Barok – nazwa pochodzi od portugalskiego słowa barocco oznaczającego nieregularnie rozwinięta perłę, albo inaczej perłę o nieregularnych kształtach; w języku francuskim baroqe w XVI wieku oznaczało bogactwo ozdób. Barok w rozumieniu dzisiejszym oznaczał styl trwający od II połowy XVI wieku do 1760 roku, łącznie ze stylem rokokowym, który jest ostatnią fazą baroku. Styl barokowy był wyrazem przemian religijnych, społecznych i politycznych jakie powstały w drugiej połowie XVI wieku np. sobór w Trydencie, rozwój filozofii i nauk przyrodniczych, zanik idei średniowiecznych, czy w końcu początki organizacji państw na kontynencie amerykańskim. Barok narodził się we Włoszech, jako forma renesansu, największy wpływ na jego rozwój miał Michał Anioł, który dostrzegał w sztuce zmaganie się sił psychicznych i sił natury. Barok objął swym zasięgiem całą Europę aż po Rosję oraz kontynent amerykański. Do rozpowszechnienia się stylu przyczyniło się kilka czynników. Po pierwsze wzrastający na znaczeniu zakon Jezuitów, gdyż zakonnicy budowali swoje kościoły na wzór macierzystego Kościół Il Gesu w Rzymie, po drugie rozpowszechnienie wydawnictw podręcznikowych o architekturze, po trzecie włoscy artyści podróżujący po świecie rozpowszechniali własne wzory, w końcu dwory królewskie, które stanowiły wzorzec zachowań, stylu i budownictwa. Architektura barokowa miała więc cechy międzynarodowe wyraźniejsze niż inne dotychczasowe style. Historia Pierwszych przesłanek baroku można doszukać się już w dziełach Michała Anioła. Ten mistrz renesansu jako pierwszy wprowadził do architektury elementy dynamiczne. Poprzez podzielenie płaszczyzn wielostopniowymi pilastrami, gzymsami, niszami, zastosowanie materiałów w kontrastowych kolorach uzyskuje wrażenie ożywienia wnętrza. Światło oświetlające fragmenty płaszczyzn, sąsiadujące z nimi zacienione elementy detali potęgują wrażenie nieustannego ruchu.. Do twórców uznawanych za artystów baroku, jako pierwszych zalicza się uczniów Michała Anioła i jego współpracowników, którzy po śmierci mistrza wspólnie ukończyli budowę kopuły bazyliki św. Piotra – Giacomo della Porta i Domenico Fontana. Giacomo della Porta, po śmierci Vignoli przeprojektował fasadę i ukończył kościół Il Gesù w Rzymie. Świątynia zbudowana w okresie kontrreformacji, na zamówienie jezuitów, stała się wzorcem dla wielu kościołów budowanych w okresie baroku. Projekt kościoła Il Gesù, jednonawowy z sześcioma parami bocznych kaplic zamiast naw bocznych, z mocno skróconym transeptem i płytszym prezbiteriumzakończonym półkolistą absydą. Nad przecięciem się transeptu i nawy zaprojektowano kopułę wspartą na żaglach. Całość tworzy zwarte, przestronne wnętrze. Kościół Il Gesù należy do okresu przejściowego pomiędzy renesansem a barokiem. Bryła kościoła została zaprojektowana i zrealizowana pod koniec renesansu a jego dwukondygnacyjna elewacja to początki baroku. Domenico Fontana zapoczątkował nowe podejście do urbanistyki. Już w okresie renesansu można zauważyć pojedyncze projekty rozwiązujące obszar w pobliżu dzieł architektonicznych lub próby wkomponowania budynku w otoczenie. Jednak w okresie baroku widoczne jest podejście do tego zagadnienia na szerszą skalę. Przebudowa Rzymu zrealizowana zgodnie z projektem Fontany zmieniła otoczenie kościoła Santa Maria Maggiore. Odchodzące od bazyliki ulice rozchodzą się promieniście a każda z nich zostaje optycznie zamknięta kościołem lub obeliskiem. Okres przejściowy trwa w Rzymie do końca XVI wieku. Kolejny wiek to czas rozkwitu baroku. Do czołowych przedstawicieli tego okresu należą Francesco Borromini i Giovanni Lorenzo Bernini. W pierwszej połowie XVIII wieku barok współistnieje z pokrewnym mu rokoko. Jednocześnie pojawia się nowy styl – klasycyzm. CECHY STYLU: U podstaw estetyki barokowej legło przekonanie o subiektywizmie wobec piękna . Stwierdzono , że nie można zdefiniować piękna , gdyż zależy ono od gustu odbiorców . Dzięki takiemu stanowisku twórców można było wprowadzić na teren sztuki brzydotę jako pełnoprawny środek ekspresji . Wykorzystywali go tak wybitni twórcy barokowi jak Rembrandt , Caravaggio . rozwinęło się także malarstwo portretowe i pejzażowe . Barokowi rzeźbiarze przedstawili głównie postacie mitologiczne i postacie świętych . Oddawali ruch , napięcie , przemianę , dynamizm postaci , jej indywidualizm , nie stronili od elementów brzydoty. , , pałace zdobione antykami .Wnętrza dekorowano stiukami , rzeźbami i obrazami . Cechy stylu barokowego: • typy budowli wzorowane dokładnie na renesansie, ale „ze zwiększonym efektem optycznym”, • duży rozmach budowli, • monumentalizm, • ciężkie proporcje, • dynamika widziana w budynku, rzeźbie, malarstwie, • bogactwo dekoracji i form ornamentalnych, • przepych, obfitość zdobień • pałace zdobione antykami, • podporządkowanie wielu elementów jednemu głównemu, • występowanie silnych kontrastów form, • powierzchnia ścian wewnętrznych i zewnętrznych otrzymywała linię zmienną, stosowano cofnięcia elementów lub wyjścia naprzód, • bogactwo złotej polichromii, • zastosowanie światłocienia poprzez np. wygięcie elewacji, • silne podkreślenie przestrzeni • zwracano dużą wagę na dekoracje rzeźbiarskie – charakterystyczne aniołki (zwane putta), girlandy, fantazyjne obramienia itp., • bogata sztukateria, • zastosowanie bogactwa formy architektonicznej np: bryła, kopuła, wieżyczka, itp., • stosowano pilastry pojedyncze lub zwielokrotnione, czyli filary ustawione tuż przy ścianie pełniące rolę dekoracyjną, ale też podtrzymujące budowle, • dużą popularnością cieszyły się kręcone kolumny szczególnie we wnętrzu budowli barokowej), • budowano obiekty o charakterze religijnym i świeckim, • przebudowywano fosy na aleje spacerowe oraz zamki obronnych na pałace, • ważną rolę zaczął spełnić ogrody jako element architektoniczny, najładniejszym przykładem był w Polsce pałac w Wilanowie, • zwrócenie uwagi na architekturę ogrodową – alejki, altanki, oranżerie, stawy, rzeźba ogrodowa itp.

