Jan La Fontaine, Bajki, przeł. i objaś. Stanisław Komar, oprac. Lidia Łopatyńska, wyd. 2 przejrz. i popr., BN II 60, 1953.

WSTĘP I. Fakty biograficzne.

• ur. 1621 w Szampanii, zamożna rodzina kupiecka, nauka w Paryżu, seminarium duchowne (rok), studia prawnicze, 1647 stanowisko ojca – leśniczy królewski i ślub z 14-letnią Marią He-ricart, syn Karol, Jan lekkomyślny i niestały, rozrzutny, komedia Eunuch przeróbka z Teren-cjusza, sielanka mitologiczna Adonis (druk 1669), znajomość z Molierem, 1665/1666 Powias-tki i nowele wierszem, 1668 I tom Bajek (księgi I – VI), 1669 Miłość Psychy i Kupidyna, 1678 II część Bajek (księgi VII – IX), Powiastki zakazane przez cenzurę, po kryjomu, poezja dwor-ska, 1684 do Akademii Francuskiej, 1692 choroby, religijność, um. 1695. II. Bajki La Fontaine’a.
• bajka – krótka powiastka, zwykle o zwierzętach, mądrość życiowa, popularny gatunek.
• La Fontaine: bajka + opis, opowiadanie, bystry obserwator, nauka moralna na początku lub na końcu, element osobisty i refleksyjny coraz wyraźniejszy z biegiem lat, bajka – obrazek z życia, nowela, traktat filozoficzny, bajka liryczna, nie znamy dokładnej chronologii bajek, przedstawiciel klasycyzmu: umiar, harmonia, precyzja formy.
• formy ludowe, wiersz wolny, obraz społeczeństwa francuskiego. III. Oblicze społeczne i nauka moralna Bajek.
• praktyczny morał – życie jest złe, pesymizm, śmierć, człowiek jest zły, wysoko cenione – zręczność i spryt. IV. Miejsce Bajek w literaturze.
• wielkie powodzenie Bajek, naśladownictwa, XVIII Florian – nienaturalność, brak harmonii, bajka lafontenowska zanika w XIX wieku (satyra, dla dzieci).

TEKST (alfabetycznie).

• Dedykacja: Do Księcia Burgundii, który żądał od autora bajki o kotku i myszce – bajki Ezopa przyozdobione w piękno poezji, pod błahostkami głębokie prawdy.
• przedmowa do drugiego tomu, bajka tworem muz, nawet w Biblii parabole, ciałem – bajka, duszą – nauka moralna.
• Żywot Ezopa Frygijczyka – Homer to ojciec bogów i dobrych poetów, Ezop mędrzec, ur. ok. 776, sytuacja z figami, odzyskanie mowy, nowy właściciel, kupiec, filozof Ksantus, sytuacje z Biernata, Krezus, ślub, adopcja Ennusa, Delfy i zrzucenie ze skały.
• dedykacja delfinowi. I. Księga.

