Kwintus Horacjusz Flakkus, Ody i epody, [w:] tenże, Dzieła wszystkie, wybór, przekła i komentarz Oktawiusz Jurewicz, t. 1, Wrocław 2000.

WSTĘP I. Życie poety.

• zmarł tak nagle, że nie zdążył spisać testamentu, ustnie ustanowił Oktawiana Augusta swoim spadkobiercą, dwa miesiące wcześniej zmarł jego protektor i przyjaciel, Cylniusz Mecenas.
• napisał 162 utwory (niewiele), ale najwyższy poziom artystyczny.
• w drugiej połowie I w. n.e. Marek Waleriusz Probus – pierwsze krytyczne wydanie pełnej twórczości Horacjusza.

1. Wenuzja.

• urodził się w dniu, w którym konsulami zostali Lucjusz Manliusz Torkwatus i Lucjusz Kotta – 08,12,65 r. p.n.e., pochodził z Wenuzji.
• ojciec był wyzwoleńcem – jeniec wojenny? Apulijczyk?
• matka, zapewne także wyzwolenica, zmarła wcześnie (brak wspomnień); piastunka Pulia.
• prowincjonalna szkoła prowadzona przez Flawiusza w Wenuzji.
• 55 r. p.n.e. przenosi się wraz z ojcem do Rzymu.

2. W Rzymie.

• jedna z najlepszych szkół stołecznych, główny preceptor – L. Orbiliusz Pupillus, w swoich me-todach pedagogicznych nie stronił od rózgi; wysoki poziom nauczania łaciny i greki.
• za najlepszego nauczyciela uznał ojca – wzór, moralne nauki.

3. Pobyt w Grecji.

• 46/45 r. p.n.e. wyjazd do Grecji.
• wykłady Kratipposa z Mityleny (szkoła perypatetyczna), Theomnestos (Akademia Platońska).
• po zamordowaniu Cezara Horacy zaciąga się do wojska Brutusa.
• przeżył bitwę pod Filippi 42 r. p.n.e. (ucieczka).
• powrót do Rzymu w 41 r. p.n.e.

4. Znowu w Rzymie.

• za wstawiennictwem Mecenasa – przebaczenie Oktawiana.
• śmierć ojca i konfiskata ziem.
• stanowisko sekretarza kwestorskiego, twórczość literacka.
• spotkania literackie z poetami, przyjaźń z Wergiliuszem i Lucjuszem Wariuszem.
• opieka Mecenasa od 38 r. p.n.e, zażyłość.
• posiadłość w Górach Sabińskich 33/32 r. p.n.e., od lat 20. przebywał tam coraz częściej i dłu-żej.
• dużo czasu spędzał też w Tyburze.
• 30 r. p.n.e. wypadek na spacerze – omal nie został zabity przez suche drzewo.
• zazwyczaj zimy spędzał w Bajach – modnym uzdrowisku.
• umarł 27,11,8 r.p.n.e., śmierć nagła, trucizna? po śmierci Mecenasa; pochowany tuż przy grobowcu Mecenasa na krańcach Wzgórza Eskwilińskiego.
• brak portretów, domniemany portret-relief przechowywany w Muzeum Sztuk Pięknych w Bos-tonie.
• niski, otyły, czarne włosy, lśniąca skóra, choleryk, depresje, bóle reumatyczne, problemy ga-stryczne, zawsze starannie ubrany, pogodny, lubiany, samotnik, wyznający zasadę „złotego środka”, żył skromnie, nie korzystał z protekcji Oktawiana.

5. Kalendarz życia i twórczości.

II. Wersyfikacja horacjańska.

1. Wiadomości wstępne.

• podstawową właściwością języka łacińskiego był akcent muzyczny, iloczas.

2. Struktura iloczasowa słownictwa.

• strukturą iloczasową słownictwa łacińskiego zajmuje się prozodia, czyli nauka o budowie ilo-czasowej poszczególnych głosek wyrazów.
• ikt – przycisk rytmiczny, silniejsze wymawianie zgłosek, ´.