Rozwiązania materiałowe Popularnym materiałem zdobniczym był stiuk, czyli gips lub wapień z dodatkiem sproszkowanego marmuru, zazwyczaj barwiony w masie i wypolerowany do połysku. Stiuk po stwardnieniu doskonale imituje znacznie droższy od niego marmur. Dekorację uzupełniają malowidła. Zastosowanie iluzji malarskiej, zwłaszcza na sklepieniach, ma na celu zatarcie granicy pomiędzy rzeczywistością a jej wyobrażeniem. Skrajne obszary płaszczyzn pokrywane bywają namalowaną architekturą, która optycznie przedłuża rzeczywistość. Nad postaciami, które sprawiają wrażenie zawieszonych w przestrzeni malowany jest błękit nieba o nieskończonej głębi. Całość stwarza złudzenie odmaterializowania, niwelacji ciężaru sklepienia. Zdobnictwo barokowe: Do najpopularniejszych metod zdobniczych w dobie baroku należały przede wszystkimstiuki, których wykonanie polegało na nakładaniu na ścianę elementu wykonanego ze szlachetnego tynku (masy gipsowej), który naśladował marmur lub inne kamienie, zewnętrzną warstwę owej ozdoby wykonywano z wapna i marmurowego pyłu, alabastrowego gipsu, kleju kostnego z różnymi barwnikami. Po stwardnieniu, stiuk był skrupulatnie szlifowany, a następnie polerowany. Znana była także technika zdobnicza, zwana: intarsją, która polegała na wykładaniu jednych powierzchni z drewna innymi gatunkami tego samego tworzywa (drewna), co dawało ciekawe mozaiki. Inkrustacją zaś nazywano wykładanie powierzchni jakiegoś przedmiotu innymi materiałami, które układano w różne ciekawe wzorki.

Architektura sakralna W budownictwie sakralnym występują znane z epok wcześniejszych rozwiązania. Budowane są kościoły podłużne, na planie prostokąta (w tym także z nawą poprzeczną na planie krzyża łacińskiego) oraz budowle centralne, na planie koła, wieloboku, krzyża greckiego. Pojawiły się i stały się popularne rzuty poziome oparte na elipsie. W konsekwencji występują sklepienia i kopuły elipsoidalne. Także łuki sklepień klasztornych, kolebkowych, krzyżowych, nieckowych oraz lunet oparte są na krzywej eliptycznej. Elementem dominującym zazwyczaj są wysokie, oparte na bębnie kopuły, zwieńczone wysokimi latarniami, które przykrywa się ozdobnymi hełmami. Elewacje kościołów, na ogół dwukondygnacyjne, o płaszczyznach podzielonych zwielokrotnionymi gzymsami, pilastrami. Zdobione pełnymi rzeźbami umieszczonymi w niszach, zwieńczone tympanonami o liniach prostych lub łukowych i esownicami łagodzącymi przejścia pomiędzy nawami o różnych wysokościach.

Kościół Najświętszego Imienia Jezus w Rzymie (wł. La chiesa del Santissimo Nome di Gesù), zwany rownież Kościołem Jezusa (wł. Chiesa del Gesù), lub Jezus (wł. Il Gesù) – główny, macierzysty kościół zakonu jezuitów w Rzymie. • Kościół zaprojektowany został przez Giacomo della Porta oraz Jacopo Barozzi da Vignola, na zamówienie zakonu jezuitów, a zbudowany w latach 1568-1584. Autorem elewacji jest della Porta. Świątynia stanowi prototyp wielu barokowych kościołów jezuickich znajdujących się na terenie całej Europy (w tym również w Polsce). • Wnętrze świątyni nawiązywało jeszcze do wzorców gotyckich i renesansowych. Nowością było jednak wprowadzenie transeptu pozornego, a więc transeptu znacznie krótszego niż w kościołach gotyckich. Kolejnymi różnicami było pojawienie się płytszego prezbiterium, zredukowanie naw bocznych do rzędów kaplic oraz zlikwidowanie (obecnych w gotyku) łuków tęczowych oddzielających prezbiterium od nawy głównej. • Polskimi odpowiednikami Il Gesù są: -kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Krakowie -kościół św. Piotra i Pawła oraz klasztor Jezuitów we Lwowie -kościół Bożego Ciała w Nieświeżu

Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Krakowie • Jest to pierwsza budowla architektury barokowej w Krakowie. Ufundowana została dla jezuitów przez króla Zygmunta III Wazę. Plan kościoła wykonał prawdopodobnie Giovanni de Rossis, plan ten był realizowany od 1597 roku - najpierw przez Józefa Britiusa, a następnie modyfikowany przezGiovanniego Marię Bernardoniego. Ostateczny kształt kościołowi nadał w latach 1605-1619 Giovanni Trevano i to on jest autorem fasady, kopuły i wystroju wnętrza. • Uroczystej konsekracji kościoła dokonano 8 lipca 1635 roku.W latach 1809-1815 świątynia służyła jako cerkiew prawosławna[potrzebne źródło]. Od1842 roku służy parafii Wszystkich Świętych. Około roku 1890 posługę wikarego sprawował w nim św. Józef Bilczewski. Architektura • Kościół ma szeroki, jednonawowy korpus z nawami bocznymi o charakterze kaplic, transept z kopułą na skrzyżowaniu oraz prostokątne (krótkie)prezbiterium zamknięte półkolistą apsydą. Fasada • Dwukondygnacyjna fasada z dolomitu przypomina rzymski kościół Santa Susana Carla Maderny, ale są w niej też echa fasady głównego kościoła jezuickiego Il Gesù w Rzymie. • W niszach znajdują się posągi świętych jezuickich: św. Ignacego Loyoli, św. Franciszka Ksawerego, św. Alojzego Gonzagi oraz św. Stanisława Kostki dłuta Dawida Heela, a nad portalem głównym godło zakonu jezuitów; w górnej kondygnacji św. Zygmunt i św. Władysław. • Ogrodzenie placu z rzeźbami apostołów zostało zaprojektowane przez Kacpra Bażankę, a wykonane w roku 1722 przez Dawida Heela z wapienia pińczowskiego. Dziś, na miejscu XVIII-wiecznych, bardzo zniszczonych oryginałów, znajdują się współczesne kopie (także z wapienia pińczowskiego), wykonane przez Kazimierza Jęczmyka. Przyczyną tego stanu są kwaśne deszcze wymywające twarze rzeźb. Wnętrze • Stiukowa dekoracja, głównie na sklepieniach, jest autorstwa Giovanniego Battisty Falconiego: w apsydzie prezbiterium są to sceny z życia św. Piotra i św. Pawła oraz posągi patronów Polski - św. Wojciecha i św. Stanisława. W nawach bocznych dekoracja staje się bardziej swobodna - pojawiają się tam postacie puttów wplecionych w ornamentalne kompozycje i plafony. • Późnobarokowy ołtarz główny z roku 1735 z rzeźbami Antoniego Frączkiewicza zaprojektowany został prawdopodobnie przez Kacpra Bażankę. Obraz w ołtarzu – “Wręczenie kluczy św. Piotrowi” – namalował około 1820 roku Józef Brodowski (wzorując się na niezachowanym XVIII-wiecznym obrazie Szymona Czechowicza). Prezbiterium • Przy północnej ścianie prezbiterium znajduje się Nagrobek biskupa Andrzeja Trzebickiego z końca XVII wieku, a przy południowej – obraz przedstawiający Wszystkich Świętych pędzla Szymona Czechowicza z 1763 roku przeniesiony z dawnego kościoła Wszystkich Świętych. Nawa główna • wczesnobarokowa ambona • pomnik Kajetana Florkiewicza (autor: Franciszek Wyspiański, 1877) • posąg Piotra Skargi (autor: Oskar Sosnowski, 1869) – przeniesiony z katedry na Wawelu na początku XX wieku. • pomnik papieża Piusa IX (autorzy: Walery Gadomski i Michał Korpal, po 1880) • chrzcielnica (1528) – przeniesiona z dawnego kościoła pw. Wszystkich Świętych Transept Ramię północne: • wczesnobarokowy ołtarz z obrazem przedstawiającym Matkę Boską i śś. Annę i Joachima; • nagrobek Rohozińskich i Michałowskich z posągiem Ecce Homo (autor: Marceli Guyski); • Ramię południowe: • ołtarz św Stanisława Kostki (z obrazem z I poł. XVII w. przedstawiającym świętego); • pomnik rodziny Bartschów z 1827 roku; • posąg Maurycego Poniatowskiego (autor: Wiktor Brodzki) • posąg Maurycego Drużbackiego (autor: Antoni Madeyski, 1912) • nagrobek rodziny Branickich (projekt: Kacper Bażanka, 1720-27) Nawy boczne • Nawy boczna północna składa się z kaplic: Męki Pańskiej, Matki Boskiej Loretańskiej, św. Ignacego Loyoli. • Nawa boczna południowa składa się z kaplic: Wieczerzy Pańskiej, Michała Archanioła, Trójcy Świętej. • W kaplicy Wieczerzy Pańskiej znajduje się nagrobek Brzechffów (projekt: Kacper Bażanka, 1716) • Oświetlenie wnętrza zostało podporządkowane teatralizacji sprawowania liturgii w baroku: światło miało skupiać się na księdzu odprawiającym mszę świętą, a boczne filary wspierające kopułę miały stwarzać wrażenie kulis teatralnych. • W 1638 roku przy kościele Jezuici założyli kapelę - największą w ówczesnej Polsce. Śpiewało w niej od 80 do 100 osób.