1. Konik polny i mrówka – pracowitość i lekkomyślność.
2. Kruk i lis – schlebianie, mądry po szkodzie, z serem.
3. Żaba i wół – chciał mu dorównać w wielkość, pękła, każdy chce być inny.
4. Dwa muły – jeden z owsem, drugi ze złotem, na niego napadają rabusie, pierwszy o urzędach, które nie przynoszą korzyści.
5. Pieśń i wilk – o biedzie, ale wolnej, Mickiewicz to wykorzystał.
6. Jałówka, koza i owca w spółce z lwem – podział na cztery części.
7. Biesagi – Jowisz pyta o błędy podczas stwarzania, zwierzęta, wymawiają innym, co dla nich najbrzydsze, człowiek najgorszy, biesag z tyłu nasze przywary, z przodu innych.
8. Jaskółka i ptaszki – mądra, obyta w świecie, radzi wyjeść ziarna, powyrywać źdźbła, jak Trojanie powpadali w sieć, słuchamy, tylko naszych przeczuć.
9. Mysz domowa i mysz polna – strach u bogatej mieszczki.
10. Wilk i jagnię – mocniejszy zawsze ma rację, gwałt oparty na prawie.
11. Człowiek i jego wizerunek – laluś, zwierciadło szkaluje, chowa się w lesie przed lustrami, zły na strugę, ?.
12. Smok o wielu głowach i smok o wielu ogonach – Niemiec każdy elektorat ma swoją armię (każda głowa w inną stronę) i basza jedną wielką armię (jedna głowa – jeden kierunek, większe zniszczenia).
13. Złodzieje i osioł – dwóch złodziei bije się o osła, trzeci korzysta, czwarty godzi.
14. Symonides ostrzeżony przez bogów – miał sławić atletę, ród nieznany, na biesiadę, Kastor i Polluks przestrzegają go, że dom się zawali.
15. Śmierć i nieszczęśliwy człowiek – jak zobaczył śmierć, wolał starość i choroby.
16. Śmierć i drwal – zmęczony wzywa śmierć, żeby pomogła mu chrust dźwignąć.
17. Kawaler średniego wieku i dwie kochanki – czarne i białe włosy.
18. Lis i bocian – lis zaprosił bociana na obiad, postawił się, zupa w płaskim talerzu, rewizyta, jadło w dzbanie o wąskim otworze.
19. Dziecko i bakałarz – malec w wodę, bakałarz kazanie.
20. Kogut i perła – jak nieukowi zwój rękopisu.
21. Szerszenie i pszczoły – przed sądem osy (u Jabłonowskiego odwrotnie).
22. Dąb i trzcina – spór, kto jest silniejszy.

II. Księga.

1. Przeciwko wybrednym krytykom – bajka to też poezja, udoskonalenie.
2. Rada szczurów – kot Gryzipołć, kto zawiesi mu dzwonek, do pracy brak rąk.
3. Małpa sędzią w procesie wilka z lisem – obaj ukarani.
4. Dwa buhaje i żaba – kłótnia byków o łąkę na mokradła, nieszczęście dla żab.
5. Nietoperz i dwie łaski – uszedł łasicom i ptakom.
6. Ptak raniony strzałą – człowiek nie potrafi żyć w zgodzie.
7. Wyżlica i sąsiadka – u Jabłonowskiego motyw rozwinięty.
8. Orzeł i chrabąszcz – chrabąszcz z zemsty za królika-kuma wyrzucił dwukrotnie z gniazda jaja orlicy, za trzecim razem jaja na łonie Jowisza, chrabąszcz uwalał płaszcz boga łajnem, jajka zniszczone po raz trzeci.
9. Lew i mucha – mucha pokonała lwa i wpadła w sieć pojęczą, olbrzymi tego świata.
10. Osioł z ładunkiem gąbek i osioł z solą – w wodzie z gąbkami, by się utopił, sól się rozpuściła.
11. Lew i szczur – lew darował życie szczurom, ten przegrał siatkę.
12. Gołąb i mrówka – gołąb mrówce, ugryzła człowieka z łukiem w piętę.
13. Astrolog wpada do studni – szarlatani, nie potrafią przewidzieć przyszłości.
14. Zając i żaby – tchórz spotyka żaby, które przed nim uciekają.
15. Kogut i lis – podstęp – ugoda z kurami, kogut – charty podpisać umowę.
16. Kruk naśladuje orła – najtłustszego barana chce ucapić, w wełnie szpony, pasterz go do klatki
17. Paw skarży się Junonie – zazdrości śpiewu słowikowi.
18. Kotka zamieniona w kobietę – siła natury.
19. Lew i osioł na łowach – osioł ryczy, lew zabija.
20. Ezop wyjaśnia testament.

III. Księga.

1. Młynarz, syn jego i osioł – krytyka sposobów podróżowania.
2. Członki i żołądek – bunt członków.
3. Wilk pasterzem – przebrał się za pasterza, chciała przemówić – zaryczał.
4. Żaby proszą o króla – dostały jednego, Jowisz ostrzega, że gorzej może być.
5. Lis i kozioł – wpadli do studni.
6. Orlica, maciora i kotka – razem w spróchniałym dębie, kotka intryguje.
7. Pijak i jego żona – chciała go przestraszyć, że jest w piekle z głodu, zapytał o trunek.
8. Podagra i pająk – posłani do ludzi przez Belzebuba, on do pałacu, ona do chaty, obojgu źle, zamienili się.
9. Wilk i bocian – wilk dusi się kością, bocian mu pomaga, bez zapłaty.
10. Lew powołany przez człowieka.
11. Lis i winogrona – głodny, nie mógł doskoczyć.
12. Łabędź i kucharz – raz pomylił go z gęsią, ten łagodny lament.
13. Wilki i owce – pokój, zdrada wilków.
14. Lew w starości.
15. Filomela i Prokne – słowik i w odwiedziny jaskółka, ona zapomniała w przeszłości.
16. Żona utonęła – mąż jej szukał.
17. Łasica w spiżarni – chuda po chorobie.
18. Kot i stary szczur – podstęp i przestroga szczura, udanie martwego, wąha.

