczność opisu.
• dokładność opisu.
• całkowite odsłonięcie wnętrza, brak niedomówień.

5. Epickość i dramatyzm.

• obiektywne przedstawianie opisywanej rzeczywistości nie oznacza obojętnego stosunku wo-bec opowiadanych faktów; zakłada sąd poety o ludziach i wydarzeniach.
• wyczuwalne nastroje narratora.
• nasycenie eposu dialogami i monologami, swoiste prawo „dwu osób na scenie”.

6. Umowność.

• fakty zakomunikowane słuchaczowi twórca uważa za wiadome innym postaciom epopei.
• podawanie pozornych lub chwilowych uzasadnień sytuacji, postępowania postaci, pospiesz-ne, niezbyt logiczne, ale prowadzące do zamierzonego przez poetę celu, np. pożegnanie Hektora z Andromachą.

7. Realizm – idealizacja – cudowność.

• dar obserwacji – obrazy wierne rzeczywistości, opisy przyrody, przedmiotów, przedstawienia scen z życia, charakterystyki bohaterów ukazane w rozwoju, w reakcjach psychologicznych.
• postaci poematu, herosi, są wyolbrzymione w perspektywie.
• cechą tej poezji jest podniosłość.
• epos jest obrazem życia pełnego sił, rzeczywistości uszlachetnionej i powiększonej nawet tam, gdzie na to nie zasługuje.
• świat ludzki pozostaje w stałej zależności od świata boskiego.
• zamienne traktowanie Dzeusa z Mojrą (Przeznaczeniem).
• bogowie są ponad ludźmi, ale nie są jeszcze siłami moralnymi, nie reprezentują poziomu ety-cznego wyższego niż ludzie.

V. Losy i echa „Iliady”.

• brak jeszcze pełnej historii Homera w kulturze europejskiej.

1. Grecja.

• własność ogólnohelleńska.
• od VI wieku p.n.e. podręcznik.
• Homer ustanowił pewien ład w systemie bardzo swobodnej niedogmatycznej religii greckiej.
• przekonanie o wspólnym pochodzeniu i jedności wszystkich Greków.
• podstawowa norma etyczna, zbiór wzorów postępowania.
• klasyczna szata epopei.

2. Potomstwo literackie.

• przypisywanie licznych utworów Homerowi.
• parodie epickie, np. „Wojna żabo-mysia”.
• VII i VI w. p.n.e. liryka i liryka chóralna.
• V w. p.n.e. dramat.
• od III wieku .p.n.e. Homer przestaje być jedynym wzorem literackim.

3. Homerologia kolebką filologii.

• starożytna nauka o literaturze i starożytna krytyka literacka.
• gramatyka, Biblioteka Aleksandryjska – badania nad Homerem, ustalanie tekstów poematów.
• badacze: Zenodot z Efezu (IV/III w. p.n.e.); Arystofanes z Bizancjum (III/II w. p.n.e.); Arys-tarch z Samotraki (III/II w. p.n.e.).

4. Homer w Rzymie.

• przekład „Odysei” Liwiusza Andronikusa (połowa III w. p.n.e.).
• epik Enniusz, Wergiliusz, heksametryczny wyciąg z „Iliady” tzw. „Homer łaciński”…

5. Średniowiecze.

• przejęcie w wykształceniu Homera.

6. Bizancjum.

• głównie pośród kleru zakonnego.
• Anna Komnena (XII/XIII w.), słowniki-encyklopedie, zbiory sentencji moralnych, Joannes Tze-tzes (XII w.).
• Digenis Akritas (X w.), Konstatyn Hermoniakos (XIV w.).

7. Losy „Homera” na Zachodzie Europy.

• „Iliada” wyparta przez „Homera łacińskiego” i łacińskie wersje Diktysa i Daresa.
• XII w. literackie odrodzenie trojańskiej tematyki: „Romnas trojański”. Gwidon da Colonna…

8. Powrót na Zachód.

• Petrarka, rękopisy greckie zaczęły napływać z Bizancjum do Włoch w większej liczbie w po-łowie XV wieku.
• przekłady: Lorenza Valii + Francesco Aretino.
• 1488 r. we Florencji Grek Demetrios Chalkondyles – druk Homera w oryginale.
• z przekładów „Iliady” na języki narodowe Zachodu najwcześniejszy był hiszpański, prozą z połowy XV wieku.