Santa Maria della Salute (także nazywana Chiesa della Salute lub krótko La Salute) – wenecka bazylika mniejsza. Została zbudowana, zgodnie z dekretem senatu podpisanym przez dożę Nicolò Contarini z 22 października 1630 roku, jako wotum dziękczynne po zakończeniu epidemii dżumy, która pozbawiła życia ok. 1/3 mieszkańców miasta. Bazylika została usytuowana nad Kanałem Grande obok budynku morskiej komory celnej Dogana di Mare. Barokowa budowla została zaprojektowana na rzucie ośmioboku otoczonego arkadami i zwieńczona kopułą ustawioną na bębnie. Kościół otacza sześć kaplic. Projektantem kościoła był Baldassare Longhena. Prace rozpoczęto we wrześniu 1631 (po zakończeniu epidemii) a zakończono w 1681. Konsekracja odbyła się 9 listopada 1687. W kościele umieszczono obrazy Tycjana (obraz ołtarzowy – Święty Marek na tronie wraz ze świętymi Kosmą, Damianem, Sebastianem i Rochem) i Jacopo Tintoretto (Wesele w Kanie Galilejskiej), przeniesione z kościoła Santo Sprito. W Wenecji w dniu 21 listopada, rokrocznie odbywa się uroczysta procesja dziękczynna za zdrowie miasta. Prowadzona jest po specjalnie przygotowanym pontonowym pomoście, z placu św. Marka przez Kanał Grande do kościoła Santa Maria della Salute.

Kościół św. Karola Boromeusza (niem. Karlskirche) w Wiedniu – jedna z najpiękniejszych barokowych budowli Europy, ufundowana przez Karola VI w 1713 po ostatniej z wielu epidemii dżumy, które nawiedziły Wiedeń. Kościół wzniesiono na cześć św. Karola Boromeusza, arcybiskupaMediolanu z czasów epidemii dżumy w 1576. W konkursie na projekt budowli udział wzięli: Johann Bernhard Fischer von Erlach, Johann Lucas von Hildebrandt i Galli Bibbiena. Wygrał von Erlach, według którego planów budowę prowadzono od 1716. Architekt nie doczekał ich końca w 1737, gdyż zmarł 14 lat wcześniej. Kościół wzniesiono na planie elipsy połączonej z krzyżem greckim. W centrum fasady, na osi z kopułą, umieszczono portyk, flankowany przez dwie kolumny (dzwonnice) pokryte spiralnie biegnącymi płaskorzeźbami. Fasada posiada wreszcie dwie skrajne wieże. W efekcie stanowi połączenie elementów klasycznych (portyk, kolumny nawiązujące do kolumny Trajana i kolumny Antonina Piusa) oraz barokowych.

Architektura świecka • Budowle świeckie to przede wszystkim reprezentacyjne pałace rozbudowane horyzontalnie, często z bocznymi skrzydłami tworzą plan w kształcie litery U. Barok ukształtował typ pałacu określany jako entre cour et Cardin. Budowla była poprzedzona dziedzińcem a za nim rozciągał się ogród i park o geometrycznie zaprojektowanych trawnikach, klombach, krzewach, skupiskach drzew. W ogrodach rozmieszczano niewielkie, ozdobne pawilony i altany. Pałac i jego otoczenie tworzą harmonijny zespół architektoniczny. Elewacje pałaców zdobiono nieco oszczędniej niż fasady kościołów. Elementem mocno rozbudowanym stały się klatki schodowe z rozdzielnymi biegami, czasem o zmieniającej się szerokości. • Zmiany w uzbrojeniu, udoskonalanie artylerii spowodowały już w okresie renesansu konieczność zastosowań innych rozwiązań w budowanych umocnieniach. Nowe fortyfikacje budowane są na dawniejszych przedmieściach. Mają one postać ziemnych umocnień chronionych początkowo bastejami, później wysuniętymi bastionami. Do geometrycznie zaplanowanych rozwiązań narysów fortyfikacyjnych dostosowywane są projekty przebiegu ulic, rozmieszczenia placów, zieleni. Kontynuowane są pomysły na plany miast idealnych, ale realizacja ich w istniejącej zabudowie należy do mało realnych przedsięwzięć.