IV. Księga.

1. Lew zakochany – do panny de Sevigne, podstęp teścia – zęby i pazury.
2. Pasterz i morze – sprzedał stado, towar i statek na dno, wróbel w garści.
3. Mucha i mrówka – która ważniejsza, przechwałki muchy (pałace), mrówka bogata zimą.
4. Ogrodnik i pan – polowanie na zająca, straty.
5. Osioł i piesek – na siłę wdzięk.
6. Bitwa szczurów i łasic – klęska szczurów.
7. Małpa i delfin – u Jabłonowskiego.
8. Człowiek i bożek drewniany – w środku miał złoto.
9. Sójka, przybrana w pióra pawie – wyśmiana przez pawie, wygnana z domu.
10. Wielbłąd i kij pływający – oswojenie a zmniejszenie strachu.
11. Żaba i szczur – chciała go wciągnąć do wody, złapała ich kania.
12. Haracz zwierząt dla Aleksandra – ograbione przez lwa, dla lwa.
13. Zemsta konia nad jeleniem – usidlenie przez człowieka.
14. Lis i popiersie – możni i chwalący ich tłum bałwochwalczy.
15. Wilk, koza i koźlę – próba oszukania koźlęcia.
16. Wilk, matka i dziecię – straszyła dziecko wilkiem, zabili go.
17. Słowo Sokratesa – budowa domu i życzliwie-nieżyczliwi „przyjaciele”.
18. Starzec i jego synowie – prób złamania witek – „w spójni siła”.
19. Wyrocznia i bezbożnik – próba oszukania Apollina (wróbel martwy czy żywy).
20. Skąpiec traci swój skarb – zakopany w ziemi, nocami się nim cieszył.
21. Oko pańskie 0 zabity jeleń w oborze.
22. Skowronek z pisklętami i rolnik – ucieczka ze zboża, gdy rolnik z rodziną, a nie z przyjaciółmi i krewnymi, przyjdzie.

V. Księga.

1. Drwal i Merkury – każde dzieło wymaga skaz, zgubił siekierę drewnianą.
2. Garnek gliniany i garnek żelazny – na wędrówkę, zły towarzysz.
3. Rybka i rybak – „jedno «masz» więcej warte niż dwa «będzie twoje»”.
4. Uszy zająca – lew wygnał wszystkich z rogami, zając też ucieka.
5. Lis kusy – moda na ogony.
6. Starucha i dziewki – zabiły koguta, bo za wcześnie piał, starucha budzi je w nocy.
7. Satyr i pielgrzym – pielgrzym zimno i gorąco z ust (ręce i zupy).
8. Koń i wilk – wilk chciał konia podejść udając medyka, koń uderzył go kopytem.
9. Rolnik i jego synowie – praca to „skarb”.
10. Góra w połogu – urodziła w bólach mysz.
11. Szczęście i dziecko – dziecko śpiące na brzegu studni, zdrowy dzięki szczęściu.
12. Doktorzy – Tym-Lepiej, Tym-Gorzej.
13. Kura złote jaja znosząca – człowiek ją zabił, w środku nic nie znalazł.
14. Osioł niosący relikwie – chlubił się, że mu się kłaniają.
15. Jeleń i winogrady – ukryły go, a on zaczął je jeść i psy go dopadły.
16. Wąż i pilnik – głodny chciał zjeść mocniejszego.
17. Zając i kuropatwa – zając zginął od psów, kuropatwa pewna siebie od jastrzębia.
18. Orzeł i sowa – ugoda, sowa chwali dzieci, orzeł zjada „potworki szkaradne”.
19. Lwie przygotowania do wojny – korzysta nawet z osła (trębacz) i zająca (kurier).
20. Niedźwiedź i dwaj kompanowie – niedźwiedzia skóra na żyjącym.
21. Osioł w lwiej skórze – wszyscy się go bali, dopóki nie wylazło na wierzch jego ucho.

