ÓSWIECENIE

nazwa zwiastować miała nadejście epoki światłości. Najwcześniejsza nazwa ukształtowała się w Niemczech i rozpowszechniona została prze Immanuela Kanta. ( sapere aude ) W Polsce : 1740 r. - założenie Collegium Nobilium : 1822r – wydanie tomiku A. Mickiewicza Wiek filozofów : filozofowie mieli za zadanie doprowadzać ludzkość do postępu oraz „oświecić” czyli edukować pogrążonych w ciemnościach ignorancji naród Wiek rozumu: uważali, że rozum może być nieomylnym narzędziem poznania oraz źródłem wiedzy o świecie, społeczeństwie i człowieku. Oraz może służyć jako instrument krytyki dotychczasowych autorytetów . Wszystko co zbudowane jest na fundamentach rozumu jest dobre. FAZY OŚWIECENIA : wczesne oświecenie do 64 , rozkwit ( czasy stanisławowskie) 64 - 95 , schyłek. 95 - 1822 2. Monteskiusz Francuz, wybitny myśliciel, prawnik, pisarz polityczny teoretyk monarchii konstytucyjnej. Uważał, że dobro nadrzędne czyli wolność w państwie może być zrealizowana tylko w przypadku obowiązującego trójpodziału władzy. Podwaliny ustron parlamentarnego opisał w „ o duchu praw”

Immanuel Kant Niemiecki filozof, wykładał na uniwersytecie w Prusach Wschodnich. Jego dzieła „Krytyka czystego rozumu”, „Krytyka praktycznego rozumu” , Krytyka władzy sądzenia” wpłyneły na rozwój filozofii europejskiej. Uważał, że obraz rzeczywistości zależy od poznającego, do wrażeń zmysłowych człowiek dodaje własne idee i wyobrażenia. Sformułował tak zwany IMPERATYW KATEGORYCZNY czyli bezwzględny nakaz moralny . „ Postępuj wedle takich zasad, co do których możesz jednocześnie chcieć aby stały się prawem moralnym „

J.Locke

Angielski filozof zajmujący się teorią poznania. Wbrew poglądom racjonalistów uznał, że głównym czynnikiem poznania i wiedzy o świecie są bodźce zmysłowe. Idee w ludzkich umysłach wynikają z bezpośredniego doświadczenia. Człowiek rodzi się jako tabula rasa- czysta karta. Jest jednym z przedstawicieli empiryzmu i sensualizmu. Jest twórcą podstaw demokracji oraz monetaryzmu.

Jean- Jacques Rousseau

Francuski filozof , uważał, że człowiek z natury jest dobry i to cywilizacja jest powodem wszelkiego zła, a ideał szczęścia i moralności tkwił w życiu w zgodzie z naturą, w warunkach pierwotnych. Przeciwstawiał ze sobą sztuczną konwencję – swobodę, miasto – wieś, rozum – serce. W dziele „Emil, czyli o wychowaniu” zaznaczył, że dziecko powinno rozwijać się ze zgodą w naturze oraz chronieniem go przed zgubnym wpływem zewnętrznym. Jego „ umowa społeczna” zyskała duży rozgłos podczas rewolucji francuskiej – uznawała równość wszystkich ludzi.

Polska 1740 – założenie Collegium Nobilium 1747 – otwarcie biblioteki Załuskich 1764 – panowanie S.A. Poniatowski 1765 – powstaje Teatr Narodowy 1971 – uchwalenie Konstytucji 3 Maja 1795 – III rozbiór Polski 1797 – J. Wybicki pisze Pieśń Legionów Polski 1817 – Powstaje uniwersytet Warszawski i Biblioteka Ossolińskich we Lwowie 1822 – Ukazuje się tomik poezji A. Mickiewicza

Świat 1751 – powstaje Wielka Encyklopedia 1774 – ukazują się Cierpienia Młodego Wertera w Niemczech 1789 Wybuch Wielkiej Rewolucji Francuskiej

4.Wielka Encyklopedia Francuska „ Encyklopedia, czyli Słownik rozumowany sztuk, nauk i rzemiosł” Powstawała w latach 1751 – 1772 ( suplementy do 1782) Zawierała wiedzę z zakresu nauki, rzemiosła i sztuki, a także sumę poglądu oświeceniowego na temat polityki, filozofii i religi. Jednym z jej celi było spopularyzowanie myśli oświeceniowych, - racjonalizmu, krytyka kościoła, protesty przeciwko cenzurze i tyranii. Wśród jej autorów wymienia się : Woltera, Monteskiusza, Rousseau. Ostateczny kształt nadali jej redaktorzy : Denis Diderot i Jean d’Alembert. Twórcy encyklopedii – encyklopedyści Uważana za szczytowe osiągniecie Oświecenia.