9. Homer a Wergiliusz i starożytni a nowocześni.

• renesans – odrodzeniem łacińskim, nie greckim.

10. Nawiązanie.

• w XIX wieku ogromne rozszerzenie znajomości poezji Homerowej.

VI. Homer w Polsce.

1. Zakres tematu.
2. Znajomość „Iliady” i historii trojańskich.

• przez Homera rozumiano „Homera łacińskiego”, Diktysa, Daresa i innych.
• 1504 r. Homer na wykładach na Akademii Krakowskiej.
• 1563 u Wirzbięty w Krakowie: „Historia barzo piękna, ucieszna, y każdemu stanu iście poży-teczna… O zburzeniu a zniszczeniu onego sławnego a znamienitego miastha y państwa tro-iańskiego” – Dares + Diktys.
• J. Kochanowski tłumaczenie „Iliady”, Krzysztof Wolthazy „Hipothezis Illiadi Xiąg Homerowich”.

3. Zastój i nowe odrodzenie.

• Homer ożywa na dobre w Polsce z początkiem XIX wieku.
• czytelnicy posługiwali się przekładami francuskimi, rzadziej włoskimi i niemieckimi.

4. Inspiracje i echa literackie.

• J. Kochanowski „Odprawa posłów greckich”, W. Potocki „Wojna chocimska”, F. D. Kniaźnin „Hektor”, A. Mickiewicz „Grażyna”, „Pan Tadeusz”, S. Wyspiański „Meleager”, „Protesilas i Laodamia”, „Akropolis”, „Achlleis”, „Noc listopadowa”, J. N. Miller „Achilles na marach”; T. Gajcy „Homer i Orchidea”, H. Sienkiewicz „Ogniem i mieczem”, Słowacki, Krasiński, Faleński, Asnyk, Rydel, Tetmajer.

5. Polskie przekłady „Iliady”.

• J. Kochanowski – tylko III księga, „Monomachia Parysowa z Menelausem”, ok. 1577 r.
• pijar Franciszek Ksawery Dmochowski (1762-1808), w trzech tomach 1800-1801, posługiwał się m.in. przekładami francuskimi (Madame Dacier) i angielskimi (Pope), klasyczny trzynasto-zgłoskowiec.
• Stanisław Staszic: 1805-1815, przekłady włoskie, angielskie i Madame Dacier, niezwykła for-ma, trzynastozgłoskowy heksametr.
• Jacek Idzi Przybylski 1814 r., dziwotwory językowe.
• parafraza fragmentów Juliusza Słowackiego.

6. Plon końca XIX wieku.

• Paweł Popiel (1837-1910), jego „Iliada” była ulubioną lekturą Sienkiewicza.
• Augustyn Szmurło (1821-1888), mało poetyczny.
• Stanisław Mleczko (1854-1944).

7. Stylizacje „ludowe”.

• część dzieła Lucjan Rydel + ilustracje Wyspiańskiego.
• Michał Pawlikowski, parafrazy archaizowane gwarą góralską.
• Kazimierz Tetmajer tylko dwa fragmenty.
• Jan Czubek 1921 r.

8. W ostatnich latach.

• Ignacy Wieniewski 1961 r. w Londynie, niewielki nakład.
• wybór „Iliady” w przekładzie Dmochowskiego w adaptacji Tadeusza Sinko w serii BN.
• Lesław M. Bartelski 1968 r., prozaiczny, skrócony przekład dla młodzieży.

9. „Iliada” najnowsza.

• Kazimiera Jeżewska (1902-1979), w 1972 r. w wyborze, nie doczekała się wydania całości, nie skończyła przekładu „Odysei” i „Teogonii” Hezjoda.
• wyjątkowo sympatyczna, humanistka, ukończyła filozofię, historię i osychologię na Uniwersy-tecie Warszawskim, debiut poetycki w 1924 r., do 1939 r. kierownik literacki teatru „Reduta”, tłumaczka liryki greckiej, zwłaszcza utworów poetek, poezję polsko-łacińską; po wojnie zajęła się publikacją tłumaczeń Władysława Witwickiego; pisała także dla dzieci i młodzieży, autorka sztuk scenicznych i opracowań na scenę baśni Andersena i innych.
• zasady tłumaczenia:
• wiersz tzw. izometryczny, tj. naśladujący miary oryginału greckiego, nie rymowany.
• współczesna polszczyzny kulturalnej, unikanie zbędnej archaizacji, dialektyzmów, prze-strzeganie formularności, brak rażących nowotworów językowych.
• postulat wierności poezji, a nie wyrazom.

