Wiek XVI dla Europy był niewątpliwie wiekiem rozkwitu. Wiek XVI był w pewnym sensie również wiekiem rozkwitu dla Rzeczpospolitej. Nastąpił wtedy ogromny rozwój terytorialny. Już w 1504 roku Zygmunt Stary wcielił do Polski tereny Śląska oraz Łużyc. Zygmunt August prowadził wojny z Rosją, której celem było zagarnięcie Inflant. Wprawdzie nie udało mu się utrzymać całego obszaru Inflant przy Polsce, jednak na mocy układu w Szczecinie z roku 1570 udało mu się zatrzymać ich znaczną część wraz z portami Rygą i Parnawą. Pozostałe tereny Inflant zostały odzyskane przez Stefana Batorego. Jednym z większych osiągnięć było podpisanie unii realnej Polsko - Litewskiej w Lublinie w 1569 roku skutkiem czego było powstanie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Terytorium Rzeczpospolitej zwiększyło się wtedy niemalże trzykrotnie, przy czym było zamieszkanie przez 8 mln ludzi. W XVI wieku można zaobserwować sprawny rozwój gospodarki oraz handlu. Rozwój folwarku pańszczyźnianego zawdzięczamy ogromnemu zapotrzebowaniu na zboże przez kraje Europy zachodniej. Spowodowało to wzrost cen na zboże w krajach Europy wschodniej, a szczególnie w Rzeczpospolitej. Ludność zaczęła się bogacić poprzez handel a szlachta dążyła do zwiększania produkcji. Spowodowało to wykształcenie się produkcji najemnej oraz zagospodarowanie nieużytków. Wraz z rozwojem folwarków pańszczyźnianych rozwijały się jeszcze inne gałęzie gospodarki takie jak hodowla, górnictwo, hutnictwo czy produkcja rzemieślnicza. Oprócz handlu morskiego w XVI wieku powstał nowy szlak handlowy z Moskwą. Powstanie tego szlaku zawdzięczamy głównie unii lubelskiej. Drugim ważnym szlakiem handlowym był szlak Wiślany. Z Rzeczpospolitej do innych krajów transportowano głównie: zboże, drewno, wełnę, len, konopie, minerały, metale i artykuły spożywcze. Ogólnie przyjmuje się, że bilans handlowy Polski był dodatni i że wielki eksport artykułów rolnych umożliwiał stały napływ pieniądza do Rzeczpospolitej. W omawianym okresie nastąpił rozwój kulturalny oraz naukowy. Nastąpiło poszerzenie horyzontów intelektualnych. Rozwijały się takie nauki jak: matematyka, astronomia, geografia, medycyna, prawo, filozofia i historia. Na ten okres przypada działalność Kopernika, Brożka, czy Mączyńskiego. Rozwój oświaty dotyczył głównie miast. Szkoły stały się bardziej dostępne dla zwykłych ludzi, znajdowały się niemalże w każdym miasteczku. Powstało wiele nowych akademii i gimnazjów m.in. Akademia Lubrańskiego, szkoła ariańska w Rakowie. Mimo rozwoju ekonomicznego Rzeczpospolitej jej potencjał militarny przedstawiał się w tym czasie dość skromnie. Liczba wojska w czasie pokoju nie przekraczała początkowo 4 tysięcy. W razie wojny Polska wystawiała w tym czasie więcej niż 15 tys. wojska. Spowodowało to osłabienie pozycji międzynarodowej. Sytuacja militarna zmieniła się po zawarciu unii lubelskiej, Armia polsko - litewska liczyła ok. 35 tys. Rzeczpospolita nie była w stanie walczyć na wiele frontów. W polityce zagranicznej skupiła się jedynie na umacnianiu swojej pozycji m.in nad Bałtykiem . Kiedy po dymitriadah i wojnie z Rosją(Rzeczpospolita odzyskała Smoleńsk oraz ziemię czernihowską i siewierską.) osiągnęła ona w 1618 roku największy zasięg terytorialny w historii. W tym okresie państwo skutecznie opierało się atakom Szwecji, Rosji i Tatarów. Kres jego świetności położyły liczne małe konflikty jak np. ze Szwedami lecz głównym powodem było powstanie Chmielnickiego w 1648 roku, które zapoczątkowało serię wojen z sąsiadami. W 1621 roku Szwedzi zajęli Rygę, wykorzystując zaangażowanie Zygmunta w wojnę z Turcją. W 1622 roku zawarto rozejm w Mitawie. Na jego mocy Szwecja zachowywała większość Inflant, a Rzeczypospolitej