Pałac Wersalski Pałac w Wersalu jest jedną z najznakomitszych budowli baroku klasycznego i stanowił inspirację dla architektów i artystów późniejszych lat. Przed pałacem znajduje się liczący prawie 6 ha półkolisty plac (Place d’Armes), który zaprojektowano z myślą o rewiach wojskowych. Plac ma podstawę 350 m oraz szerokość 220 m i stanowi unikatowy przykład planu promienistego. Na Place d’Armes zbiegają się trzy szerokie aleje (o szerokości 93,60 m, 78 m, 70 m): Avenue de Saint-Cloud, Avenue de Paris, Avenue de Sceaux[3]. Pałac posiada trzy dziedzińce: Cour des Ministres (Dziedziniec Ministrów), Cour Royale (Dziedziniec Królewski) z konnym posągiem Ludwika XIV i Cour de Marbre (Dziedziniec Marmurowy) z częścią zabudowań stanowiących część zameczku myśliwskiego Ludwika XIII z białego kamienia i czerwonej cegły. Najsłynniejsza wśród pałacowych fasad ma 560 m długości i wychodzi na pięknie rozplanowany ogród. Wysunięta część środkowa pałacu jest dziełemLe Vau, natomiast dwa cofnięte skrzydła powstały według Hardouin-Mansarta. Pałac składa się z dwóch kondygnacji, dolnej zakończonej łukami i górnej z pasem filarów, pilastrów i wysokich okien. Całość wieńczy balustradowaattyka, w której znajdowały się mieszkania członków ogromnego dworu królewskiego. Król i książęta zamieszkiwali część środkową i skrzydła pałacu. Z Cour Royale poprzez Skrzydło Ludwika XIV, dochodzi się do wnętrza pałacu, gdzie mieści się Muzeum Historyczne, którego jedenaście komnat prezentuje epokę Ludwika XIII i Ludwika XIV. Z Muzeum można przejść do Opery zaprojektowanej przez Gabriela w 1770 r. z okazji zaślubin Ludwika XVI z Marią Antoniną. Sala jest udekorowana rzeźbionymi w drzewie i pozłacanymi ornamentami na błękitnym tle. Kaplica królewska Na piętrze pałacu znajduje się kaplica zbudowana w latach 1698-1710 według projektu Hardouin-Mansarta. Posiada ona trzy nawy i czworoboczne filary podtrzymujące łuki zwieńczone galerią ze żłobionymi kolumnami. Na tym samym piętrze mieści się sześć wielkich komnat Grand Appartement – gdzie władca przyjmował swych dworzan trzy razy w tygodniu, między szóstą a dziesiątą wieczorem. W apartamentach królowej (w złotym gabinecie) prezentowane będzie zakupione w 2011 za 6,75 mln euro oryginalne biurko Marii Antoniny[4]. Najświetniejszym pomieszczeniem pałacu jest Galeria Zwierciadlana, do której wchodzi się przez Salon Wojny. Galeria zbudowana pod nadzorem Hardouina-Mansarta ma 74 m długości i 10 m szerokości. Jej sklepienie zdobią malowidła Le Bruna, przedstawiające wielkie francuskie zwycięstwa. Galeria zawdzięcza swą sławę siedemnastu ogromnym oknom wychodzącym na park i odbijającym się w takiej samej liczbie luster na przeciwległej ścianie. Pałac wersalski służył za wzór dla architektów projektujących rezydencje królewskie w innych krajach (np. Pałac Sanssouci w Poczdamie, Pałac Zimowy w Petersburgu).

Ogród wersalski Park wersalski zajmuje obszar o powierzchni 800 ha. Znajduje się w nim ogród zaprojektowany przez André Le Nôtre’a o powierzchni 250 akrów, który jest uważany za pierwowzór ogrodu w stylu francuskim, ze względu na swe eleganckie rozplanowanie i dekoracje. Został zaprojektowany jako dopełnienie pałacu. Ogród powstał na geometrycznym planie, jednak nie można mówić o jego monotonii. U stóp centralnego tarasu w basenie Latony znajduje się arcydzieło Mary’ego ukazujące boginię z synem i córką, Apollonem i Dianą. Rzeźba góruje nad koncentrycznymi basenami w kształcie piramidy. Za basenem Latony rozciąga się długa aleja Tapis-Vert (zielonych dywanów), która prowadzi do basenu solarnego bóśtwa – Apollina. Rydwan ciągniony przez cztery konie wynurza się władczo z wody, zaś trytony dmuchają w muszle oznajmiając nadejście boga. Ta dynamiczna i równocześnie majestatyczna grupa dłuta Jean-Baptiste Tuby’ego stanowi niejako symbol okresu największej świetności Wersalu. Za basenem Apollina rozciąga się obszar zieleni z wielkim kanałem, którego bieg przecina w połowie mały kanał. Gwałtowna burza w dniu 26 grudnia 1999 powaliła 18 500 drzew w parku wersalskim. W celu odtworzenia stanu pierwotnego zorganizowano finansowaną częściowo przez osoby prywatne akcję „10 000 drzew dla Wersalu”, w ramach której na nowo zostanie obsadzana lipami między innymi „gwiazda królewska” (l’Étoile Royale) na końcu Wielkiego Kanału.

Zwinger – późnobarokowy zespół architektoniczny znajdujący się w centrum Drezna. Jest zaliczany do najbardziej znaczących budowli późnego baroku w Europie. Określenie “Zwinger” pochodzi od pierwotnego położenia budynku, pomiędzy zewnętrznymi i wewnętrznymi murami obronnymi. Wzniesiony w latach 1711–1728 przez Matthäusa Daniela Pöppelmanna na życzenie Fryderyka Augusta I zwanego Mocnym, który w 1696 wybrany został królem Polski pod imieniem Augusta II. August Mocny zamówił budynek odpowiadający rzymskiemu Koloseum, w którym miały odbywać się różne uroczystości. Jako wynik tego życzenia architekt Pöppelmann stworzył budynek w stylu późnobarokowym. Zbudowany na planie prostokąta z wewnętrznym dziedzińcem, który otoczony jest galeriami (ogród z fontannami), bramą koronną, pawilonami. W późniejszym okresie August Mocny sprowadził tutaj swoje zbiory egzotycznych roślin, a także porcelany. Do dnia dzisiejszego Zwinger wykorzystywany jest do prezentowania wystaw. Szczególnie warte zobaczenia są wcześniej wspomniane zbiory porcelany, w których znajduje się zarówno chińska porcelana z XV wieku, jak i znane w całych Niemczech wyroby porcelanowe z Miśni. W Zwingerze znajduje się także Rüstkammer – zbrojownia, która jest zbiorem różnych historycznych broni. Część rokokowa składa się z następujących części: Nimfeum, Salonu Matematycznego, Salonu Fizycznego, Salonu Francuskiego, Salonu Niemieckiego, Długiej Galerii z Bramą Koronną, oraz dwóch pawilonów na osi – Miejskiego oraz Wałowego. Wraz z Pöppelmannem działał (głównie przy dekoracjach rzeźbiarskich) Balthasar Permoser. W latach 1847-1857, na miejscu m.in. drewnianych stajni, architekt Gottfried Semper wzniósł monumentalny budynek, odtąd będący integralną częścią Zwingeru, z przeznaczeniem na nową siedzibę Galerii Obrazów Starych Mistrzów zawierającą bogate zbiory malarstwa europejskiego m.in. dziełaRubensa, Rembrandta oraz Dürera. Po wojnie urządzono w nim również Galerię Obrazów Nowych. Mimo silnych zniszczeń w czasie II wojny światowej Zwinger został relatywnie szybko odbudowany. Laux-le-Vicomte – zespół pałacowo-ogrodowy, położony we Francji, w departamencie Seine-et-Marne, w miejscowości Maincy[1]. Pałac wzniesiony został w latach 1656-61 dla Nicolasa Fouqueta przez Charles Le Brun, Louis Le Vau i André Le Nôtre w styl klasycyzującego baroku, zwanego stylem Ludwika XIV. Uważany jest za pierwsze dzieło w tym stylu[2]. Stanowi przykład założenia w typie “entre cour et jardin”. Obok Wersalu jest najwybitniejszym XVII-wiecznym zespołem parkowo-pałacowym we Francji.

