Molier, Mizantrop. Komedia w pięciu aktach, przeł. oprac. Tadeusz Żeleński (Boy), wyd. 3 przejrz., BN II 2, 1951.

WSTĘP

• „Mizantrop” – najbardziej osobista sztuka Moliera .
• Alcest – komiczny i dramatyczny, szczery, wierny, pyszny, uparty, mało samokrytyczny.
• Celimena – błyskotliwa, zalotna, snobka, namiętność (hobby) to słabość, nowe ujęcie miłości.
• Filint – serdeczny, spokojny, ma słabość inteligentów – dworowanie z innych, doświadczenie Moliera (Alcest – temperament).
• satyra salonu, skrótowość, uniwersalność, ponadczasowość, wierszowany (proza tylko w far-sie).
• aleksandryn (13-zgłoskowiec).

TEKST

• osoby:
• Alcest, zalotnik Celimeny.
• Filint, przyjaciel Alcesta.
• Oront, zalotnik Celimeny.
• Celimena.
• Elianta, kuzynka Celimeny.
• Arsena, przyjaciółka Celimeny.
• Akast i Klitander – markizowie.
• Sierżant urzędu marszałkowskiego.
• Ergast, służący Alcesta.
• Lokaj Celimeny.
• miejsce: Paryż, dom Celimeny.

I. AKT

1. scena – Filint i Alcest.

• od początku główny rys charakteru bohatera, temat utworu.
• Alcest jest wściekły.
• Filint dopytuje się, o co chodzi.
• Alcest obraża Filinta, oskarża go o fałsz (przypochlebia komuś, a potem z niego drwi); Filint jest światowcem, Alcest jest zazdrosny o inne przyjaźnie Filinta, chciałby szczerości w kontaktach z innymi.
• Filint mu perswaduje, że to niemożliwe.
• Alcest się upiera.
• Filint go mityguje.
• Alcest nienawidzi ludzi, chce uciec na pustynię.
• Filint akceptuje ludzi, jakimi są, nie stara sie ich zmieniać na siłę.
• Alcest ma jakiś proces, ale nie stara się uładzić sędziów, kocha osobę pełną wad, które sam potępia.
• Filint wymienia dobre kobiety: Eliantę i Arsenę.
• Alcest wybrał jednak powabną Celimenę, wierzy, że ją zmieni, przyjechał porozmawiać z nią, dlatego jest zdenerwowany, „miłością rozsądek nie włada”.

2. scena – Oront, Alcest i Filint.

• Oront przypochlebia się Alcestowi, chce przeczytać mu wiersz.
• Alcest musi być człowiekiem niepospolitym i szanowanym, ostrzega Oronta, że jest zbyt szczery.
• mizdrzenia autorskie Oronta.
• Filint zachwala sonet Oronta.
• Alcest dziwi się, mimo słów z poprzedniej sceny Alcest nie potrafi brutalnie wyrazić swojego zdania, stopniowo rozgrzewa się.
• Filint się śmieje.
• Oront twierdzi, że jego sonet jest doskonały, obraża się, staje się wrogiem Alcesta.

3. scena –Filint i Alcest.

• Filint przepowiada kłopoty Alcestowi.

II. AKT.

1. scena – Alcest i Celimena.

• Alcest wyrzuca ukochanej jej postępowanie, chce zerwać.
• Celimena pyta go, dlaczego ciągle szuka jej towarzystwa, igra z nim.
• Alcest jej zazdrosny.

2. scena – Celimena, Alcest i służący.

• służący informuje o przybyciu Akasta.

3. scena – Celimena i Alcest.

• Alcest przeżywa męki, gdy przerywane są jego wyznania.
• Celimena się cieszy, bo może trzymać go w niepewności.

4. scena – Alcest, Celimena i służący.

• służący informuje o przybyciu Klitandra.
• Alcest chce wyjść.
• Celimena każe mu zostać.

5. scena – Elianta, Filint, Akast, Klitander, Alcest, Celimena i służący.

• rozmowa i charakterystyka życia salonów.
• Elianta zaznacza swoją odmienność, traktuje towarzystwo, jak Filint, z pobłażliwą wyrozumia-łością.
• Celimena opowiada złośliwie, z werwą i dowcipem, wspaniale „kreśli” portrety.
• Alcest wybucha, złość i ironię kieruje przeciwko „głuptasom”, nie Celimenia.
• Elianta mówi o „różowych okularach” miłości.
• Alcest decyduje się siedzieć u Celimeny, dopóki inni będą.

6. scena.

• służący: przyszedł ktoś do Alcesta.

7. scena – wchodzi Sierżant urzędu marszałkowskiego.

• Alcest otrzymuje wezwanie.
• Filint podejrzewa, że to działanie Oronta.

III. AKT.

1. scena – Klitander i Akast.