pozostała jedynie Kurlandia. Szwedzi pokonali armię Rzeczypospolitej pod Gniewem w 1626 roku. W 1627 roku flota Rzeczypospolitej pokonała flotę Szwedzką w bitwie pod Oliwą. Siły Rzeczypospolitej wsparte posiłkami austriackimi pokonały wojska szwedzkie pod Trzcianą. To zwycięstwo oraz działania Francji, doprowadziły do zawarcia rozejmu w Altmarku. Na jego mocy Szwedzi zatrzymali większość Inflant oraz porty Prus Królewskich i Prus Książęcych z wyjątkiem Gdańska, Królewca i Pucka, jednak mogli pobierać cła z handlu gdańskiego, co znacznie powiększyło ich dochody i umożliwiło kontrolowanie polskiego handlu morskiego. Wojna ze Szwecją doprowadziła Rzeczpospolitą do katastrofy ekonomicznej. Utrata Rygi oraz cła narzucone na miasta portowe załamały morski eksport. Gwałtowny spadek ceny zboża wywołał kryzys ekonomiczny. Władysław IVchciał rozszerzyć rejestr lub utworzyć autonomiczne państwo dla Kozaków. Planom tym sprzeciwił się Sejm. Sytuację tę wykorzystał Bohdan Chmielnicki. Staną on na czele ludzi którzy zostali odrzuceni przez naród Polski. Wojna domowa z Kozakami, która poważnie osłabiła Polskę w 1654 roku przekształciła się w wojnę polsko-kozacko-rosyjską na mocy sojuszu jaki zawarli Kozacy z Rosjanami. Carska armia licząca 200 tysięcy żołnierzy zajęła Smoleńsk, Białoruś z Mińskiem oraz część Litwy z Wilnem i Grodnem. Wojska kozackie wsparte posiłkami rosyjskimi otoczyły Lwów, zajęły Lublin i dotarły aż do Wisły. Dalsze działania Rosjan powstrzymał najazd Szwedów. Wojska polskie w późniejszym okresie pokonały rosyjskie siły pod Połonką i Cudnowem, a także odzyskały Wilno i zajęły całą Ukrainę. Zwycięstwa nie zostały wykorzystane, ponieważ zabrakło funduszy na wypłacenie zaległego żołdu i wojsko ogłosiło konfederację. Z Moskwą zawarto rozejm w Andruszowie w 1667. Na jego mocy Rosja zatrzymała ziemię smoleńską, siewierską i czernihowską, a także lewobrzeżną Ukrainę oraz Kijów. W 1655 roku 40-tysięczna armia szwedzka wkroczyła do Rzeczypospolitej, którą doszczętnie zniszczyła i ograbiła z dóbr, które zyskała w XVIw. Wielkopolskie pospolite ruszenie skapitulowało bez walki pod Ujściem. Janusz Radziwiłł i jego brat Bogusław zawarli w Kiejdanach unię ze Szwecją, uznając unię lubelską za niebyłą. Szwedzi opanowali niemal cały kraj oprócz pojedynczych twierdz takich jak: Jasna Góra, Gdańsk, Zamość. w 1656 Karol X Gustaw zawarł układ Radnot z Jerzym Rakoczym, Wilhelmem Hohenzollernem, Bogusławem Radziwiłłem i Bohdanem Chmielnickim. Na jego mocy Szwecja zatrzymywała Pomorze Gdańskie, Brandenburgia zabierała część Wielkopolski i Warmię, Siedmiogród południową część Korony z Warszawą. Chmielnicki – Ukrainę, a Bogusław Radziwiłł województwo nowogródzkie. Traktaty welawsko-bydgoskie – 1657 Przyznawały Brandenburgii suwerenną władzę w Prusach Książęcych, zwierzchność lenną nad ziemią lęborsko-bytowską oraz prawo do przemarszu wojsk przez tereny Pomorza Gdańskiego. Potop szwedzki zakończył się pokojem podpisany w Oliwie 3 maja 1660. Na jego mocy Rzeczpospolita utrzymała swój stan posiadania nad Bałtykiem sprzed czasów potopu. 1669-1673. Sułtan turecki Mehmed IV zdobył twierdzę Kamieniec Podolski. Zawarto haniebny pokój w Buczaczu (1672 r.), na jego mocy Rzeczpospolita zrzekła się Podola, a ponadto zobowiązała się do płacenia corocznego haraczu. W bitwie pod Chocimiem Turcy ponieśli klęskę. Siłami Rzeczypospolitej dowodził hetman Jan Sobieski, który w 1674 roku obrany został królem. Po tym zwycięstwie Rzeczpospolita odzyskała część ziem i Turcja zrezygnowała z żądania płacenia haraczu (Pokój w Żurawnie). Decydujący cios Sobieski zadał Turkom 12 września 1683 roku pod Wiedniem. Na mocy pokoju w Karłowicach Rzeczpospolita odzyskała Podole.

