Idea zwołania Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (KBWE) była nie tylko konsekwencją sytuacji politycznej Europy po drugiej wojnie światowej, ale również próbą budowy ogólnoeuropejskiego systemu bezpieczeństwa. Zrodziła się w latach 60-tych, kiedy stało się jasne, że dla dobra Europy należy nawiązać współpracę pomiędzy państwami należącymi do NATO i Układem Warszawskim. Propozycja zwołania międzynarodowej konferencji bezpieczeństwa i współpracy została zgłoszona przez polskiego ministra spraw zagranicznych Adama Rapackiego 14 grudnia 1964 na XIX sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ. (Plan Rapackiego, ogłoszony na forum ONZ w 1957 przez polskiego ministra spraw zagranicznych A. Rapackiego. 1958 rozwinięty w memorandum rządowym. Przewidywał utworzenie strefy bezatomowej w Europie Środkowej, obejmował: eliminację broni jądrowej już znajdującej się na tym obszarze, zakaz jej produkowania i magazynowania oraz instalowania sprzętu i urządzeń przeznaczonych do jej obsługi. W strefie tej niedozwolone byłoby również użycie broni jądrowej przeciwko sygnatariuszom tego planu. Obejmował on państwa bloku socjalistycznego Czechosłowację, NRD, Polskę oraz państwo bloku demokratycznego RFN. Plan nigdy nie wszedł w fazę realizacji lecz był najgłośniejszą polską propozycją rozbrojeniową) W Helsinkach 22 listopada 1972 r. spotkali się przedstawiciele państw europejskich oraz Kanady i USA. Znalazło się tam 200 delegatów reprezentujących 15 państw NATO, 7 państw Układu Warszawskiego i 12 państw neutralnych. Przez siedem miesięcy dyskutowano o problemach niezbędnych do przygotowania konferencji bezpieczeństwa europejskiego. Idea konferencji dojrzewała dłuższy czas, nie było jednak warunków politycznych do jej przeprowadzenia, sytuacja dojrzała dopiero w latach 1971 – 1975. Trudności związane z kryzysem energetyczno – paliwowym i walutowym oraz załagodzeniu konfliktu związanego z podziałem Niemiec i wojną w Wietnamie stworzyły nową, bardziej sprzyjającą atmosferę do rozmów. Świat wkroczył w okres odprężenia i koegzystencji. Można było myśleć o zacieśnieniu współpracy i ograniczeniu zbrojeń. Rozmowy prowadzono w czterech rundach i ostatecznie wzięło w nich udział 35 państw Europy i Ameryki Północnej. Spośród państw europejskich w KBWE nie wzięła udziału tylko Albania. W czasie pierwszej rundy (od 22 listopada do 15 grudnia 1972) poszczególne delegacje potwierdziły gotowość ich państw do udziału w konferencji i przedstawiły własny punkt widzenia; w drugiej rundzie (od 15 stycznia do 8 lutego 1973) dyskutowano na temat porządku dziennego konferencji i przedstawiono projekty dokumentów; trzecia runda (od 26 lutego do 19 kwietnia 1973) była rundą, na której ustalono porządek dzienny i koncepcje obrad; w czwartej rundzie (od 25 kwietnia do czerwca 1973) przygotowano projekty 96 zaleceń szczegółowych i procedurę obrad. W czasie przygotowań do konferencji przeprowadzono wiele wizyt dyplomatycznych i spotkań dwustronnych. Działo się to poza blokami i niezależnie od ONZ; rola ONZ uległa pewnemu osłabieniu. Proces porozumienia postępował przez udział poszczególnych państw w działaniu na rzecz odprężenia. Wyodrębniono tzw. trzy koszyki spraw do uregulowania: 1) zagadnienie bezpieczeństwa; 2) współpraca w dziedzinie gospodarczej; 3) współpraca w dziedzinie humanitarnej i praw człowieka. Mimo że w kwestiach tych występowały różnice zdań pomiędzy kontrahentami, ostatecznie osiągnięto kompromis i porozumienie. Sama konferencja obradowała w trzech fazach. Pierwsza z nich odbyła się w Helsinkach i trwała od 3 do 7 lipca 1973 r. – obradowano na szczeblu ministrów spraw zagranicznych; zgłoszono 30 projektów różnych uchwał. W drugiej fazie, odbywającej się w Genewie od 18 września 1973 r. do 21 lipca 1975 r. redagowano dokumenty. W pracy brało udział 400 delegatów, przeprowadzono 2341 posiedzeń i tysiące spotkań nieformalnych, przygotowano dokumenty robocze. Trzecia faza konferencji przebiegała w Helsinkach od 30 lipca do 1 sierpnia 1975 r. na szczeblu głów państw i szefów rządów. Na jej zakończenie 1 sierpnia 1975 r. podpisano Akt Końcowy KBWE. Przeprowadzono posiedzenia plenarne konferencji oraz spotkania dwustronne; podpisano wiele dodatkowych porozumień. W Akcie Końcowym KBWE przyjęto zasady współpracy, które obejmowały takie założenia, jak:

1. Poszanowanie równości i suwerenności państw i narodów;
2. Powstrzymanie się od groźby użycia siły lub użycia siły;
3. Nienaruszalność granic;
4. Integralność terytorialna państw;
5. Pokojowe załatwianie sporów;
6. Nieingerencja w sprawy wewnętrzne;
7. Poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności;
8. Równouprawnienie i prawo do samostanowienia;
9. Współpraca między państwami;
10. Wykonywanie w dobrej wierze zobowiązań wynikających z prawa międzynarodowego. KBWE była wydarzeniem bez precedensu w historii. Oddalała groźbę konfrontacji wojennej i stabilizowała politykę współistnienia w Europie państw o różnych systemach społeczno – politycznych, ponadto stworzyła warunki umożliwiające przyspieszenie rozwoju ekonomicznego państw europejskich. Akt Końcowy KBWE stanowił deklarację woli pokojowego współistnienia. Nie był to układ polityczny, ale katalog zasad i norm postepowania. Duże trudności wystąpiły też w realizacji tzw. trzeciego koszyka porozumień w Helsinkach. Wymiana kulturalna, a szczególnie problem przestrzegania praw człowieka, wywołały wiele kontrowersji i nieporozumień. Państwa zachodnie były do tego lepiej przygotowane technicznie. Realizacja porozumienia wymagała dopuszczenia prasy i rozgłośni radiowych na teren poszczególnych państw, chroniących dotąd swych obywateli przed integracją polityczną z zewnątrz. Proces KBWE był kontynuowany w formie spotkań ekspertów wielu dziedzin, rokowań międzynarodowych oraz konferencji przeglądowych na szczeblu rządowym. 1989 i 1990 w Wiedniu odbyły się dwie rundy rokowań poświęcone redukcji zbrojeń konwencjonalnych i liczebności żołnierzy.