Jan Chryzostom Pasek, Pamiętniki, oprac. Władysław Czapliński, BN I 62, 2003.

WSTĘP I. Pamiętniki staropolskie: XIX w. – wydano drukiem najważniejsze pamiętniki staropolskie Dają one wiedzę o ludziach minionych wieków i ich życiu Pamiętnik to niezastąpione źródło historyczne, ale bywa zawodne: tendencja autora i usterki pamięci mogą zaciemniać obraz Problem z klasyfikacją pamiętników – np. niektórzy badacze traktują Pamiętniki Paska jako romans Pamiętnik to utwór literacki, w którym autor pisze o przeszłości na podstawie własnych (bezpośrednich lub pośrednich) wspomnień, z wyraźnym zamiarem pisania wspomnień, a nie historii tego okresu Np. Dzieje w Koronie Polskiej Łukasza Górnickiego dla nakreślenia tła wykorzystują dzieła historyczne (np. Marcina Bielskiego); ale za kanwę utworu bierze swoje wspomnienia XV – XVI w. – pamiętniki z pogranicza dzieł historycznych Początek XVI w. – krótka zapiska biograficzna Biernata z Lublina Pojawiają się luźne zapiski osobiste umieszczane na marginesach kalendarzy, tzw. Raptularze Np. raptularz dra Łukasza Noskowskiego, szlachcica z Krakowa (notatki o podróżach do Bolonii i śnie o trzech wielkich wężach) Raptularz dra Mikołaja Sokolnickiego zawierający informacje polityczne i intymne zapiski, np. oddawanie pozostałych po nich dzieci na wychowanie kobietom z podkrakowskich wsi Pogranicze raptularza i dziennika – nazwany przez wydawcę dziennikiem utwór Piotra Myszkowskiego Częste – diariusze podróży, tzw. „diariusze peregrynacji”: • Itirenarium podróży do Włoch Jana Ocieskiego • Dziennik podróży do Włoch Jerzego Radziwiłła • Krótkie wypisanie drogi z Polski do Konstantynopola, a stamtąd zaś do Astrachania, zamku moskiewskiego Andrzeja Taranowskiego Diariusze peregrynacji do Ziemi Świętej Jana Goryńskiego (zachowane we fragmentach) oraz „Peregrynacja do Ziemi Świętej i Egiptu Mikołaja Krzysztofa Radziwiłła, tzw. „Sierotki” w latach 1582 – 1584 przetłumaczona na łacinę przez ks. Tomasza Tretera; wyd. 1601, tekst polskie wydany w 1925 r. – jest to pamiętnik dobry, pisany przez wykształconego autora Diariusz peregrynacji włoskiej, hiszpańskiej, portugalskiej z 1595 r. napisany przez nieznanego szlachcica  Księgi peregrynacje Macieja Rywockiego z okresu 1584 – 82  Pisany po łacinie diariusz Stanisława Reszki, sekretarza kardynała Hozjusza podczas podróży do Włoch i Rzymu  Listy pisane przez korespondentów magnatów opisujące w sposób diariuszowy przebieg wydarzeń np. wojennych np. Dziennik wyprawy Stefana Batorego pod Psków w latach 1581 – 82 pisany przez Jana Piotrkowskiego  Pamiętniki pisane ex post np. Teodora Jewłaczewskiego: 2 poł. XVI w. do pierwszych lat XVII w.  XVII – bujny rozkwit sztuki pamiętnikarskiej

Płaszczyzna rozwoju pamiętnikarstwa w XVII w. i rodzaje utworów pamiętnikarskich  Dwie główne przyczyny: • dopiero wtedy kultura renesansowa przeniknęła do szerokich kół szlachty i mieszczaństwa • burzliwe dzieje Polski skłaniały niejednego do spisania swych wspomnień  tło historyczne tamtych czasów to m. in.: • dymitriady w Rosji • pokonanie Turków pod Chocimiem; odsiecz wiedeńska • 1665 – niemal zupełna katastrofa państwa • wybór królewicza polskiego na wielkiego księcia Moskwy  ludzie chcieli przekazać potomnym choć cząstkę tamtych wydarzeń; jako wskazówka potomstwu; np. Jan Ossoliński we wstępie „potomkom w sobie samym wystawił wizerunek swojej fortuny”  nie