3. Jednostki wersyfikacyjne.

• miarą iloczasu jest mora.
• najmniejszą jednostką rytmiczną jest stopa – część wymawiana głosem silniejszym to arsa, słabszym to teza.

4. Struktura wiersza i strofy.

• podstawową miarą (metrum) wiersza daktylicznego jest jedna stopa, wiersza trocheicznego, jambicznego, anapestycznego są dwie stopy.

5. Właściwości fonetyczne poezji horacjańskiej.

• rozziew, czyli hiat.
• synalefa – szczególny rodzaj spłynięcia się samogłosek.
• afereza – es, est.
• diastole – wzdłużenie samogłoski krótkiej, w arsie w trzeciej osobie liczby pojedynczej.
• synkopa – zanik samogłoski krótkiej w środku wyrazu.
• tmeza – rozdzielenie wyrazu złożonego.
• synafia.

6. Wiersze eolskie Horacjusza.

• poeci eolscy, czyli używający dialektu eolskiego, Safona, Alkajos.

7. Miary asklepiadejskie.

• od Asklepiosa z Samos (III w. p.n.e.), autora epigramów o treści erotycznej i biesiadnej.

8. Strofa alcejska.

• od Alkajosa z Mityleny na wyspie Lesbos, poety lirycznego z VII/VI w., autora hymnów, pieśni o tematyce wojennej, miłosnej i biesiadnej.

9. Strofy safickie.

• od Safony, poetki z Mityleny na wyspie Lesbos, piewczyni uroków przyrody, sublimowanego uczucia miłości (VII w.).

10. Strofy archilochijskie.

• od Archilocha z Paros (poł. VII w.) – trochej i jamby, autor elegii, epigramów, hymnów, wier-szy jambicznych o treści zaczepnej i politycznej.

11. Strofa alkmańska.

• od Alkmana z Sardes (II poł. VII w.), autor parthenii i pieśni procesyjnych.

12. Strofa hipponaktejska.

• od Hipponaksa z Efezu (poł. VI w.).

13. Dekamter joński.
14. Miary jambiczne.

• od greckiego czasownika iapto – rzucam, obrzucam zarzutami.
• zaczepne, kąśliwe treści satyryczne.

15. Miary pytyjsko-jambiczne.

TEKST ODY CARMINA I. księga.