VI. Księga.

1. Pasterz i lew – zadania bajki: bawić i uczyć.
2. Lew i myśliwy – ucieczka.
3. Febus i Boreasz – kto ściągnie płaszcz z człowieka, Febus.
4. Jowisz i dzierżawca – chciał rządzić klimatem, Opatrzność wie lepiej, co dobre.
5. Kogut, kot i myszka – pozory mylą.
6. Lis, małpa i zwierzęta – lew zmarł, wybór nowego króla: małpa, podstęp lisa, niewielu godnych korony.
7. Muł chełpiący się rodowodem – u prałata, u lekarza i u młynarza.
8. Starzec i osioł – ucieczka przed zbirami, osioł nie ucieka, pan = wróg.
9. Jeleń przeglądający się w wodzie – rogi piękne, nogi pożyteczne.
10. Zając i żółw – w porę start ważniejszy niż szybkość.
11. Osioł i jego panowie – ogrodnik, garbarz, węglarz, żaden się nie podobał.
12. Słońce i żaby – wesele Słońca, troska żab o jego dzieci (wyschną wody).
13. Chłop i żmija – chciał ją ratować, ożyła i zaatakowała, zabił ją.
14. Lew i chory lis – dary lwu, lis: wejście, a gdzie wyjście?
15. Ptasznik, jastrząb i skowronek – jastrząb złapał skowronka, a ptasznik jastrzębia.
16. Koń i osioł – osioł prosił o pomoc w niesieniu juków, padł, koń musiał nieść całość.
17. Pieśń puszczający zdobycz dla cienie – w wodzie.
18. Woźnica, co ugrzązł w błocie.
19. Szarlatan – w 10 lat nauczyć osła wymowy.
20. Niezgoda – z Olimpu do komnat małżeńskich.
21. Młoda wdowa – z początku rozpacz. Epilog – chwila oddechu.

Przedmowa – z 1678 r., drugi zbiór bajek. Do Pani de Montespan – faworyta Ludwika XIV. VII. Księga.

1. Mór wśród zwierząt – najbardziej niewinny na przebłaganie bogów, lew, lis i wilk wybielają się.
2. Zły ożenek.
3. Szczur Anachoreta.
4. Czapla – zbyt wybredna, w końcu głodna zjadła ślimaka.
5. Panna – wybredna, w końcu wyszła za kulfona.
6. Życzenie – ludzie: dostatek (złodzieje, podatek), ubóstwo, mądrość.
7. Na dworze lwa – szczery niedźwiedź, pochlebstwa małpy i spryt lisa.
8. Sępy i gołębie – źli powinni się wytępić.
9. Landora i mucha – która popędzała konie.
10. Mleczarka i dzban z mlekiem – liczenie pieniędzy spodziewanych.
11. Proboszcz i nieboszczyk – liczył nie pieniądz za pochówek, trumna na niego spadła.
12. Człowiek, goniący za fortuną i drugi, który śpi czekając na nią.
13. Dwa koguty – wojna z przyjściem kokoszy, zwycięstwo i okrzyk – jastrząb.
14. Niewdzięczność i niesprawiedliwość ludzka względem fortuny.
15. Wróżki – uboga duże powodzenie.
16. Kot, łaska i królik – łaska zajęła królikowi norę, sędzią kot – zjadł obie.
17. Głowa i ogon żmii – ogon chciał iść pierwszy, wpadli w przepaść.
18. Zwierzę na Księżycu.