istniały w Polsce rejestry ludzi szlachetnie urodzonych, ich genealogii i zasług; niejeden pamiętnikarz pisał o krewnych i przodkach  diariusze wypraw wojennych, elekcji itp. Pisano na zamówienia magnatów  spisano np. diariusz śmierci Zygmunta III i wyboru Władysława IV; ale autorowi pisanie się spodobało i dalej pisał o swym życiu  w 1610 r. powstał Początek i progres wojny moskiewskiej Stanisława Żółkiewskiego, który przedstawiał motywy swojego działania i przebieg wydarzeń  podział na: 1) diariusze (dzienniki): - podróży - wypraw wojennych - sejmów lub elekcji - podróży poselskich - obejmujące dłuższy okres życia np. diariusz Radziwiłła 2) pamiętniki w postaci wspomnień z perspektywy czasu - bardziej osobiste: autor opisuje swoje życie, np. Jerzy Ossoliński - uwaga skupiona na wypadkach publicznych z pominięciem wydarzeń prywatnych, np. Pamiętniki Mikołaja Jemiołowskiego 3) raptularze 4) dziennik listowy, np. Kazimierza Sarneckiego  podział ze względu na sposób pisania: • sucha relacja, lub autor nieunikający własnych poglądów • pamiętnik Paska – pośrodku spraw osobistych i publicznych • pamiętniki spisujące życie magnata, patrona danego autora, np. o Tomaszu Zamoyskim Stanisława Żurkowskiego

Ważniejsze pamiętniki polskie XVII w.  fale pamiętnikarstwa wywołały zbrojne interwencje w okresie Samozwańców: • Stanisława Żółkiewskiego (wojna polsko – rosyjska); naśladuje opowiadania Cezara; wiarygodny dokument przeszłości; wzór znakomitej polszczyzny • Dyjariusz Samuela Maskiewicza; barwne opisy wojny moskiewskiej, reszta słaba; pamiętnik husarza, podobny do dzieła Paska • Pamiętnik Stanisława Niemojewskiego; autor przypadkiem znalazł się w Moskwie, przeżył rozruchy i dostał się do niewoli; bujny opis życia w obozie jeniecko - więziennym; rubaszny humor polski; odpisy pism dla cara i rokowań o uwolnienie; liczne rusycyzmy

Diariusze poświęcone rozprawom orężnym stojące na pograniczu pamiętników i rozpraw historycznych:  Jakuba Sobieskiego Commentatorium belli libri tres (w wersji polskiej Pamiętnik wojny chocimskiej)  Szymona Okolskiego Diariusz transakcyjej wojennej między wojskiem koronnym i zaporoskim (1637) Diariusze podróży:  Jakub Sobieski Dwie podróże […] odbyte po krajach europejskich w latach 1607 – 1613 i 1638  Jerzy Ossoliński Diariusz legacji  Diariusz Stanisława Oświęcima (dworzanin St. Koniecpolskiego); jasny, prosty styl  Diariusz Sebastiana Gawareckiego z podróży z Markiem i Janem Sobieskimi (styl suchy, kronikarskie zapisy rzeczy zwiedzanych)

Raptularze:  Pisany przez parę pokoleń rodziny Korycińskich na wydanym w 1559 r. kalendarzu łacińskim (poł. XVI – poł. XVII w.)  Pamiętnik – autobiografia Jerzego Ossolińskiego (studia, pobyt na dworze królewicza Władysława, poselstwo do Anglii); dzieło nieskończone, zacięcie powieściowe, dosłowne przytaczanie mów, polszczyzna nieskażona łaciną)  Pamiętnik – diariusz Albrychta St. Radziwiłła 1632 – 55, diariusze sejmów, życia dworu królewskiego i ważniejszych wydarzeń w Polsce; gdy nie był świadkiem wydarzeń, korzystał z przekazów korespondentów; pisany po łacinie; nie doczekał się polskiego tłumaczenia