Klasycyzm : nurt w literaturze i sztuce wywodzący się renesansowego zamiłowania do antycznej harmonii, ładu i porządku. Narodził się i został skodyfikowany we Francji w XVII. -Lęk przed mitycznym Chaosem -zasada dobrego smaku ( odwieczny ład i jego niezłomne prawa ) -żelazne reguły twórczości artystycznej -jedynym narzędziem poznania jest rozum -wzory do naśladowania pochodzące z antyku ( mimesis – poprawianie rzeczywistości, ukazywanie świata idealnego, takim jakim powinien być, ganić i wyśmiewać wady istniejącego świata) -Piękno i prawda jako dwie najważniejsze kategorie estetyczne -celem sztuki było wychowanie ludzi, którzy będą poprawiali rzeczywistość zgodnie z wymogami rozumu. -zasada decorum – stosowności. Harmonia między gatunkiem, stylem a tematyką dzieła -teoria 3 stylów : wysokiego, średniego i niskiego -respektowanie oczekiwań i przyzwyczajeń odbiorcy EPOS, TRAGEDIA, ODA, LIST, KOMEDIA, SATYRA, BAJKA

Sentymentalizm – nurt umysłowy powstały w XVIII. fr. -sentiment – uczucie. Powstał w opozycji do racjonalizmu i klasycyzmu. Uznawał doświadczenie za główne źródło poznanie, jego prekursorem był J. Locke.

na pierwszym miejscu stawia piękno i natura nurt skierowany do drobnej szlachty i mieszczaństwa uczucie jako najważniejsza wartość bohaterami są zwykli ludzie o czułym sercu, kochający indywidualiści subiektywny opis natury miłość jako uczucie bliskości i czułości, dalekie od gwałtowności i porywczości. Przepojone melancholią, poczucie niespełnienia. Często wyznawane na tle natury. Literatura skoncentrowana na opisie stanów wewnętrznych wzorce z poezji ludowej : człowiek ukazany w analogii do natury unikanie rażących form, zasada delikatności hasło powrotu do natury kostium pasterski nawiązanie do toposu arkadyjskiego twórczość religijna i patriotyczna

WIERSZ LIRYCZNY, SIELANKA, PIEŚŃ, ROMANS SENTYMENTALNY, OPERA KOMICZNA

Rokoko nurt stylistyczny oświecenia

-traktował sztukę jako formę zabawy -wdzięk i smak jako główne wartości estetyczne -lekkość i dekoracyjność form -barokowe korzenie

krytycyzm racjonalizm empiryzm optymizm poznawczy sensualizm utylitaryzm liberalizm umowa społeczna deizm

7. Krasicki Najwybitniejszy przedstawiciel polskiego klasycyzmu. Pisał bajki, satyry i poematy heroikomiczne. Brał czynny udział w życiu epoki, był arcybiskupem gnieźnieńskim. Współautor „Monitora” oraz „Zabaw przyjemnych i pożytecznych. Uczestniczył w obiadkach czwartkowych, był jednym z najbliższych współpracowników króla. Napisał 22 satyry, pierwsza część ( 12 satyr )została wydana anonimowo w 1779. Tomik poprzedzała satyra dedykacyjna „ Do Króla”. Napisał trzy poematy heroikomiczne. Zadebiutował „Myszeidą”. Autor pierwszej polskiego powieści „ Mikołaja Doświadczyńskiego Przygody”

bajka- krótki utwór o charakterze dydaktyczno-moralizatorskim bohaterami często są zwierzęta, zawiera liczne alegorie. Należy do epiki. Satyra uczy poprzez ośmieszającą negację ukazuje rzeczywistość w krzywym zwierciadle posługuje się ironią, karykaturą i hiperbolą zazwyczaj nie odnosi się do konkretnych osób