Meble barokowe we Francji W początkach XVII wieku Renesans zaczyna przekształcać się w nową formę artystyczną , która otrzymuje nazwę Barok. Nazwa tego stylu wywodzi się od portugalskiego słowa barocco oznaczającego nieregularne rozwinięta perłę, We Francji barocco oznaczało bogactwo ozdób. To właśnie Francja w wyniku działań króla Ludwika XIV, staje się centrum sztuki, a co za tym idzie przemysłu meblarskiego w Europie. Meblarstwo tego okresu można podzielić na dwie grupy. Pierwsza grupa do meble dworskie, budowana na zamówienie króla. Meble te wykonywane były przez specjalnie szkolonych artystów i rzemieślników z drogich i cennych materiałów. Ich forma użytkowa podporządkowana była funkcji reprezentacyjnej , stanowiły wyraz luksusu i władzy absolutnej. Druga grupa mebli to sprzęty skromniejsze, używane i budowane dla mieszczaństwa. W XVII i XVIII wieku dla tej grupy społecznej konstruowano meble wzorowane na późno renesansowych meblach niderlandzkich. W zakresie dekoracji Barok posługiwał się wiciami roślinnymi i kwiatowymi które poskręcane w formy ślimacznicowe otaczały motywy architektoniczne . Popularnymi ornamentami były także liście akantu z głęboko powycinanymi rowkami, symbole króla, rozmaite wstęgi, wieńce girlandy itp. Nadal stosowano znane z renesansu takie elementy jak ząbki, perełki czy wole oczy. Cechą charakterystyczną dla meblarstwa barokowego jest stosowanie płaskiej dekoracji zwanej „ markieterą” . Zastąpiła ona stosowany dotychczas na płaskich powierzchniach mebli skrzyniowych relief ( na szafach, kabinetach ,sekreterach). Meble szkieletowe ( krzesła , fotele , stoły) nadal ozdabiano snycerką stosują wspomniane wcześniej ornamenty. Technika makietery doprowadzona została do niebywałego rozkwitu , a do zdobienia używano obok szlachetnych gatunków drewna także kości słoniowej, metali kolorowych, mas perłowych i wielu innych. Rzemieślnicy wykonywujący prace zdobnicze z użyciem tej techniki, stali się najważniejszymi artystami meblowymi, a ich prace i nazwiska stały się sławne na wiele pokoleń ( np. Andre Charles Boulle). W początkach XVII wieku Renesans zaczyna przekształcać się w nową formę artystyczną , która otrzymuje nazwę Barok. Nazwa tego stylu wywodzi się od portugalskiego słowa barocco oznaczającego nieregularne rozwinięta perłę, We Francji barocco oznaczało bogactwo ozdób. To właśnie Francja w wyniku działań króla Ludwika XIV, staje się centrum sztuki, a co za tym idzie przemysłu meblarskiego w Europie. Meblarstwo tego okresu można podzielić na dwie grupy. Pierwsza grupa do meble dworskie, budowana na zamówienie króla. Meble te wykonywane były przez specjalnie szkolonych artystów i rzemieślników z drogich i cennych materiałów. Ich forma użytkowa podporządkowana była funkcji reprezentacyjnej , stanowiły wyraz luksusu i władzy absolutnej. Druga grupa mebli to sprzęty skromniejsze, używane i budowane dla mieszczaństwa. W XVII i XVIII wieku dla tej grupy społecznej konstruowano meble wzorowane na późno renesansowych meblach niderlandzkich. Najważniejszym meblem do siedzenia był ciężki wyściełany fotel z wysokim oparciem. Jego nogi w kształcie balsów zwężających się na dole, spoczywały na klockach połączonych ze sobą w kształcie liter H lub X. Łączyny były ponadto powyginane w formy esowate i spiralne. Nad grubo tapicerowanym siedziskiem wznosiło się skośnie ustawione duże oparcie, sięgające ponad głowę siedzącego. Po bokach oparcia znajdowały się esowato wygięte poręcze. Pokrycia foteli wykonywano z aksamitu, haftowanej tkaniny, gobelinu, a czasami z pokrytej złotem wytłaczanej skóry. W użyciu znajdowały się także długie kanapy o prostej formie, wsparte na ośmiu nogach. Podobnie jak we włoskim renesansie tak i w baroku sypialnia była miejscem reprezentacyjnym. Francuskie łoże paradne ustawione było na podium i posiadało okazały baldachim umocowany za pomocą konsolek nad wezgłowiem. Czasami baldachim wsparty był na czterech słupach. Konstrukcja drewniana łoża była całkowicie zakryta.