Połowa – XVII w. – wojny z Kozakami, szwedzkie i moskiewskie – rozkwit pamiętnikarstwa:  Joachim Jerlicz: wojna z Kozakami; świadek niektórych wydarzeń, które mieszają się z plotkami i pogłoskami; współczesne poezje polityczne: List Pana Jezusa, Sen Najświętszej Maryi Panny  Bogusław Kazimierz Maskiewicz: dwa fragmenty pamiętnicze (1645 – 49), pisany z perspektywy, ale o dużej wartości historycznej  Kazimierz Filip Obuchowicz i syn Teodor Hieronim: krótkie, razem obejmują okres od 1630 do początków XVIII w. Pamiętniki okresu wojny szwedzkiej:  Jan Chryzostom Pasek  Mikołaj Jemiołowski: pamiętnik – kronika; opisuje wydarzenia widziane bezpośrednio, ale swoją osobę usuwa w cień; lata 1648 – 79; nacisk na wojnę ze Szwedami  Jakub Łoś z Grodkowa: 1646 – 67; nacisk na wojnę ze Szwedami i Rosją; uzupełnienie Paska; też był w Danii; niewielkie, ale większe od wyżej wymienionych wartości literackie Pamiętniki połowy XVII wieku:  Jan Władysław Poczobut Odlanicki: diariusz prowadzony w latach 1659 – 84; nieregularne notatki dniowe; wiadomości o sprawach publicznych i kulturalnych; opowiadanie bez Paskowej werwy  Jan Antoni Chrapowicki: wydany częściowo; bezpośredniość codziennych zapisów; przede wszystkim zapiski klimatyczne; notuje rozmowy, sesje sejmowe nie podając ich treści  Autobiografia księcia Bogusława Radziwiłła: nie odsłania tajemnic życia; informacje o pojedynkach; usprawiedliwia swoją politykę; bez wartości literackiej  Stanisław Wierzbowski Konnotata wypadków w domu i w kraju zaszłych od 1634 – 89; stosunki gospodarcze i kulturalne; autor ożenił się w wieku 47 lat, by po śmierci żony zostać księdzem  (częściowo zachowany, niewydany brukiem) diariusz Teodora Billewicza z podróży po Włoszech, Francji, Holandii, Anglii  autobiografia Anny Stanisławskiej pisana wierszem Transakcja albo opisanie całego życia jednej sieroty przez żałosne treny […] Pamiętniki o magnatach pisane przez ich dworzan:  St. Żurkowskiego o Tomaszu Zamoyskim w latach 1609 – 38; zapewne na podstawie raptularza; cenne wiadomości o sprawach publicznych  St. Tokarskiego o księciu Albrychcie St. Radziwille – dotyczy osoby magnata  Kazimierza Sarneckiego na zlecenie Karola St. Radziwiłła z jego pobytu na dworze królewskim; listowe relacje; 1691 – 96; autor usuwa się w cień; obraz życia na dworze 82 – 1584 Jana III Sobieskiego „od kuchni” Pamiętniki mieszczańskie:  Większość nie doczekała się wydania  Wydano: • Pamiętniki Jana Golliusza • O Diariuszu Jerzego Tymowskiego pisze Ks. J. Sygański w Przewodniku Naukowym i Literackim z 1905 r. • O raptularzu kupca Krakowskiego Jana Markowicza pisze L. Kubala w szkicu pt. Mieszczanin polski

II. Pasek i jego „Pamiętniki”: Środowisko społeczne pamiętnikarza:  Szlachcic obciążając chłopów pańszczyzną i daninami wiódł spokojny i wygodny tryb życia  Jeszcze w XVI w. szlachta zaczyna odgradzać się od spraw publicznych, nie chcą sami nadstawiać karku w obronie ojczyzny – od XV wieku Polska walczyła prawie wyłącznie wojskiem najemnym  Zmniejszenie zainteresowań kulturalnych – kolegium jezuickie, pobyt na dworze pana, ew. wyjazd za granicę – to była cała droga edukacyjna szlachcica  Szlachcic wysilał się, gdy miał ambicję na wyższe urzędy  Szlachta zaściankowa w zasadzie nie różniła się wiele od chłopów  Jan Pasek: pochodził z Mazowsza, rejonu biednej szlachty; tam szlachta nie była dobrze wykształcona, ale bitna – najmowali się do służby u możnych lub pod sztandarami wojskowymi; walka o byt z nieliczeniem się za zdrowiem czy mieniem drugiego; obrotny język; pokolenie twarde i zdrowe; upadek życia umysłowego ksenofobia i fanatyzm religijny.

