Henryk Sienkiewicz w ‘Potopie’ ukazał dwa oblicza narodu polskiego. Pierwszy obraz to swawola polskiego narodu. Polacy przedstawieni są jako ludzie, których nie obchodzi los państwa lecz tylko ich własne dobro. Była to typowa postawa sarmaty-troska o prywatę. Chociaż uważali się za patriotów, zabiegali o najlepszą pozycję dla siebie, nie o losy państwa. Było im obojętne kto rządzi krajem, byle tylko nie wtrącał się do ich poczynań. XVII wiek to w Polsce okres bezprawia. Szlachta i magnateria wolały zajmować się własnymi sprawami niż uchwalaniem ustaw. Często zrywano sejmy, co przyczyniło się do rządów na własną rękę. Wrzeszczowicz- jako Czech- pokazuje nam, co sądzą o nas inne narody. Mówi, że jesteśmy przekupni i niezdyscyplinowani. Słowa: „(…) Jeno szaleni, swawolni, źli i przedajni tę ziemię zamieszkują!’’ doskonale charakteryzują postawę ówczesnych Polaków. Według niego jedyną ich zaletą jest dobra jazda, która niestety do niczego nie prowadzi i nie zapobiega zagładzie państwa. W późniejszych rozdziałach wyłania się obraz Polaków jako szlachetnych rycerzy. Otrząsają się z dotychczasowej obojętności i apatii i ruszają do walki o ojczyznę. Ta postawa dziwi nie tylko Szwedów, którzy- jak czytamy w powieści- nie wiedzą co robić wobec takiego zachowania Polaków, ale również nas samych, zwłaszcza zdrajcę- Radziwiłła. Wypowiedź królowej o Polakach jest dość obiektywna. Mówi ona, że naród zabłądził, ale potrafił się odnaleźć i jest w stanie walczyć o dobro ojczyzny. Jej słowa: „(…) gdzie jest taki drugi naród, w którym by chwała Boga starożytnej szczerości trybem trwała i pomnażała się coraz bardziej(…)’’ przekonują nas o pobożności narodu polskiego. Widzimy więc, że postawa Polaków zmieniała się gwałtownie- od całkowitego braku zainteresowania do obrony ojczyzny. Wnioskować możemy, że pomimo wielu wad XVII-sto wieczni mieszkańcy Polski potrafili się zjednoczyć w trudnej sytuacji. Ponad wszystko kochali oni wolność.