• przechwalają się urodzeniem, majątkiem, władzą, sercem Celimeny, zawierają ze sobą układ.

2. scena – wchodzi Celimena.
3. scena – wchodzi służący.

• służący pyta, czy Celimena przyjmie Arsenę.
• Celimena nie jest zadowolona, kreśli portret przyjaciółki – zawistna dewotka.

4. scena – wchodzi Arsena.

• Celimena w trakcie złośliwej tyrady zmienia ton i wita Arsenę.

5. scena – Arsena i Celimena.

• Arsena mówi Celimenie, że niby usłyszała o niej plotki, ale oczywiście, nie wierzy w te osz-czerstwa.
• Celimena odpłaca jej pięknym za nadobne.
• Arsena się broni.
• Celimena wymierza jej ostatni cios – odnośnie wieku (Celimena ma 20 lat).
• Arsena nabiera sił i atakuje Celimenę: „bez… niejakich ustępstw serc się nie zdobywa”.

6. scena – wchodzi Alcest.
7. scena – Alcest i Arsena.

• Arsena uwodzi Alcesta, proponuje mu możną protekcję.
• Alcest odrzuca jej propozycję.
• Arsena informuje go o zdradach Celimeny.

IV. AKT.

1. scena – Eliant i Filint.

• Elianta i Filint rozmawiają o Alceście, jego uporze i bezkompromisowości.
• Elianta: komizm Alcesta płynie z sytuacji, nie z charakteru.
• Filint pyta o szczerość uczuć Celimeny.
• Elianta mówi o lekkości i roztrzepaniu (to nie wyrafinowana gra).
• Filint mówi o swoim uczuciu do Elianty.
• Elianta jest zaskoczona.

2. scena – wchodzi Alcest.

• Arsena właśnie pokazała Alcestowi dowody zdrady Celimeny – list do Oronta.
• Elianta i Filint mitygują Alcesta, pocieszają go.
• Alcest szorstko odpycha życzliwość Filinta.
• Elianta broni Filinta.
• Alcest chce się zemścić i prosi Eliantę o rękę.
• Elianta przestrzega go przed gwałtownością i porywczością.

3. scena – Celimena i Alcest.

• Alcest nazywa Celimenę potworem.
• Celimena się śmieje.
• on ma do niej pretensje.
• ona pyta o powód jego wzburzenia.
• on pokazuje jej list.
• Celimena twierdzi, że napisała go do kobiety, nie broni się, bo wie, że on to zrobi za nią, gra na jego uczuciach, dramat pośród komedii, wmawia mu, że nie kocha jej, „jak kochać należy”.

4. scena – wchodzi Ergast.

• służący chce uciec razem z panem.
• przerwa w napięciu.
• Służący zgubił list, pewnie związany z procesem.

V. AKT.

1. scena – Alcest i Filint.

• Alcest przegrał proces (wpływ Oronta).
• Filint, mimo zachowania Alcesta w poprzednim akcie, wciąż jest przy przyjacielu, powstrzy-muje Alcesta przed przeprowadzką na pustynię.
• Alcest naiwnie wierzy, że Celimena podąży za nim.
• Filint chce, by obaj spotkali się z Eliantą.

2. scena – Celimena, Oront i Alcest.

• Oront żąda zapewnień miłości od Celimeny i wyboru jednego z nich.
• Alcest popiera jego drugie żądanie.
• rozmowa symetryczna.
• Celimena się kryguje.

3. scena – wchodzą Elianta i Filint.

• Celimena szuka poparcia u Elianty.
• Elianta jednak jest za „otwartością”.

4. scena – wchodzą Arsena, Akast, Klitander.

• Akast i Klitander chcą wyjaśnień dwóch listów – działania Arseny.
• ośmieszenie Oronta, Alcesta i Klitandra.
• zwiedzeni chcą wszędzie rozgłosić zdradę Celimeny.

5. scena – Celimena, Elianta, Arsena, Alcest, Oront, Filint.

• Oront się żegna, jest obrażony.

6. scena – Celimena, Elianta, Arsena, Alcest i Filint.

• Arsena napawa się zemstą.
• Alcest nie pozwala się wykorzystać Arsenie do pognębienia Celimeny.

7. scena – Celimena, Elianta, Alcest, Filint.

• Celimena odwołuje się do wielkoduszności Alcesta, nie broni się.
• Alcest jej wszystko przebacza.
• Celimena wzdraga się przed zamieszkaniem na pustyni.

8. scena – Elianta, Alcest, Filint.

• Alcest zwraca się do Elianty.
• Elianta odpowiada mu sucho i wybiera Filinta.
• Alcest chce zamieszkać na pustyni.
• Filint namawia Eliantę, by oboje spróbowali zmienić decyzję Alcesta.