1. Do Mecenasa – autor wymienia różne zajęcia i pasje ludzkie, najwyższe miejsce wśród nich zajmuje twórczość poetów lirycznych, do których z dumą zalicza się Horacy.
2. Do Augusta – poeta życzy Oktawianowi, pozornie rezygnującemu z władzy, klęski i zemstę bogów, jeśli nie pomści Cezara.
3. Do statku, na którym Wergiliusz popłynął do Aten – propemptikon – życzenie szczęśliwej podróży dla Wergiliusza.
4. Do Sestiusza – obraz nadchodzącej wiosny, krótkie życie człowieka, epikureizm.
5. Do hetery Pyrry – subtelny erotyk, poeta uwolniony od namiętności współczuje swojemu na-stępcy.
6. Do Agryppy – zamiast czynów wojennych Agryppy, poeta woli sławić boje miłosne.
7. Do Planka – szczęście jest blisko, w domu, w Italii, na niepokoje najlepsze jest wino.
8. Do hetery Lidii – przez miłość Lidii Sybarys przestał być żołnierzem.
9. Do Taliarcha – do niewolnika, ciesz się chwilą, każdy dzień jest darem losu.
10. Do Merkuriusza – pozbawiona modlitwy, wysławia boga jako dobrodzieja ludzkości, wynalaz-cę lutni, żartownisia lubianego przez bogów niebiańskich i podziemnych.
11. Do Leukonoe – astrologią interesowały się zwłaszcza kobiety, nie warto, Leukonoe, wnikać w przyszłość, czas umyka szybko, przygotuj wino, korzystaj z chwili i nie myśl o jutrze.
12. Hymn – pieśń-kantata na cześć Oktawiana po powrocie ze zwycięskiej wyprawy na Kanta-brów (25 r. p.n.e.), uświetniająca również nowo zawarty związek małżeński jego córki, Julii, z Marcellusem, w którym princeps upatrzył swego następcę.
13. Do Lidii – zazdrość, szczytem uczucia jest miłość dozgonna.
14. Do Republiki – alegoryczne porównanie państwa do okrętu, który, choć niedawno uniknął roz-bicia, wypływa po raz drugi na wzburzone morze.
15. Do Aleksandra-Parysa – mit o Troi, w parze Parysa i Heleny metafora Kleopatry i Antoniusza.
16. Odwołanie oszczerstw rzuconych na Gratydię lub Tyndarydę – dywagacje o roli gniewu w ży-ciu człowieka.
17. Do Tyndarydy – uroki posiadłości sabińskiej, gdzie przebywa Faun.
18. Do Warysa Kwintyliusza – uroki wina (usuwa troski), skutki nadużywania.
19. Miłość do Glycery – poeta bezpieczny, wydawałoby się, pada ofiarą uczucia do pięknej dziewczyny, wola Wenus, może ofiara uczyni ją łaskawszą.
20. Do Mecenasa – żartobliwy bilecik wizytowy, zaproszenie możnego protektora w gościnę na wieś do poety, czeka nań jednak cieniutkie wino.
21. Oda do chóru mającego opiewać Diane i Apollina.
22. Do Marka Arystiusza Fuskusa – pochwała ludzi prawych, brak nieszczęść (niewinność), np. poeta.
23. Do hetery Chloe stroniącej od poetów – młodziutka Chloe, mimo że dojrzała, nie opuszcza swej mamy, płochliwa sarenka w górskich bezdrożach.
24. Tren na śmierć Kwintyliusza – tren opłakujący Warusa i pocieszenie Wergiliusza.
25. Wyrzuty pod adresem hetery Lidii – wizja starzenia się Lidii, opuszczą ją wielbiciele, będzie szukała miłości po zaułkach ku uciesze złośliwej, drwiącej młodzieży.
26. Do Muz. O Eliuszu Lamii – żartobliwa apostrofa do Muz, niech obdarzą młodego poetę i dra-maturga nieśmiertelną sławą.
27. Do przyjaciół – scenka dramatyczna: poeta wpada na biesiadę, gdzie kłócą się przyjaciele, rozładowuje sytuację.
28. Do Archytasa z Tarentu.
29. Do Ikcjusza – jak będzie wyglądał pałac młodszego przyjaciela, dotychczas filozofa-stoika, gdy wzbogaci się na wojnie z Arabami.
30. Do Wenus – niech opuści Cypr i przybędzie do świątecznego domu pięknej Glycery.
31. Do Apollina – prośba do Apollina (poświęcenie nowej świątyni).
32. Do liry – inwokacja do liry, by rozbrzmiewała pieśnią łacińską nie tylko o tematyce wojennej, lecz również sympotycznej, erotycznej, biesiadnej.
33. Do Albiusza Tybullusa – przyjaciel jest zakochany bez wzajemności w Glycerze, nieodwza-jemniona miłość jest wolą Wenus, poeta zna ja dobrze.