Życiorys Jana Chryzostoma Paska:  Nazwisko pochodzi od zdrobnienia imienia Paweł: Paszka  Ród wywodził się z Gosławic; przodek – Paszek z Gosławic (żyjący na przełomie XIV – XV wieku), kasztelan; rodzina z czasem zbiedniała  Jan urodził się prawdopodobnie ok. roku 1636  Uczył się w kolegium jezuickim, nie szło mu dobrze  Ok. 1655 zaciągnął się do wojska  Służył w chorągwi pancernej St. Widlicy Domaszewskiego  Gdy po bitwach pod Połonką i nad Basią w 1660 r. niepłatne wojsko zawiązało konfederację, nie przystapił do niej  Pełnił funkcję przystawa (przydzielony do straży/ usług posłom) przy poselstwie moskiewskim  Udział w kampanii moskiewskiej 1664/5 i przeciw rokoszaninowi Lubomirskiemu  1667r. – rozbrat z wojskiem  ożenił się z Anną z Reminowskich Łącką (miała 6 dzieci z pierwszego małżeństwa)  sprawami publicznymi zajmował się minimalnie  liczne sprawy sądowe, znane nam z badań Czubka  Pieniacz, okrutnik i gwałtownik  Nie jest szczególnie prawdomówny – wybiela się, np. jeśli chodziło o zachowanie podczas pobytu w Danii  Jego zachowanie, które mogło być usprawiedliwione w czasie wojny, nie było w czasach pokoju – skazano go na banicję, ale przez słabość władzy wykonawczej zmarł spokojnie w 1701 r. w kraju  Pasek jest dość typowym szlachcicem

Pamiętniki Paska:  Niesłabnąca popularność  Aleksander Bruckner, Roman Pollak – uważają, że to nie pamiętniki, ale romans, ponieważ w utworze jest więcej fantazji niż faktów, ale Czapliński się z tym nie zgadza  Autor wielokrotnie podkreśla, że pisze pamiętnik  Wypadki historyczne służą mu za tło dla wydarzeń z życia  Humor nie jest wysokich lotów: błazeński, czasem trywialny  Powołuje się na bezpośrednich świadków imiennych – jego zdaniem – zajść  O wydarzeniach pisze ciekawie, ale przy swych „mowach” i „wierszach” staje się niestrawny  Plastyka opowiadań  Bronisław Chlebowski  Uważa, że Pamiętniki to spisane przez Paska pod koniec jego życia, a wielokrotnie wygłaszane przez niego opowiadania  Rozdziały są „obliczone” na zainteresowanie słuchaczy  Pamiętniki dają wierny obraz życia ówczesnej szlachty, w szczególności niezamożnej; życie pokazane jednostronnie, od strony dobrych cech  Przepojony ówczesną, wsteczną ideologią; pozytywny pierwiastek to patriotyzm  Pasek niby nie pisał pamiętnika do druku, ale kilkakrotnie zwraca się w nim do tego, kto będzie go czytał  Dotychczas widziano w nim przedstawiciela antymagnackiego skrzydła obozu szlacheckiego, podczas analizy badacze uważali niechęć Paska za odruchową, lecz on w mowach bardzo celnie piętnował magnatów za ich egoizm stanowy i interesowność  Magnatom przeciwstawił wojsko szlacheckie – jest jednym z pierwszych twórców legendy wielkości żołnierza polskiego  Z czasem mania przeciwstawiania „dawnych dobrych czasów” złej teraźniejszości

Historyczność Pamiętników Paska:  Z początku sądzono, że są sfabrykowane  Czapliński śledzi wartość wspomnień Paska na podstawie opowiadania o oblężeniu Koldyngi i porównania opisu z pamiętnikiem Łosia i wspomnieniem Czarneckiego – Pasek jest dość dokładny  Miano pewnych wyolbrzymień i myleń szczegółów Pasek jest wiarygodny  Tendencja przeciwstawiania w jak najkorzystniejszym świetle czynów wojsk polskich  „zawodowa” pamięć do informacji o chorągwiach i przynależności do jednostek, też występują jednak skłonności do przesady  nie podaje rzeczy zmyślonych, ale nagina rzeczywistość, aby była dowcipniejsza  nie jest ekspertem w ówczesnej polityce, ale nieźle orientuje się; jego stwierdzenia na ten temat są całkiem rozsądne