10. Heksametr.

• wierszem Homerowego eposu jest heksametr daktyliczny.

11. Polski heksametr.

• nie jest możliwy (brak zgłosek długich i krótkich), można upodobnić przez odpowiednie rozstawienie akcentów.
• Mickiewicz „Pieśń Walejdoty”, Norwid „Bema pamięci żałobny rapsod”.

TEKST

• całą pieśń pierwszą poświęcono opowieści o przyczynie gniewu, sporze Achillesa z naczel-nym wodzem greckiej wyprawy na Troję, Agamemnonem, który musząc dla przebłagania za-gniewanego na Greków boga Apollona oddać swój zaszczytny udział w łupach, brankę Chry-zejdę, nagradza to sobie odbierając Achillesowi jego zdobycz, Bryzejdę. Znieważony Achilles zapowiada wycofanie się z walki, a później prosi swą matkę, boginkę morską Tetydę, o wsta-wiennictwo u Dzeusa, który winien pomóc Troi, aby zaszkodzić Achajom. Dzeus obiecuje spełnić prośbę bogini.
• Pieśń druga stanowi początek spełnienia tej obietnicy. Dzeus zsyła na Agamemnona zwod-niczy sen, który ma go skłonić do podjęcia szturmu na Ilion. Wódz zmierza do tego celu nie wprost, udaje, że chce zakończyć wyprawę i zarządzić powrót do domów, a wtajemniczeni w podstęp wodzowie greccy mają skłonić Greków do sprzeciwu wobec tej decyzji, co też czy-nią, nie bez trudności, bo wojsko daje wiarę słowom Agamemnona, a bardziej jeszcze pot-warcy królów, zuchwałego demagoga Tersytesa. Resztę pieśni zajmują „katalogi", wyliczenia sił greckich i trojańskich.
• W pieśni trzeciej dochodzi wreszcie do bitwy, przerwanej jednak dla stoczenia “rozstrzygają-cego” pojedynku między Menelaosem, mężem porwanej Heleny, i Parysem, który ją porwał. Pojedynek zakończyłby się zwycięstwem Menelaosa, gdyby bogini Afrodyta nie uratowała cu-downie Parysa i nie uniosła go do komnat Heleny.
• „Winę" Trojan pieczętuje (w pieśni czwartej) zdradziecki strzał namówionego przez boginię Atenę Trojanina Pandara, który rani Menelaosa z łuku.
• Zawieszenie broni zerwane, bitwę znaczy teraz szereg bohaterskich czynów Diomedesa, o których opowiada pieśń piąta. Żeby móc stawić czoło Grekom, Trojanie winni przebłagać nieprzyjazną boginię, Palladę. Ich wieszczek, Helenos, wysyła więc do Troi Hektora, aby uprosił matkę i kobiety trojańskie o modły przed posągiem bogini. W mieście Hektor oprócz matki, Hekaby, spotyka jeszcze Parysa, Helenę i żonę swoją, Andromachę, z małym synkiem Astyanaksem.
• We wzruszającym pożegnaniu Hektora z Andromachą, pełnym złych przeczuć fatalnego dla Troi końca zmagań, kulminuje pieśń szósta.
• W siódmej bitwa słabnie, dochodzi znów do pojedynku, nie rozstrzygniętego, między Hekto-rem i Ajasem. Zapada noc, na następny dzień Achajowie obwarowują obóz korzystając z za-wieszenia broni zawartego w celu pogrzebania poległych.
• W pieśni ósmej Dzeus zakazuje bogom udziału w walce. Kiedy bitwa znów wybucha, Troja-nie spychają Achajów aż do ich obozu nad morzem przy wyciągniętych na brzeg okrętach i z zapadnięciem mroku nie wracają do miasta biwakując przy rozpalonych w polu ogniskach.
• Wobec zagrażającej klęski Achajowie wysyłają do Achillesa poselstwo, próbując go przebła-gać i skłonić do udziału w walce, ale Achilles odmawia (pieśń dziewiąta).
• Pieśń dziesiątą wypełnia opis nocnego wypadu greckich zwiadowców, Odyseusza i Diome-desa, uwieńczonego podwójnym sukcesem: schwytaniem i zamordowaniem Trojanina Dolo-na, który w tym samym celu wyprawiał się do obozu Greków oraz wymordowaniem napadnię-tych we śnie sojuszników Trojan, Rezosa i jego drużyny.