VIII. Księga.

1. Śmierć i starzec – „śmierć mądrego nie zaskoczy”, człowiek 100 lat i zaskoczony.
2. Szewc i bankier – szewc szczęśliwy, zamienili się, szewc chce wesela, nie złota.
3. Lew, wilk i lis 0 lew stary, wilk chciał obmówić lisa, ten mu dopiekł.
4. Potęga bajek – do przyjaciela – ambasadora o pokój z Anglią.
5. Człowiek i pchła – prosimy bogów o drobiazgi, np. zabicie pchły.
6. Kobiety i sekret – mąż zniósł 100 jaj.
7. Pieśń niosący obiad swemu panu – ulega zgrai.
8. Żartowniś i ryby – pytał ryby o los druha (żart).
9. Szczur i ostryga – zwiedza świat, do ostrygi głowę wsadza.
10. Niedźwiedź i miłośnik ogrodów – przyjaciele, niedźwiedź odganiał muchy, zabił skałą miłośnika ogrodów.
11. dwaj przyjciele.
12. Wieprz, koza i baron – na sprzedaż, nie warto skarżyć się.
13. Tyrzys i Amaranta – Dla Panny de Silleny (wykształcona, autorka).
14. Pogrzeb lwicy – jeleń sie cieszy, sprytny, wykpił się (proroczy sen).
15. Szczur i słoń – szczur chciał naśladować słonia (orszak).
16. Horoskop.
17. Osioł i pies – pies prosi o jedzenie, a potem osioł o obronę przed wilkiem.
18. Basza i kupiec.
19. Wartość wiedzy – biedny uczony i bogaty cymbał.
20. Jowisz i pioruny – stworzyć nowych ludzi.
21. Sokół i kapłon – kapłon nie chce iść do gospodarza, sokół go namawia.
22. Kot i szczur – kot złapany w sidła, uwolnił go na obronę przed sową.
23. Potok i rzeka – pielgrzymi utonęli w głębokiej rzece.
24. Edukacja – Opas i Cezar (uczący się).
25. Dwa psy i ośla padlina.
26. Wilk i strzelec – strzelec pozabijał zwierzęta i zmarł, wilk przyszedł i się najadł.

IX. Księga.

1. Nieuczciwy depozytor – autor także o złych ludziach, kupiec żelazo zostawił u sąsiada, szczur je zjadł, kupiec porwał syna sąsiada (sowa).
2. Dwa gołąbki – jeden żądny przygód, sidła, jastrząb, a tego orzeł, ważniejsza miłość niż świat, nie warto jej dla niego tracić, autor stracił pasterkę.
3. Małpa i lampart – lampart zachwala skórę, małpa błazenady.
4. Żołądź i dynia – Maciej: dlaczego wielki dąb ma małe żołędzie?
5. Uczeń, bakałarz i właściciel sadu – uczeń niszczy owoce, bakałarz wykład.
6. Rzeźbiarz i posąg Jowisza – wystraszył się, lepsze złudzenia.
7. Mysz zamieniona w dziewczynę – kapłan indyjski w 15-latkę, za szczurkiem.
8. Błazen sprzedaje mądrość – łatwowierni.
9. Ostryga i pieniacze – dwóch kłóci się o ostrygę, sędzia zjada, im po skorupce.
10. wilk i chudy pies – pies wmówił wilkowi, że przytyje i wtedy wilk się naje.
11. Nic zanadto – wszystko w miarę.
12. Świeca woskowa.
13. Jowisz i podróżny – obietnice bez pokrycia, zabity przez zbójców.
14. Kot i lis – lis worek sposobów, kot jeden, ale skuteczny.
15. Mąż, żona i złodziej – żona przestraszona złodziejem rzuca się w objęcia męża.
16. Skarb i dwaj ludzie – sknera się powiesił po utracie skarbu na rzecz głodnego.
17. Małpa i kot.
18. Kania i słowik – głodny nie ma słuchu.
19. Pasterz i trzoda.