Meble barokowe w Holandii W XVII wieku Holandia oddzieliła się od Niderlandów. Główną cechą meblarstwa holenderskiego był wielka prostota form i odrzucenie tak popularnej we Francji dekoracji mozaikowej na rzecz ram, listew, podwajania elementów ramowych i wszystkich środków dekoracyjnych jakie były do osiągnięcia środkami stolarskimi. W początku XVII wieku w produkcji mebli stosowano nadal drewno dębowe, które wzbogacano czasami dodatkami z drzew egzotycznych. Od około 1660 roku stopniowo upowszechnił się jako surowiec do produkcji mebli orzech. Najczęściej spotykanym typem szafy z tego okresu była czterodrzwiowa szafa o dwóch nierównej wysokości kondygnacjach, z czworobocznym bogato rozwiniętym ornamentem ramowych na płaszczyźnie drzwi.

Konstrukcje krzeseł opierały się na formie znanej z renesansu lecz ich nogi otrzymały postać skręconych śrubowato balsów. Podobnie konstruowano stoły.

Pod koniec XVII wieku pojawiły się w Holandii meble zdobione chińskimi malowidłami lakowymi oraz wykorzystujące chińskie podpory. Meblem jakim upowszechnił się w tym okresie był kabinet, którego wnętrze wypełniały liczne przegródki i szufladki.

Meble barokowe w Niemczech Podobnie jak w czasach renesansu tak i w okresie baroku niemieckie meblarstwo znajdowało się pod wpływem dwóch różnych ośrodków. W północnych częściach kraju dominowały wpływy Holandii , w południowych częściach wpływy włoskie. Pod koniec XVII wieku na niemieckich dworach pojawiły się wpływy sztuki Ludwika XIV. Około 1600 roku zanika w meblarstwie drobny ornament architektoniczny i chrząstkowy.

Na początku XVII wieku w miejscu renesansowej szafy dwukondygnacyjnej pojawił się typ szafy jednobryłowej, dwudrzwiowej. Architektoniczny podział mebla pilastrami, kolumnami przebiegał teraz przez całą wysokość mebla a nie przez jego dwie kondygnacje. Kolumny maja często śrubowato skręcone trzony i umieszczone są w narożnikach na diagonalnej osi, aby nadać meblowi sylwetkę dynamiczna. Czasami wyposażano szafy w potężny cokół z szufladami, wsparty na kulistych spłaszczonych nogach oraz silnie zaakcentowany gzyms. Płyciny drzwiowe i powierzchnie boczne szaf wypełniano ornamentem ramowym. Powierzchnie płycin były przeważnie fornirowane z wkładkami z różnokolorowego drewna, a dodatkowe ozdoby snycerskie zazwyczaj wykonane były z drewna orzechowego. Niemieckie meble z końca XVII i początku XVIII wieku tego okresu odróżniają się od holenderskich bogatszą plastyka profili.

Na przełomie XVII i XVIII wieku wykształciła się jednolita forma szaf tzw. hamburskich albo inaczej gdańskich. Były to meble jednobryłowe, dwudrzwiowe z szerokim cokołem z szufladami. Całość formy wieńczył duży silny gzyms, czasami przełamany i wzniesiony. Ten element odróżniał szafy gdańskie od hamburskich z prostym gzymsem. Nazwa tych mebli wywodzi się z faktu że z tych dwóch miast pochodzą najbardziej okazałe okazy tego typu szaf. Drzwi szaf pokrywał duży zdwojony ramowy motyw o owalnej formie ,zakończony szpiczasto u góry i u dołu. Podobny motyw dekoracyjny zdobił płyciny szuflad w wysokim cokole. Silnej ramowej dekoracji w płycinach towarzyszyła po bokach dekoracja snycerska pokrywająca fryzy, kapitele oraz płyciny pilastrów. Do tego typu dekoracji używano ornamentów takich jak wici akantu, pęki kwiatów, wiązki owoców, muszle itp. W tym samym typie szaf gdańskich , produkowano również wąskie szafy jedno drzwiowe, które zamiast szerokiego cokołu z szufladą posiadają wysoka podstawę w formie stołu o skręconych w formie kolumn nogach, wzmocnionych u dołu łączynami. Szafy kabinetowe wyrabiano w formie typowej dla Baroku - stołu o skręconych śrubowato nogach. Płaszczyzny pokrywano fornirem hebanowym z kolorową mozaiką lub barwną intarsją reliefową i obramowywano listwami falistymi. Stoły wyposażano w rozsuwany blat spoczywający na śrubowato skręconych nogach. Od dołu nogi wzmocnione były łączynami. Północno niemieckie stoły posiadały nogi w formie okrągłych niemal kulistych balsów. Około 1690 roku pojawiło się w Niemczech biurko. Podobnie jak we Francji występowało w dwóch odmianach. Z nadbudowa szufladowa i bez nadbudowy. Poniżej płyty stołowej znajdowały się szuflady. Całość była wsparta na ośmiu śrubowato toczonych nogach, które jak zwykle połączone były ryglami i spoczywały na kulistych stopach.

Niemieckie łoża z okresu baroku zachowują ulubiona z renesansu formę łoża z baldachimem wspartym na skręconych kolumienkach. Płaszczyzny drewniane łoża ozdabiano barokowym ornamentem ramowym w otoczeniu falistych listew.

Na przełomie XVII i XVIII wieku w meblarstwie dworskim pojawiają się nowe formy podpór wzorowane na meblach holenderskich. Zamiast dotychczasowych śrubowo skręconych form, nogi uzyskują esowato wygięte kształty. W tym samym okresie w dekoracji pojawia się chińska laka. Zmiany te wynikały z pojawienia się w Holandii i Anglii mebli z Azji.