Czas powstania Pamiętników. Ich język:  na pewno pisał pamiętniki pod koniec życia (dowodzą tego małe pomyłki co do swej młodości, lub np. śmierci kogoś z bliskich  początek pisania 1691 r. – wg Czubka – bardzo prawdopodobny; inna propozycja – lata siedemdziesiąte tego stulecia  ukończone w 1695 r.  nie posiadamy oryginalnego rękopisu, tylko XVIII wieczny odpis  w języku Paska – wiele wyrażeń gwarownych, poza tym normalny język szlachty z tego okresu  wpływy łaciny, włoskiego, francuskiego, niemieckiego, tureckiego  pisze tak, jakby opowiadał  nieliczne wstawki: wiersze i mowy autora

TEKST 1656r.  brak pierwszych 50 kart pamiętnika  rozpoczyna się fragmentem wiersza do deresza  wspomina bitwę pod Gnieznem, Warszawą, Warką i Trzemeszną  opowieść o znajdowaniu monet w szwedzkich trupach (bebeszyli ich, a jak nic nie znaleźli, to „darowali zdrowiem”)  pochwała Czarnieckiego 1657r.  zaciąg z Filipem Piekarskim na wojnę z Węgrami  Jerzy II Rakoczy pokonany przez Jerzego Lubomirskiego („wyprawił się na czosnek do Polski”) 1658r.  król duński wszczyna wojnę ze Szwecją  król polski wysłał na pomoc Czarnieckiego i 6 tys., wojska  podróż do granicy i przyjęcie w Prusach; uwaga o wielkiej karności wojska podczas przemarszu  nazywa Czarnieckiego wojewodą lub regimentarzem  opis jedzenia i nowości u Duńczyków, np. palenie torfem  tępienie wilków  kobiety zbyt białe, chodzą w drewniakach  obyczaje – sypiają nago, łoża zasuwane w ścianach, nie wstydzą się swego ciała  gdy podczas pewnego nabożeństwa „Niemcy” zasłaniali twarze i zwyczajowo chowali głowy pod ławki, Polacy ich okradali  stacjonujący obok Prusacy podsyłali im żony na wyżywienie, niby jako szwaczki  szturm na Koldyngę  przytoczenie kazania ks. Piekarskiego do Paska i czeladzi przed wyruszeniem na bitwę  podczas szturmu pachołkowie mieli tylko snopy słomy zamiast tarcz  opis zdobycia twierdzy  targowanie się o to, kto miał zabić duńskiego oficera  wysadzenie wieży przez dragona opisane bardzo obrazowo, podobno przesadzone + opis monologu św. Piotra  odprawienie dziękczynnej mszy w lesie 1659r.  zdobycie wyspy Als (u Paska Alsen) – zwycięskie  wysłali Paska z poselstwem do Koppenhagen w związku z podatkami  udawał, że nie zna żadnego języka, na wszystko odpowiadał „gielt” (pieniędzy); przemówił, gdy dali mu pieniądze („tłumacze”)  zachwyt nad rozmaitością gatunków ryb  o robieniu soli z wody morskiej  historia o tym, jak zgubili się na morzu jadąc na mszę w Niedzielę Wielkanocną  Czarniecki zachorował, wyzdrowiał, wyzdrowiał dzięki granej muzyce  atak szwedzkich okrętów podczas obiadu u Ebeltofta  pojedynek (niedoszły) Czarnieckiego i Montecuccolego  zdobycie Hedericji mocno podkoloryzowane przez Paska  list Eleonory na Croes Dyvarne, która wyznaje Paskowi miłość  chciał do niej jechać, ale przeszkodziły mu szwedzkie działania wojenne  zwycięskie walki na wyspie Fionii  opowieść o ślubie domowych duchów, które podarowały stangretowi kołacza  gdy wracali, odwiedzili piękny klasztor, w którym miał przebywać Luter 1660r.  uwagi Paska o modzie – że szybko się zmienia  podarował ukochanej drewniaki w pięknej szkatule  opis rozpisywania kwater dla szlachty w okolicznych wsiach  przemowa Paska na pogrzebie Jana Rubieszowskiego i Wojnowskiego –długa i nudna  gdy wojsko stanęło pod Kozieradami, na szałasie Paska uwił gniazdo drozd, który nie bał się ludzi  pojedynek z pijanym Nuczyńskim (który go podjudzał), jego bratem (obaj zabici) i Jasińskim, który przeżył  tchórzostwo Łukasza Wolskiego i mylna relacja o wybiciu całej chorągwi – przestraszył całe wojsko  bitwa pod Mścibowiem z Rosjanami  spali na martwym Moskalu  w czasie bitwy Pasek zdobył piękny krzyż i konie  przywódca Moskali, Chowański, uciekł, a wojska polsko – litewskie zwyciężyły  tryumf Czarnieckiego i Sapiehy (mniej entuzjastycznie witany) w fortecy w Lachowicach  Dołgoruki bił się z naszym wojskiem  chłopaczek („harcownik”) drażnił Moskali wygadując głupoty na cara  wiersz Paska o zmienności Fortuny i łask Boga  bitwa z Chowańskim w okolicach Drucka i Szkłowska – zaskoczyli Rosjan przeprawiając się rzeką 1661r.  