X. Księga.

1. Dwa szczury, lis i jajo – pisarka XVIII wieku pani de la Sabliere – Iryda (bogini tęczy), protektorka.
2. Człowiek i wąż – człowiek chce zrobić dobrze i zabić węża, on chce wmówić, że to człowiek jest zły.
3. Żółw i dwa kaczory – chciał zwiedzić świat, kaczki w lot, niebaczny spadł.
4. Ryby i czapla – czapla do ryb, że gospodarz je wyłowi, „ukryje je” (w swoim żołądku).
5. Zagrzebywacz i jego kum – ukradziony skarb sknery, sprytny odzyskał.
6. Wilk i pasterze – skarga wielka za złe traktowanie go przez ludzi.
7. Pająk i jaskółka – jaskółka wyjadła muchy, pająk zdechł.
8. Kuropatwa i koguty.
9. Pieśń, któremu uszy obcięto – martwił się, a podczas bójki brak słabości.
10. Pasterz i król – Miłosć i Ambicja najgorsze.
11. Ryby i pasterz grający na flecie – pieśń nic nie wskórała, sieć tak.
12. Dwie papugi, król i jego syn – pierwsza papuga zabiła wróbelka, ją królewicz, matka papuga oczy królewicza, król prosi ją o powrót, oddalenie leczy rany.
13. Lwica i niedźwiedzica – lwica stracił syna, żal i skarga na próżno.
14. Dwaj wędrowcy i talizman.
15. Króliki.
16. Kupiec, szlachcic, pasterz i syn królewski.

XI. Księga.

1. Lew – sułtan lampart, sierota-lwiątko, lis przeczuwa kłopoty.
2. Bogowie chcą kształcić syna Jowiszowego.
3. Chłop, pies i lis – lis narzeka, że nic upolować nie może, otwarty kurnik, pogrom, chłop zły na psa, każdy powinien swego doglądać.
4. Sen mieszkańca Wschodu.
5. Lew, małpa i dwa osły – lew chciał się obyczajowości nauczyć, małpa – dobro państwa, pyszne osły.
6. Wilk i lis – lis wpadł do studni, zwiódł wilka serem i się wydostał.
7. Chłop znad Dunaju.
8. Starzec i trzech młodzieńców – sadził drzewo, ci się dziwili – jemu to nie posłuży.
9. Myszy i sowa – obcięła im nóżki i tuczyła. Epilog – nowy rodzaj bajki.

Do księcia Burgundii – 12-letni wnuk Ludwika XIV, ostatnia księga 1694. XII. Księga.

1. Towarzysze Ulissesa – opowieść o przemienieniu przez Kirke, lew nie chce odtrutki, miś też nie, wilk.
2. Kot i dwa wróble – przyjaciele kot i wróbel, kot zjadł innego wróbla, posmakował mu i przyjaciel.
3. Dusigrosz i małpa – na wyspie liczy pieniądze, małpa wrzuca je do morza.
4. Dwie kozy – kłótnia, nie chcą się przepuścić na kładce, spadają do rzeki. O kotku i myszce – wstęp do następnej bajki.
5. Stary kot i młoda myszka – obietnica, że przytyje, pewna siebie, starość nieubłagana.
6. Chory jeleń – wielu „pocieszycieli” wyjadło mu trawę w pobliżu, zmarł z głodu.
7. Nietoperz, krzak i nurek.
8. Kłótnie psów, kotów i myszy.
9. Wilk i lis – lis chciał być wilkiem, na dźwięk koguta zapomniał o tresurze.
10. Rak i córka.
11. Orzeł i sroka – on był po łowach, ona mu plotkuje, proponuje swoje usługi szpiegowskie.
12. Król, kania i myśliwy – kania wbija szpony w nos króla…
13. Lis, muchy i jeż – zranionego lisa opadły muchy.
14. Miłość i Szaleństwo – bójka przy kościach.
15. Kruk, gazela, żółw i szczur – pani de la Sabliere, znów jako Iryda.
16. Las i drwal – drwal stracił siekierę, poprosił las o konar, obiecał, że użyje siekiery przeciw niemu.
17. Lis, wilk i koń – chcieli podejść konia, ten uderzył wilka kopytem.
18. Lis i indyki – na drzewie, zmęczył je hałasem i pospadały.
19. Małpa.
20. Scytyjski filozof.
21. Słoń i małpa Jowiszowa – starcie słońca i nosorożca, małpa poseł do mrówek, dla bogów wszyscy są równi.
22. Głupi i mądry.
23. Lis angielski – wpływowa pani Harvey, wdowa po kanclerzu Anglii.
24. Liga szczurów – myszka prosiła o pomoc szczury, uciekły.
25. Dafnis i Alcymandura. Naśladowanie z Teokryta – pani Mesangere (córka pani de la Sabliere), wzgardziła miłościa Dafnisa, prosiła cień o przebaczenie.
26. Rozjemnca, szpitalnik i samotnik – każdy szukał czego innego w Rzymie.