34. Do Losu i do siebie samego – wyznanie „nawrócenia się” poety do wiary w bogów pod wpły-wem piorunu z jasnego nieba jako znaku mocy Jowisza.
35. Do Fortuny – modlitwa do Fortuny o pomyślny wynik wyprawy Augusta przeciw Brytanii.
36. Do Plocjusza Numidy – szczęsliwy powrót przyjaciela z Hiszpanii, będzie biesiada.
37. Do przyjaciół – nawoływanie do radosnego święcenia zwycięstwa Augusta nad Antoniuszem i Kleopatrą.
38. Do usługującego niewolnika – poeta raczy się winem w cieniu altanki – topos skromności. II. księga.
39. Do Azyniusza Polliona – polityk, wódz, adwokat, opiekun poetów, poeta, który porzucił trage-diopisarstwo dla historii współczesnej.
40. Do Salustiusza Kryspusa – który umiejętnie korzysta ze złota.
41. Do Deliusza – „pomnij zachować umysł niezachwiany”, złoty środek.
42. Do lekarza-masażysty, Ksantiasza – niech się nie wstydzi miłości do niewolnicy, Filidy, naj-więksi bohaterowie greccy tak postępowali ze swymi brankami.
43. Do przyjaciela – do zakochanego, jego przedmiot uczucia jest jeszcze młody (jałówka), nie-bawem dojrzeje i sama będzie szukała wielkiej miłości.
44. Do Septimiusza – który udałby się z poetą do najdalszych krajów, poeta jednak woli do póź-nej starości pozostać w Tyburze lub w Tarencie.
45. Do Pompejusza Warusa – powitanie przyjaciela z lat młodzieńczych po tułaczce, wspomnie-nia ze służby wojskowej w szeregach Brutusa.
46. Do Baryny – o wartości przysiąg miłosnych, poeta w nie nie wierzy.
47. Do Walgiusza Rufusa – pocieszenie po śmierci ukochanego niewolnika.
48. Do Licyniusza Mureny – pochwała filozofii „złotego umiaru”, w szczęściu – nie być zbyt pew-nym siebie, w nieszczęściu – nie tracić nadziei, lepiej trzymać się brzegu niż głębin.
49. Do Kwinkcjusza Hirpina – młodość upływa szybko, lepsze wino niż polityka.
50. Do Mecenasa – recusatio, poeta nie może napisać eposu o tematyce mitologicznej czy współczesnej, Oktawiana sam Mecenas wysławi, poeta woli opiewać żonę Mecenasa.
51. Do drzewa – o wypadku ze spróchniałym drzewem.
52. Do Postumusa – o krótkości życia, nieuchronności śmierci i starości.
53. O zbytku współczesnego życia – ogólna mania budownictwa luksusowych will nadmorskich a skromne potrzeby przodków.
54. Do Pompejusza Grosfusa – bogactwo szczęścia nie daje, ale spokój wewnętrzny.
55. Do Mecenasa – po chorobie Mecenasa, obietnica poety o bliskich w czasie ich zgonach.
56. Do chciwca – piętnowanie zbytku i drogich pałaców, skromne życie poety.
57. Do boga Bakchusa – na samo wspomnienie wizji Bakchusa poeta drży ze strachu, korzy się przed bogiem i śpiewa ku jego czci pieśń-dytyramb.
58. Do Mecenasa – wiara w nieśmiertelną sławę poety, zamiana w łabędzia Apollina. III. księga.
59. Do chóru dziewcząt i chłopców – bogactwo nie gwarantuje szczęścia, ponieważ nie zapewnia równowagi wewnętrznej i nie oddala strachu przed śmiercią.
60. Do przyjaciół – „słodko i zaszczytnie jest umierać za ojczyznę”.
61. Do muz o Auguście – poeta opiewa dwie cnoty: sprawiedliwość i stałość.
62. Do muzy Kaliopy – pieśń do Kaliope, muzy poezji, wielkość poezji i jej czcicieli – poetów, Mu-zy obdarzają talentem poetów, tak jak dar władzy – władcom.
63. Do boskiego Augusta – uosobieniem dzielności jest Romulus, wódz rzymski, który dotrzymał słowa nawet największemu wrogowi – Kartagińczykom, choć wiedział, że naraża się na śmierć w męczarniach.
64. Do narodu rzymskiego – nawoływanie do wskrzeszenia dawnej rzymskiej pobożności.
65. Do Asterii – pocieszenie dziewczyny tęskniącej za ukochanym przebywającym w dalekiej podróży, wróci bogaty, choć grozi mu niebezpieczeństwo ze strony zakochanej gospodyni, ale i do dziewczyny zaleca się piękny młodzieniec.
66. Do Mecenasa – zaproszenie na piątą rocznicę ocalenia poety (01,03,25 p.n.e.).