Gorzkowski pozwał Paska o zabicie mu brata obuchem, lecz Czarniecki uznał Paska za niewinnego, bo wyszedł cało z wojennej zawieruchy – Gorzkowski zaniechał procesu wojskowego  przemowy Paska – wojska chciały się połączyć w konfederację, namawiali go prośbą i groźbą, ale nie chciał  wyjechał i po cichu chciał dołączyć do Czarnieckiego  Kozak Mazepa, poddany króla, doniósł na Paska, że ten chce go zdradzić i Pasek został aresztowany  mowa obronna przed senatorami w Grodnie  dzielnie odpiera ich zarzuty  wybronił go bp. Ujejski  Pasek był na audiencji u króla  publicznie oczyszczono go z zarzutów  król mu przebaczył 1662r.  chciał wrócić do Czarnieckiego – dano mu ludzi i wyposażono na drogę  przytacza listy polecające od króla Jana Kazimierza i korespondencję do Czarnieckiego, którą wiózł ze sobą  zganił oficera za to, że brał oprócz ustalonych prowiantów także pieniądze od mieszczan  ludzie Muraszki rabowali dwór szlachcianki; od grabieży dwór uratowali ludzie Paska  tamci następnego dnia przyjechali się zemścić, ale zostali rozgromieni  dostał w nagrodę możliwość eskorty posłów carskich – rzecz dochodowa i mogąca uczynić go sławnym  w Nowogródku mieszczanie nie chcieli ich przenocować – zaszantażował ich wiążąc burmistrza  chcieli 130 koni na podwód od mieszczan, hulali im na złość  wypuścili burmistrza i ruszyli w drogę, lecz Pasek zapowiedział, że nie odda podwodów aż do Warszawy  marszałek Kazimierz Chwalibóg Żeromski chciał się widzieć z eskortowanymi posłami  Pasek poczuł się obrażony, bo w liście od niego był raz nazywany „bratem” a raz „przyjacielem”  list Sapiehy do Czarnieckiego  przy Narwi zostawił podwody litewskie i ruszył do Warszawy  w Warszawie Pasek spotkał się z królem, gościł u niego codziennie  pobił się z Mazepą, który go fałszywie wcześniej oskarżył, pod pokojem królewskim, ale Jan Kazimierz nie ukarał go  na dworze był człowiek – niedźwiedź, który opluł królową  Mazepa miała schadzki z żoną Falbowskiego pod jego nieobecność – Falbowski rozebrał go, posadził tyłam na koniu i puścił zhańbionego do domu  Pasek miał problemy z uzyskaniem zapłaty od króla, w końcu za jego poleceniem wypłacili mu ją Litwini  zatrzymał się w nieukończonej gospodzie, pobił jej domniemanych właścicieli, potem grozili mu inni Litwini  uciekł po ciemku i napisał obraźliwy wiersz na ścianie gospody  oskarżono stryjecznego brata Paska, który nazywał się tak samo, o to, że skorumpował pieniądze, lecz wyjaśniono, że to „polski” Pasek odebrał swoją zapłatę 1663r.  nieudane działania wojenne za Dnieprem 1664r.  wojna domowa  sąd nad Jerzym Lubomirskim, który podważył tron Jana Kazimierza i chciał być protektorem konfederatów; Pasek błędnie zarzuca mu dążenie do korony  incydent ze strzelaniem do francuskich aktorów na scenie 1665r.  wojna domowa pomiędzy królem a zwolennikami Lubomirskiego  następuje fragment, który najprawdopodobniej nie jest autorstwa Paska (zawiera pamflet na ślepego doradcę króla, Prażmowskiego i list St. Warszyckiego do Prażmowskiego  mocne oskarżenia – zdrajca, rozpustnik  królowa Ludwika dążyła do osadzenia na tronie polskim Kondeusza  śmierć Czarnieckiego 16.02  żona Sułkowskiego pomstowała na króla do niego samego  król oznajmił dworzanom żartem, że wolałby raczej pogodzić się z Lubomirskim niż zostać u Sułkowskich  starcie pod Częstochową – zabawnie opisuje Litwinów jako pątników  traktat w Palczynie  wojna porównywana do „tańca gonionego” 1666 r.  intrygi na sejmach  Pasek zaleca bywanie na sejmach  śmierć królowej – naprawdę w 1667r. – król bawił się w tym czasie  zamieszanie i rozbicie w państwie  porozumienie z Lubomirskim w Łęgonicach  bitwa pod Mątwami  król bardzo cierpiał po śmierci Czarnieckiego  pochwała Czarnieckiego przez Paska  przytacza tekst traktatu łęgońskiego: • deklaracja łaski króla • amnestia generalna • forma