Meble barokowe w Anglii Rozwój meblarstwa barokowego w Anglii rozpoczął się około roku 1660. W miejsce dotychczasowych mebli z drewna dębowego pojawiły się nawiązujące do paradnego sprzętu francuskiego , meble z drewna orzechowego. Pierwszy okres rozwoju angielskiego meblarstwa barokowego opiera się głównie na wzorcach zapożyczonych z Francji i Niderlandów. Charakterystyczne dla tego okresu jest używanie drewna orzechowego i złoconych bogatych dekoracji snycerskich. Podstawy i oparcia mebli ozdabiano ażurowa rzeźbą o motywach roślinnych i figuralnych Angielskie meble skrzyniowe występowały jako proste formy kubiczne , w których płaszczyzna dzielona była za pomocą ramujących listew lub regularne umieszczanie szuflad jedna nad drugą. Bardzo rzadko posługiwano się profilowaniem i gzymsami tak chętnie używanym w Niemczech. W początkach XVIII wieku wykształcił się zupełnie narodowy styl meblarstwa angielskiego. W dekoracji posługiwano się markieterią ,używano czarnej i czerwonej laki a w miejsce balsowa tych podpór zastosowano podpory esowato wygięte. Markietery używano podobnie jak we Francji stosując popularne ornamenty wazy z kwiatami, liście akantu, płatki z kości słoniowej. Zdobiono w ten sposób całe kabinety i sekretery, szafy czterodrzwiowe , komody i płyty stołów. Czasami w dekoracji stosowano ornamenty stylizowanej geometryczne wici roślinnej. Na przełomie XVII i XVIII wieku w okładzinach mebli i stosowano na chińską modę czerwoną i czarną lakę. Około 1720 roku w meblarstwie angielskim zaczęto stosować drewno mahoniowe, a wraz z nim na nowo wchodzi dekoracja snycerska w postaci liści akantu, lwich głów i innych motywów figuralnych Najpopularniejszym meblem w Anglii była komoda , która pojawiła się około 1680 roku. Występowała w dwóch typach niskim i wysokim. Typ niski występował w formie pojedynczej skrzyni z szufladami stojącej na podstawie w kształcie stołu z nogami toczonymi okrągło lub skręconymi. Typ wysoki wyglądał jak dwie komody nałożone na siebie. Dolna część była nieco szersza i wysuwała się do przody. Całość tworzyła rodzaj szafy z szufladami. Kabinetu został zapożyczony przez angielskich rzemieślników z kontynentu. Zachował typową formę graniastej skrzyni zamkniętej drzwiami za którymi umieszczano szufladki z wnęka po środku. Dolna część kabinetu przybierała wygląd bądź to stołu bądź to szafki zamykanej drzwiczkami. Poprzez nałożenie na komodę skośnego blatu i nadbudowy gabinetowej zbudowano nowy mebel zwany sekreterem ( sekretarzem). Płyta która zamykała skośny pulpit w tym meblu po otwarciu służyła do pisania. Jako podstawy zamiast komody można było użyć stołu. Jeżeli rezygnowano z nadbudówki powstawał damski, lekki sekreter . Ten typ meble był bardzo popularny przez cały XVIII i połowę XIX wieku. Z początku XVII wieku pochodzi również oszklona szafa, ustawiona na postumencie i przeznaczona do przechowywania porcelany. Brakuje w angielskim meblarstwie barokowym dużych szaf ubraniowych jakie spotykamy na kontynencie. Krzesła i fotele początkowo wzorowano na meblach holenderskich. Pierwotne stosowano śrubowato wykręcone nogi by z czasem zastąpić te formy nogami balsowa tymi lub wolutowymi. Wysokie i sztywne oparcia dekorowano ażurowymi rzeźbami i ornamentem wstęgowym oraz liśćmi akantu. Oparcia wypełniano także plecionką trzcinową. Jednym z ulubionych mebli do siedzenia był rodzaj tapczanu na sześciu nogach ze skośnym oparciem z tyłu i plecionka w oparciu. Wraz z rozwojem baroku krzesła w Anglii przybrały bardzo ciekawa formę. Podpory wolutowe jakie występowały wcześniej są teraz esowato wygięte, poszerzane u góry i zakończone jakby kolanem. U dołu nogi kończyły się płaską stopą bądź zwierzęcym kopytem lub od 1725 roku ptasią łapą obejmująca szponami kule. Formy te zostały zapożyczone z chińskiej sztuki XVI wieku. Podobnie jak w chińskich pierwowzorach nogi nie otrzymywały łączy ponieważ górna część nogi była wystarczająco szeroka i sztywna aby zapewnić meblom dostateczna stateczność. Oparcie tych krzeseł było nieco wygięte do tyłu i dostosowane do profilu ludzkiego kręgosłupa. Składało się z ramy zewnętrznej, której wygięte boki łączą się u góry z deską oparciową występująca często w kształcie wazy. Dekoracja krzeseł była zredukowana do wyszukania najtrafniejszych profili i krzywizn w tej użytkowej formie. Czasami decydowano się na delikatny relief na pionowej desce oparcia. Łoża pokrywano tkaninami i draperiami tak że nie było widać ich drewnianej konstrukcji, podobnie jak czyniono to w większości krajów europejskich w baroku. Angielskie meble z XVII i XVIII wieku to konstrukcje proste o właściwościach użytkowych i prostej dyskretnej dekoracji. To co jest najważniejsze dla meblarstwa angielskiego to fakt że dzięki swojej utylitarnej formie stworzyło podstawy dla nowoczesnego meblarstwa mieszczańskiego.