67. Do hetery Lidii – dialog droczących się kochanków, hetery i poety.
68. Do Liki – serenada do drzwi (paraklauithyra).
69. Do Merkuriusza – mit o Danaidach.
70. Do Neobuli – zakochana Neobula: jej monotonna praca i ruchliwy tryb życia jej ukochanego.
71. Do źródła Banduzji – ofiary dla nimf zamieszkujących źródła zwane od ich imion.
72. Do narodu rzymskiego – powrót Oktawiana z Hiszpanii (wiosna 24 r. p.n.e.).
73. Do Chloris – obraz starzejącej się kobiety, która chce dotrzymać kroku młodym dziewczętom.
74. Do C. Mecenasa – potęga złota (przykłady z mitologii i histroii), poeta jest skromny i nie po-trzebuje wiele.
75. Do Eliusza Lamii – dowcipny bilecik wysłany przyjacielowi z okazji jego urodzin.
76. Do boga Fauna.
77. Do Telefa – atmosfera uczty.
78. Do Pyrrusa – który pała miłością do chłopca, kochanego przez dziewczynę i cały zastęp chło-pców.
79. Do dzbana – wielka rola dzbana i wina, jaką odgrywają w życiu ludzkim.
80. Do bogini porodów Diany – poświęcenie jej pinii rosnącej pod domem poety.
81. Do wieśniaczki Fidyli – skromna ofiara a kosztowne kapłanów i bogaczy.
82. Do zachłannych bogaczy – o obyczajach, wzór: barbarzyńscy Scytowie.
83. Do boga Bakchusa – w natchnieniu bakchicznym poeta sławi Oktawiana, który otrzymał god-ność Augusta.
84. Do Wenus – poeta-żołnierz w służbie miłości wycofuje się z dalszych bojów miłosnych – uko-chana stała się zbyt nieprzystępna.
85. Do Galatei – życzenia szczęśliwej podróży, na morzu czyha niebezpieczeństwo – mit o Euro-pie.
86. Do Lidy – poeta nie będzie świętował z ludem Neptunaliów, lecz z Lidą ze śpiewem i winem.
87. Do Mecenasa – na cześć Mecenasa (nowy pałac), zaproszenie poety do swojej skromnej po-siadłości, bo Fortuna jest kapryśna.
88. Do muzy Melpomeny – poczucie własnej wartości i dumy, nieśmiertelność, „Exegi monumen-tum”. IV. księga.
89. Do Wenus – poeta dobiega 50 roku życia, ma dość miłości z kobietami i chłopcami, a jednak nie dają mu spokoju piękne kształty urodziwego Liguryna.
90. Do Julusa Antoniusza – poeta przestrzega przed naśladowaniem Pindara, niedoścignionego twórcy pieśni chóralnych o klasycznej kompozycji strof i sugestywnych obrazach artystycz-nych.
91. Do muzy Melpomeny – podziękowanie za talent i sławę.
92. Do miasta Rzymu – hymn na cześć pasierba Augusta, Druzusa Nerona, i pochwała Rzymu, w łożona w usta Hannibala.
93. Do Augusta – hymn uwielbienia.
94. Do Apollina – podziękowanie za uratowanie Eneasza, protoplastę narodu rzymskiego.
95. Do Manliusza Torkwata – obraz przyrody, wiosna mija szybko, ale się odradza, człowiek nie.
96. Do Cenzoryna – żartobliwy upominek wręczony przyjacielowi, dla sławnych ludzi najwięk-szym podarunkiem jest pieśń poety, która przetrwa wieki.
97. Do Loliusza – poezja liryczna, której nie zaćmi nawet wielki epos, również potrafi ocalić od zapomnienia wybitnych ludzi, w drugiej części poeta sławi bohaterskiego Loliusza.
98. Do Liguryna – przyjdzie czas, gdy chłopiec pożałuje swej obojętności (spojrzy na siebie w lus-trze).
99. Do Filidy – zaproszenie do ukochanej na ucztę u Mecenasa, ona zapomni o niewiernym chłopcu, poeta – o nadchodzącej starości.
100. Do sprzedawcy pachnideł, Wergiliusza – miło poszaleć w porę, budząca się do życia przyro-da wzmaga ochotę na wino.
101. Do starzejącej się hetery Liki – zemsta poety na starzejącej się, a wciąż zalotnej heterze, któ-ra kiedyś nie odwzajemniła jego zapałów miłosnych.
102. Do Augusta – zwycięstwa Druzusa i Tyberiusza nad plemionami alpejskich Germanów, Au-gust, twórca potężnego państwa rzymskiego i najlepszy gwarant długotrwałego pokoju.
103. Do boskiego Augusta – hymn dziękczynny za spełnione nadzieje, jakie poeta snuł niegdyś w imieniu narodu rzymskiego.