juramentu (przysięgi) komissarzów JKMości • forma juramentu panów deputatów od obywateli województw i wojskowych • reskrypt na elekcje króla JMości  Lubomirski ukorzył się przed królem; umarł we Wrocławiu 1667r.  instrukcje sejmowe Paska dla Adama Nowowiejskiego i Anzelma Piekarskiego: • prośba o aprobatę traktatu łęgońskiego • próby uzyskania pieniędzy na wojsko np. poprzez zastawienie klejnotów królewskich, daniny od duchownych itp. • instrukcje w sprawie kierowania problemem z mennicami • relegowania zasiedziałych posłów zagranicznych • o odłożenie podatków dla ich województwa  dostał funkcję komornika granicznego wbrew swojej woli  wojewoda chciał go ożenić z Radoszowską, kasztelan ze Śladkowską  Śladkowski aranżuje spotkanie, Pasek zatrzymuje się po drodze, Śladkowscy czują się zlekceważeni  odłożyli ślub do maja i sprawa ucichła  uderzał w konkury do Remiszowskiej  wspomina, że nie doczekali się dzieci – podrzucano im do łóżka np. deski z trumny, żeby żona nie zaszła w ciążę  zdecydował się na ślub zupełnie niespodziewanie  brat i narzeczona chcieli możliwie przyspieszyć ślub, Śladkowski - odwlec  Pasek nie chciał, żeby żona zapisała mu swój posag  pogrzeb królowej Ludwiki, śmierć hetmana Lubomirskiego i Potockiego  bitwa pod Podhajcami 1668r.  wesele pasierbicy, Jadwigi Łąckiej  abdykacja króla  bezkrólewie, sądy kapturowe 1669r.  w Miławczycach i Smogonowie sąsiedzi lekceważyli Paska, uważając go za „advenę” – obcego  przyjechali krewni żony i nabijali się z Mazurów  pobił ich i się uspokoili :)  elekcja króla, Prażmowski ma nadzieję na wybór swego zagranicznego kandydata  zamieszki wśród wojsk  pada kandydatura Michała Korybuta Wiśniowieckiego  elekcja i sejm koronacyjny 1670r.  przeprowadzka do Smogorzowa  wesele króla z siostrą cesarza Eleonorą Marią  zaciągnął się do flisaków i przypadkiem sprzedał pszenicę z zyskiem 1671r.  przeprowadzka do Skrzyniowa  zajmował się flisem 1672r.  przegrana Polaków pod Kamieńcem – pokonani przez Tatarów  liczne porażki Tatarów  Pasek dołączył do wojsk pospolitego ruszenia pod Gołębiem i został dowódcą jednej „watahy”  poszli na zwiady szukać Tatarów  napotkał opór ze strony podkomendnych  posłali pachołka, żeby pojechał naprzód i zaprzeczał tchórzom straszącym wojsko  ubrał konia na wzór tatarski i nabrał podkomendnych, że było w wiosce kilkunastu Tatarów i że to wielki wstyd, że nie udało się ich schwytać – oni chcieli zatuszować sprawę  zdając relację u króla Pasek powiedział prawdę, ganiąc towarzyszy  Misiowski oskarżał Paska o zniesławienie podkomendnych  marszałkiem został Czarniecki, uchwały porządkujące sejm  szlachta pożyczyła pieniądze województwu na wyprawę  rozsieczono Firleja Broniowskiego, który był malkontentem (przeciwko królowi)  Zamojskiego spotkał niemal podobny los, ale król ujął się za nim  27 października umarła matka Paska 1673r.  śmierć Prażmowskiego podczas sejmu pacyfikacyjnego  walki z Turkami i Tatarami  dużo cennych łupów po nich  pewien młodzieniec chciał ucieszyć ojca i przebrał się za Turka – ojciec zmarł ze strachu  bitwa pod Chocimiem  śmierć króla

1674r.  elekcja Jana Sobieskiego  wojna z Turkami, Tatarami, Kozakami 1675r.  wszystkie pasierbice Paska wstąpiły do zakonu  najazdy tureckie na Wiśniowiec, Podhajec i Zbaraż 1676r.  ciała królów Michała i Kazimierza przywiezione do Krakowa  duża popularność i pochwała Sobieskiego  koronacja Jana III Sobieskiego 1677r.  