W XVII wieku nastąpił kryzys państwa i gospodarki(spowodowany wojnami i wyniszczeniem terenów oraz ograbieniem Polski) zachodniej, co spowodowało zniżkę cen na żywność i zboże w Rzeczpospolitej. Spowodowało to znaczne obniżenie opłacalności produkcji. Prawdziwy kryzys folwarku pańszczyźnianego przyniosła dopiero połowa XVII wieku. Polska straciła pozycję monopolisty w produkcji zboża.. W drugiej połowie XVII wieku miał również miejsce regres w rolnictwie. Przyczyną regresu była pauperyzacja chłopstwa, zniszczenia wojenne, straty ludnościowe a także spadek cen. Brakowało narzędzi i terenów do staranniejszej upraw, co przyniosło niższą jakość produktów i handel z innymi krajami Europy zaczął ustawać. Spowodowało to zubożenie państwa Polskiego oraz Polska przestała liczyć się w stosunkach między narodowych i handlowych, ponieważ przez liczne wojny jej dobra zostały zmniejszone oraz rozwój kraju znacząco zahamowany. Zniszczenia wojenne, które dotknęły Rzeczpospolitą spowodowały pogorszenie się sytuacji społecznej szczególnie na wsi i w miastach, które dotykał głód oraz liczne zarazy. Liczba ludności zmalała o ponad 30%. Co więcej kosztem miast i wsi utrzymywało się wojsko. Dokonywano wtedy licznych łupiestw. Zabierano zarówno pieniądze jak i żywność. Spowodowało to opustoszenie niemałej liczby miast i wsi. W XVII wieku zmieniła się również polityka wewnętrzna Rzeczypospolitej. Szlachta dążąca do uzyskania coraz większej liczby przywilejów powodowała znaczne ograniczenie władzy królewskiej. W XVI wieku król prowadził politykę zagraniczną, natomiast w XVII wieku to prawo zostało ograniczone poprzez wprowadzenie zakazu wyjazdów króla za granicę. Zubożenie państwa spowodowało że szlachta dążyła do pozyskania jak największej władzy i korzyści nie troszcząc się przy tym o dobro państwa. Co za tym idzie polityka zagraniczna i wewnętrzna w XVII wieku została znacząco osłabiona. A wiek ten można nazwać upadkiem państwa Polskiego. Sytuacja Rzeczypospolitej w XVI wieku znacznie różniła się od sytuacji panującej w wieku XVII. W XVI wieku Rzeczpospolita przeżywała rozkwit zarówno terytorialny, gospodarczy jak i kulturalny. Był on spowodowany zarówno przez czynniki wewnętrzne jak i zewnętrzne. Dobra pozycja gospodarcza była uzależniona od sytuacji, jaka panowała w krajach Europy zachodniej. Kiedy uległa ona zmianie w Rzeczypospolitej rozpoczął się kryzys. XVII wiek przyniósł liczne wojny i zniszczenia. Wszystkie dziedziny życia, które w XVI wieku przezywały rozkwit w wieku XVII podupadły. Rozwijające się wcześniej miasta opustoszały, handel, który był podstawą dochodów uległ załamaniu, zdobyte wcześniej terytoria dostały się w ręce wroga. Na kryzys znaczny wpływ miał ustrój panujący w Rzeczpospolitej. W XVI wieku szlachta zaznała swojej “złotej wolności”. Demokracja szlachecka pokazała szlachcie, że panowanie nad państwem i ograniczenie władzy króla jest możliwe. W XVII wieku rządni władzy magnaci zaczęli nadużywać swoich przywilejów. Ustrój ten doprowadził do rozkładu państwa. Z takich właśnie przyczyn wiek XVII może być nazywany wiekiem upadku, natomiast wiek XVI wiekiem świetności.