PIEŚŃ NA STULECIE CARMEN SAECULARE

• zgodnie z przepowiednią sybillińską, obchodzone w 17 r. p.n.e.

• błaganie Apollina i Diany o pomyślność dla rodzin rzymskich, prośba o pokój, o urodzaj, o po-myślność dla całego imperium rzymskiego.

  EPODY		EPODON LIBER
  

1. Do Mecenasa – napisana z okazji zamierzonego udziału Mecenasa w wyprawie przeciw An-toniuszowi, zakończonej zwycięstwem pod Akcjum.
2. Pochwała życia wiejskiego – włożona w usta lichwiarza Alfiusa, który nie zdobywa się na zmianę trybu życia.
3. Do Cylniusza Mecenasa – dowcipna „zemsta” za zaproszenie przez Mecenasa poety na prawdziwie wiejską ucztę, na której gospodarz podał bardzo ostrą potrawę.
4. Do wyzwoleńca Sekstusa Meny – piętnowanie dorobkiewicza wyniesionego na urząd w cza-sie wojennego zamętu.
5. Na Kanidię – piętnowanie makabrycznych praktyk czarownic, zwłaszcza Kanidii, fabrykantki kosmetyków, która pastwi się nad morzonym głodem chłopczykiem.
6. Do Kasjusza Sewera – atak na tchórzliwego przeciwnika, który nie ma odwagi jawnie ude-rzyć, poeta porównuje go z nędznym psem nie zdatnym do polowania i żywiącym się padliną.
7. Do Rzeczypospolitej o wojnach domowych – około 39 r., ostrzeżenie przed wojną domową, przekleństwo Romulusa.
8. Na lubieżną staruchę – rażący utwór o realistycznej treści seksualnej.
9. Do Cylniusza Mecenasa – zwycięstwo pod Akcjum przeciwko Antoniuszowi, wezwanie do uczczenia winem wieści, rada: utopić w winie troski o dalsze losy Rzymu.
10. Na poetę Mewiusza – jakby antypropemptikon, nie utwór pożegnalny dla udających się w podróż, ale poeta prosi wszystkie wiatry, by nie oszczędzały okrętu, na którym płynie najgor-szy z wierszokletów, Mewiusz, podróż zakończy się szczęśliwie, gdy Mewiusz stanie się że-rem dla morskiego ptactwa.
11. Do Petiusza – poeta żartuje sam z siebie, elegia miłosna wyrażona w wierszu jambicznym.
12. Na Gratydię pod zmienionym imieniem – poeta otwarcie i brutalnie szydzi z leciwej damy na-rzucającej mu się ze swoją nienasyconą miłością.
13. Do przyjaciół – zachęta do radości przygnębionych szalejącą zamiecią towarzyszy, smutek i niepokój o przyszłość, melancholia.
14. Do Cylniusza Mecenasa – poeta nie może skończyć przyrzeczonej księgi epod, winę za to ponosi bóg miłości, który skierował jego serce ku pięknej wyzwolenicy, ona pochłania wszy-stkie siły poety.
15. Na przyjaciółkę Neerę – wiersz erotyczny na Neairę, niedotrzymującą przysięgi wierności, prawdopodobnie parodia miłosnej elegii.
16. Do narodu rzymskiego – niepokój o losy państwa, poeta jako przywódca narodu zachęca do ucieczki od pogrążonego w wojnie świata, do szukania schronienia na wyspach szczęśliwych.
17. Na Kanidię – palinodia (odwołanie oskarżeń rzuconych na Kanidię), jeszcze silniejsze powtó-rzenie dawnych zarzutów.