Pasek wydzierżawił Olszówkę i Brzeście  umarł jego ojciec 1678r.  spaliły się wszystkie najlepsze futra Paska w karczmie, w której nocował jadąc na zaręczyny przyjaciela  uwagi o przyjaźni i przyjaciołach 1679r.  ustawa, którą wyprosili Litwini: dwa sejmy miały się odbywać w Krakowie, trzeci na Litwie 1680r.  król chciał od Paska jego tresowaną wydrę – Robaka  wydra spała w łóżku, broniła Paska, walczyła z psami i łowiła ryby na rozkaz  ukąsiła księdza, który myślał, że to rękaw z futra wydry  wydra uciekła królowi, zabił ją przypadkowy dragan  Pasek chwali się swoją umiejętnością tresury zwierząt  spłonęła mu stodoła, za namową innych niesłusznie oskarżył sąsiada, później okazało się, że stodoła zajęła się od innego pożaru 1681r.  bardzo chorował  tak jak w ciągu ostatnich lat zajmował się flisem  pogrzeb przyjaciela, Andrzeja Komornickiego  na zachodzie pokazała się kometa 1682r.  uwagi o pogodzie 1683r.  zawarto przymierze z cesarzem; Pasek błędnie uważa, że także z Wenecją i papieżem  uwaga nad postępem sztuki wojennej i braku możliwości obrony fortec przed wymyślnym uzbrojeniem  odsiecz wiedeńska (12.09)  cesarz turecki przysłał wezyrowi pod Wiedeń postronek grożąc, że go na nim powiesi, jeśli oblężenie Wiednia zakończy się niepomyślnie  ucieczka oblegających Wiedeń, zostawili w obozie cały dobytek  zachwyt nad bogactwami i uwaga nad delikatnością i zniewieścieniem Tatarów  bardzo chwalono Polaków za odsiecz  luteranie i kalwini mieli chcieć przegranej Polaków  węgierski rebeliant Tekieli walczył po stronie Turków, a nie chrześcijan pod Wiedniem, bo finansowały go gminy luterańskie, przez nich uważany za bohatera  Pasek kupił obraz Tekielego i kazał chłopu wytrzeć nim tyłek  w karczmie w Gdańsku ludzie szemrali przeciwko katolikom i odsieczy wiedeńskiej; Pasek ze świadkiem chcieli donieść burmistrzowi, ale nim go zastali, świadka zastraszono i przekupiono  radość wiedeńczyków z powodu przyjazdu Sobieskiego  Turcy pod Parkanami wycięli w pień polski oddział, potem rzucili się na króla i husarię, którzy musieli salwować się ucieczką  dowódca turecki posłał swemu wodzowi głowę zabitego wojewody pomorskiego jako głowę Sobieskiego  9 października Polacy i Niemcy ruszyli w odwecie na Turków  w zamieszaniu pod Turkami zawalił się most na Dunaju  rozgromili Turków  Niemcy zabijali Turków bardzo okrutnie i bez litości  opowiada o tchórzostwie Niemców, którzy nie atakowali, dopóki nie nadeszły polskie oddziały  cesarz chciał, żeby nasze wojska wróciły do kraju przez Śląsk, ale Polacy uparli się, żeby wracać przez Węgry  aby zdobyć „język” (informatora), wysłali dwóch Kozaków pod Seczyn. Gdy padły strzały, jeden z nich uciekł, a drugi udawał zastrzelonego; gdy podszedł do niego Turek, chcąc go ograbić, ten go złapał  oda autorstwa Paska do bohatersko umierających za ojczyznę (w szczególności do Lanckorońskiego, jego przyjaciela, któremu odstrzelono nogi); liczne porównania do wydarzeń antycznych  dopiero blisko granicy zjawiło się wojsko litewskie  Litwini bardzo żałowali, że ominęła ich okazja do wykazania się, wzięcia łupów  śmierć hetmana polnego, Sieniawskiego  Stefan Kunicki, hetman dla Kozaków, został przez nich zabity 1684r.  Pasek miał w tym roku mieć aż 8 procesów sądowych  wyprawa Sobieskiego za Dniestr  wojska cesarskie ruszyły na Turków i zajęły Węgry 1685r.  sprzedał z zyskiem zboże w Wielkopolsce  zachorował na „choróbkę z przepicia”  w gorączce widział zakonnika bernardyna, który go „uzdrowił”  zaraz po chorobie popłynął na flis 1686r.  przemowa Paska do przyjaciół przed wstąpieniem ich córki do zakonu  flisował do Gdańska  wojska cesarskie pokonywały Turków 1687r.  problemy z długami zaciągniętymi przez pierwszego męża swojej żony ;)  Pasek przesadza, wyliczając koszty związane z wychowaniem dzieci 1688r.  przeprowadził się do Madziarowa  proces z margrabią w Lublinie  sejm w Grodnie  skarżył się na margrabię do króla  oboźny koronny, Chełmski, broni Paska i wstawia się za nim u króla  król rozmawiał z synem Paska, Stanisławem  obiecał pomóc Paskowi  kazanie u karmelitów obrażające szlachtę  król wezwał Jana Pieniążka, który obiecał pomóc Paskowi

na tym pamiętnik się urywa…. (i dobrze, bo strasznie długi był :)))