• Ze świtem wybucha (pieśń jedenasta) nowa bitwa, pod znakiem przewag ruszającego oso-biście do boju Agamemnona, który jednak raniony musi opuścić pole bitwy. Jest więcej ran-nych, pośród nich lekarz Machaon, którego uwozi z pola bitwy sędziwy Nestor. Widzi to z da-leka Achilles i wysyła przyjaciela swego Patroklosa, aby się dowiedział, kim jest ranny. Nestor opowiada Patroklosowi o grozie położenia.
• Tymczasem trwa zażarta bitwa, Trojanie forsują mur achajski (pieśń dwunasta).
• Walka toczy się już u samych okrętów (pieśń trzynasta).
• W sytuacji już dla Greków krytycznej sprzyjająca im Hera uwodzi i usypia Dzeusa, aby odwró-cić jego uwagę (pieśń czternasta). Ale obudzony i rozgniewany władca bogów przywraca Trojanom przewagę.
• Hektor stanął już na greckim okręcie i woła o pochodnię, aby podpalić okręty i w ten sposób odciąć Achajom drogę odwrotu do ojczyzny (pieśń piętnasta).
• Patroklos uprosił tymczasem Achillesa, aby mu pozwolił ruszyć na pomoc Grekom – zbroi Achillesa, na co bohater zgadza się, ale ostrzega Patroklosa, aby poprzestał na wyparciu Trojan z achajskiego obozu. Mimo danej obietnicy upojony szeregiem zwycięskich pojedyn-ków (zabija nawet najdzielniejszego po Hektorze spośród przeciwników, Sarpedona) Patro-klos dociera już do murów Troi i tu ginie z ręki Hektora (pieśń szesnasta).
• Nad zwłokami jego wybucha walka, ciało ratuje Menelaos, ale zbroję zdarł z trupa Hektor (pieśń siedemnasta).
• W pieśni osiemnastej Achilles dowiaduje się o śmierci przyjaciela, rozpacza. Pociesza go Tetyda i rusza do kuźni boga-kowala Hefajstosa, aby go prosić o wykucie dla syna nowej zbroi, gdyż Achilles pragnie pomścić przyjaciela. Hefajstos spełnia jej prośbę, a opis wykony-wanej przez boga tarczy pozwala poecie szeroko przedstawić sceny z życia greckiej społecz-ności na tarczy wyobrażane.
• W pieśni dziewiętnastej dochodzi do pojednania Achillesa z Agamemnonem. Jednakże wszystkie oznaki czci i zadośćuczynienia nie stanowią pociechy dla bohatera myślącego tylko o zemście. Ale i nad nim samym gromadzą się zapowiedzi przyszłego losu.
• W pieśni dwudziestej rozpoczyna się ostatnia bitwa Iliady, w której za zgodą Dzeusa biorą udział także bogowie.
• Spośród ludzi największych wyczynów dokonuje Achilles, mordujący wszystkich przeciwni-ków, ważący się nawet na walkę z bogiem rzeki Skamandra (pieśń dwudziesta pierwsza).
• Wreszcie Achilles dociera do murów oblężonego miasta. Tu czeka na niego Hektor, który nie schronił się do Troi jak inni, jednakże i jemu braknie odwagi, i do walki z Achillesem skłania go dopiero podstępem Atena przybierająca postać brata Hektora, Deifoba. Hektor ginie z ręki Achillesa, który jeszcze pastwi się nad trupem (pieśń dwudziesta druga).
• Pieśń następna (dwudziesta trzecia) opowiada o pogrzebie Patroklosa i igrzyskach pogrze-bowych na cześć zmarłego.
• Kiedy noc zapadła (pieśń dwudziesta czwarta), do namiotu Achillesa przybywa potajemnie Priam z okupem za zwłoki syna, rzuca się do stóp zabójcy Hektora, wzrusza Achillesa przy-pomnieniem jego starego ojca i uzyskuje spełnienie swych próśb. Taki jest kres gniewu Achil-lesa. Trojanie grzebią swego najdzielniejszego obrońcę, Hektora.